خبرگزاری رویترز در گزارشی مهم و قابل توجه از برنامه هسته ای ایران و آخرین تحولات آن به نکاتی مهم اشاره کرده که تامل در آنها می تواند در تبیین وضعیت فعلی پرونده هسته ای ایران و چشم انداز آینده این پرونده تاثیرگذار باشد. پیش از بیان نکات مهمی از این گزارش لازم است به دو سند مهم نیروهای ملی-مذهبی در مورد برنامه هسته ای ایران اشاره کنم که در آن نسبت به نیات پنهان طرفین در این منازعه پر فراز و نشیب ابراز نگرانی شده است. در سند نخست که بیانیه ای تحلیلی تحت عنوان «ندای صلح و آزادی در شرایط خطیر ملی »است و در آذر ماه 1386 منتشر شده است آمده است:«عمق حوادث و رخدادها نشان می‌دهد که هم برای جریان راست منازعه‌جو در ایران و هم برای جریان راست سلطه‌طلب در جهان و آمریکا، موضوع هسته‌ای بهانه‌ای برای حل مشکلات و مسائل دیگر است؛ وگرنه هم غربی‌ها می‌دانند که ایران _به‌ویژه اینکه که تحت نظارت و کنترل دقیق دوربین‌ها و مأموران آژانس بین‌المللی هسته‌ای است_ توان و امکان انحراف از مسیر صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای را ندارد. حتی در صورت خروج ایران از آژانس و مکانیسم‌های کنترلی آن و در صورت حرکت به سمت تهیه سلاح هسته‌ای نیز – طبق برآورد سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی غربی – ایران بین ۳ تا ۱۰ سال زمان لازم دارد تا به این سلاح دست یابد. و البته جریان راست ایران هم می‌داند که موضوع غنی‌سازی داخلی اورانیوم _و نه انرژی هسته‌ای که با شعارهای شدید آن را حق مسلم ایران می‌داند و کسی در آن مورد حرفی ندارد_ با منابع محدودی که ایران دارد آنچنان اولویت حیاتی و خطیری نیست که حیات و قدرت ملی کشور و نیز حیات نظام مستقر را بدان موکول کند.» این بخش از بیانیه رویکرد انتقادی ملی-مذهبی ها به دو طرف منازعه است. غرب اغراق گویی می کند و تلاش می کند با محوری کردن برنامه هسته ای ایران اهداف ثانویه ای را پیگیری کند و طرف دوم نیز با «شعار انرژی هسته ای حق مسلم ماست» به نوعی عوام فریبی روی آورده و حیات و ممات مملکت را به موضوعی نسبت داده که اولا قابلیت حل و فصل از طریق دستیابی به مصالحه ای سیاسی را دارد و ثانیا در مورد ضرورت آن و میزان سازگاری آن با منابع موجود ملی از جمله وجود ذخایر اورانیوم در کشور شبهات فراوانی وجود دارد که امکان بررسی کارشناسانه آن سلب شده است. بر همین مبنا در بیانیه «ندای صلح و آزادی در شرایط خطیر ملی » و در نامه جمعی از فعالان ملی-مذهبی در حمایت از طرح مبادله سوخت در سال 1388که به امضای شادروان مهندس سحابی و جمعی از یارانش رسید تاکید شده بود مسئله فعلی ایران و غرب در شرایط حاضر نه انرژی هسته ای بلکه غنی سازی اورانیوم در داخل کشور است. بر همین اساس نیروهای ملی-مذهبی از هرگونه مصالحه ای که امکان غنی اسازی اورانیوم در خارج از کشور را فراهم کند تا به نوعی پرونده هسته ای ایران حل و فصل شود و به حاشیه رود استقبال کردند. با این استدلال که با حاشیه رفتن این پرونده مواردی مانند حقوق بشر برجسته تر خواهد شد و حیات و ممات مملکت نیز به پرونده هسته ای محدود نخواهد شد. گزارش اخیر خبرگزاری رویترز نشان می دهد که این پیشنهادها و در خواست های ملی-مذهبی ها بی راه نبوده است. برای یادآوری این نکات بخش هایی از گزارش رویترزمورد اشاره قرار می گیرد.
نتایجی که مورد توافق آمریکا،اروپا و اسرائیل است
رویترز در گزارش خود که حاصل گفت وگوهای طولانی با مقامات فعلی و سابق آمریکا و اروپا است سه بند را به عنوان نقاط مورد توافق ایالات متحده،اتحادیه اروپا و اسرائیل در مورد برنامه هسته ای ایران عنوان کرده است :
1-تهران هنوز بمب اتم تولید نکرده است.
2-هنوز تصمیم به ساخت آن نگرفته است
3-تهران تا تولید یک سلاح اتمی سال ها فاصله دارد.
رویترز در گزارشی با اشاره به این موضوع تاکید کرده این سه بند نتیجه مصاحبه های متعدد و گسترده با مقامات سابق و فعلی اروپا و آمریکاست که به اطلاعات حساس در مورد برنامه هسته ای ایران دسترسی دارند. یکی از مقامات رسمی دولت آمریکا در این مورد می گوید:«ایرانی ها سوپ را گرم نگه داشته اند اما هنوز آن را نپخته اند.»
در ادامه گزارش آمده است:«در اواخر سال 2006 و اوایل سال 2007 سیستم اطلاعاتی آمریکا موفق به ردیابی تلفن و ایمیلی شد که در آن، محسن فخری زاده چهره اصلی برنامه هسته ای ایران و دیگر دانشمندان هسته ای ایران به توقف نظامی شدن برنامه هسته ای اعتراض کرده بودند. این موضوع به نتیجه گیری مناقشه برانگیز نهادهای اطلاعاتی آمریکا منجر شد که در آن اعلام شده بود ایران از سال 2003 برنامه تسلیحاتی هسته ای خود را متوقف کرده است.» دولت باراک اوباما بر مبنای همین اطلاعات است که همچنان معتقد است برای مشاهده نتایج تحریم های اقتصادی و وادار کردن رهبران ایران به توقف برنامه هسته ای شان زمان وجود دارد.
مقامات فعلی و سابق آمریکا می گویند دولت اوباما با تکیه بر جمع آوری اطلاعات و پس از ساعت ها بحث به این نتیجه رسیده است که رهبران ایران هنوز در مورد ساخت بمب اتمی تصمیم نگرفته اند. در این گزارش تصریح شده در مورد اینکه رهبران ایران تصمیمی گرفته باشند با به تولید تسلیحات هسته ای اقدام کنند دلایل قابل اتکایی وجود ندارد.
در این گزارش ضمن اشاره به تداوم روند غنی سازی از سوی ایران و ساخت سایت های اتمی مانند فردو ،از تلاش مقامات جمهوری اسلامی در سال های گذشته بر روی طراحی یک کلاهک هسته ای و بسته ای از مواد الکترونیکی و انفجاری سخن به میان آمده که قادر است به میزان بالایی اورانیوم غنی شده به را به یک بمب اتمی تبدیل کند.
رویترز در ادامه این گزارش موارد ابهام برانگیز پرونده هسته ای ایران را از نظر مقامات غرب عنوان کرده که مورد نخست ابهام در مورد نیات آیت الله خامنه ای عنوان شده است. مورد دوم نیز میزان پیشرفت ایران در زمینه طراحی کلاهک هسته ای قبل از ایجاد وقفه در برنامه تسلیحاتی در سال 2003 است. سپس به اختلاف آمریکا و کشورهای متحدش در مورد میزان توانایی ایران در تولید بمب اتم اشاره شده است. در این اختلاف آمریکا در مقابل اسرائیل و اروپا قرار دارد. کاخ سفید اعتقاد دارد سرعت پیشرفت ایران در این زمینه اندک است اما اروپا و اسرائیل معتقدند سرعت ایرن بالا است. این نکته مهم گزارش از سویی اختلاف اوباما با سارکوزی و از سوی دیگر اختلاف اوباما با نتانیاهو را به خوبی نشان می دهد. رئیس جمهور فرانسه معتقد است باراک اوباما در مورد پرونده هسته‌ای ایران نوعی رویکرد مماشات گونه را در پیش گرفته است. هر چند که بارها مخالفت خود را با اقدام نظامی یکجانبه اسرائیل علیه تاسیسات اتمی ایران اعلام کرده است. نتانیاهو نیز اصولا تلاش می کند با استفاده از فضای انتخاباتی آمریکا اوباما را وارد درگیری با ایران کند.
آمریکا:اطلاعات ما در مورد ایران عالی است
اما یکی از موضوع های مورد بحث در این اختلاف نظر استدلال مخالفان رویکرد اوباما در مورد میزان صحت نهادهای اطلاعاتی آمریکا از اطلاعات دریافت شده است. به عنوان نمونه چه تضمینی وجود دارد همانند عراق و مسئله تسلیحات کشتار جمعی در این کشور اطلاعات در مورد برنامه هسته ای ایران مخدوش نباشد؟ این مخالفان به عدم پیش بینی تولید بمب اتمی هند در سال 1998 اشاره می کنند اما مقامات آمریکایی اعتقاد دارند :«اطلاعات در مورد برنامه هسته ای ایران نسبت به اطلاعاتی که آمریکا در مورد وجود سلاح های کشتار جمعی عراق داشت در وضعیت بهتری قرار دارد. هر چند پیش بینی غلط آمریکا در مورد آزمایش هسته ای هند در سال 1998 خطرات گمانه زنی در مورد اطلاعات مخفی سایر برنامه های هسته ای را نشان می دهد. اما میزان اطلاعات در موارد مختلف متفاوت است.
به عنوان نمونه میزان اطلاعات مخفی در مورد عراق و کره شمالی محدود بود اما در مورد ایران اطلاعات خوب و فوق العاده ای موجود است.»به عنوان مثال در مورد شناسایی ایمیل و مکاتبات محسن فخری زاده ایالات متحده این احتیاط را دارد که در این مکاتبات الکترونیکی ادعاهای مطرح شده واقعی باشند و اطلاعات غلط ارائه شده از سوی جمهوری اسلامی ایران نباشد. به این معنی که ایران در یک ترفند اطلاعاتی مقامات آمریکایی را راضی کرده برنامه تسلیحاتی اش را متوقف کرده ولی مخفیانه این روند را ادامه می دهد. اما توماس فینجر مدیر شورای اطلاعات ملی ،شورایی که درآن گزارش سازمان های اطلاعاتی در مورد برنامه هسته ای ایران در سال 2007 منتشر شد در این مورد می گوید:«ایران به عنوان یک اولویت اطلاعاتی در سال های اخیر مطرح بوده است. بعضی اوقات شما شانس دارید و برخی از اوقات نیز واقعا خوب هستید.»وی که اکنون در دانشگاه استانفورد فعالیت می کند معتقد است:«ما اکنون اطلاعاتی در اختیارداریم که تا پیش از این قادر به کسب این اطلاعات نبودیم.»فینجر ادامه می دهد:«ما از منشا اطلاعات دریافتی خبر داریم و می دانستیم که باید از منابع مختلف اطلاعات را گردآوری کرد. با هزینه ای که پرداختیم سال های کار سخت پایان یافت.» این سخنان فینجر درست تایید ادعای ملی-مذهبی ها در بیانیه تحلیلی «ندای صلح و آزادی در شرایط خطیر ملی» است که اشاره دارد به دلیل وجود نظارت مستمر ماهواره های سرویس های اطلاعاتی غرب و دوربین های آژانس امکان تولید سلاح اتمی از سوی ایران در حال حاضر وجود ندارد.
محاسبه متفاوت اسرائیل با آمریکا
اما در حال حاضر یکی از مولفه های مهم در تعیین سرنوشت برنامه هسته ای ایران وجود اسرائیل است. اسرائیل در ماه های اخیر در مقاطع مختلف ایران را به حمله نظامی یکجانبه تهدید کرده است. در ادامه این گزارش به نگاه اسرائیل به پرونده هسته ای ایران اشاره شده است و عنوان شده:«اسرائیل برنامه هسته ای ایران را به عنوان یک تهدید وجودی در نظر می گیرد و محاسبات متفاوتی دارد. اسرائیل نیز اطلاعات مشابه و جدول زمانی را مورد مطالعه قرار می دهد اما به نظر مقامات اسرائیلی امکان اقدام یکجانبه نظامی و عقب راندن جاه طلبی های هسته ای ایران رو به پایان است. اسرائیل نگران است ایران به میزان کافی در برنامه هسته ای زیر زمینی اش پیشرفت کند و در مقابل حمله یکجانبه اسرائیل نیز آسیب ناپذیرباشد. همان نکته ای که در روزهای اخیر ایهود باراک از آن به عنوان منطقه مصونیت یاد کرده است.»
در ادامه گزارش تاکید شده :«در حالی که در تحلیل ها اشاره شده اسرائیل توانایی راه اندازی حمله ای تاثیر گذار به ایران را ندارد اما ایالات متحده با استفاده از بمب هایی که در اعماق زمین نفوذ می کنند و قابلیت سوخت گیری در آسمان را نیز دارند اعتقاد دارد می تواند به نتایجی در این حمله نظامی دست یابد.»
گزارش 2007 جرج بوش را مبهوت کرد
اما نکته قابل توجه در گزارش رویترز مقایسه برآورد آژانس های اطلاعاتی آمریکا در سال 2007 و گزارش جدید است. در گزارش رویترز آمده است:«انتشار این گزارش که ایران کار بر روی ساخت تسلیحات هسته ای خود را (در سال 2003)متوقف کرده است دولت جرج بوش و متحدانش را مبهوت کرد.»رویترز در ادامه ضمن اشاره به انتقادهای وارد شده به اطلاعات غلط در مورد وجود تسلیحات کشتار جمعی در عراق آورده است:«انتشار گزارش نهادهای اطلاعاتی آمریکا در سال 2007 باعث شد تلاش های دولت بوش برای افزایش تحریم ها علیه ایران با موانع جدی روبرو شود و در نهایت اسرائیل و برخی از متحدان اروپایی آمریکا ناباورانه این موضوع را پذیرفتند.» استفان هادلی مشاور سابق امنیت ملی دولت بوش نیز معتقد است این گزارش در روند تشدید تحریم ها علیه ایران اختلال جدی به وجود آورد. به اعتقاد وی اینکه ایران روند تولید تسلیحات اتمی را ادامه داده است و گزینه های خود را برای توسعه این تسلیحات کنار نگذاشته در این گزارش مورد سهل انگاری قرار گرفت.
برخی از متحدان کلیدی ایالات متحده به طور کامل با ارزیابی اطلاعاتی سال 2007 کنار نیامدند. اروپایی ها می پذیرند که در مرکز رهبری، احتمالا برنامه ساخت تسلیحات اتمی متوقف شده است اما معتقدند اجزایی از این برنامه به صورت جداگانه پیگیری می شوند.
بساری از کارشناسان اروپایی معتقدند ایران برنامه تولید بمب خود را به صورت جداگانه و غیر متمرکز در نهادهای نظامی و علمی و در برخی از نهادهای آکادمیک سئوال برانگیز پیش می برند.
فشار اروپایی ها و اسرائیلی ها برای تغییر گزارش
رویترز سپس به فشار متحدان اروپایی و طرفداران اسرائیل اشاره می کند که آژانس های اطلاعاتی آمریکا را مجبور کرد در پایان دولت بوش و اوایل دوره اوباما در گزارش سال 2007 بازنگری کنند. در این بازنگری تلاش شده بیشتر با دیدگاه های دولت های اروپایی هماهنگی حاصل شود. یکی از ماموران اطلاعاتی آمریکا که نخواسته نامش فاش شود در این مورد گفته است:«در این بازنگری اشاره شده است ایران بعد از گزارش سال 2007 پیش بینی کرده ایالات متحده، عراق را با مشکلات متعددی ترک خواهد کرد و بر اساس اطلاعات جمع آوری شده جدید مقامات ایرانی از آغاز مجدد برنامه تولید بمب اتم صحبت می کنند. » اما کارشناسان در مورد صحت اطلاعات جدید تردید دارند. بازنگری صورت گرفته تا ماه ها به تعویق افتاد.سرانجام در پایان سال 2010 رونوشت جدیدی از این گزارش در دولت اوباما منتشر شد. بر خلاف سال 2007 کاخ سفید هیچ یک از نتایج این گزارش را به صورت علنی منتشر نکرد. اما در مورد این گزارش میان کارشناسان اطلاعات آمریکا اجماعی وجود دارد:«اطلاعات جدید آنگونه که گمان می شد هشدار دهنده نیست.»
ایالات متحده و اسرائیل در حال بررسی این موضوع هستند ایران تا چند سال دیگر می تواند تسلیحات اتمی تولید کند:حدود یک سال برای تولید بمب و دو سال برای سوار کردن آن بر موشک.اسرائیل و آمریکا هر دو اعتقاد دارند ایران هنوز هم برای تولید بمب اتمی تصمیم نگرفته است؛ حتی اگر تهران تصمیم گرفته باشد این پروژه را پیش ببرد ایران چند سال باید بر روی خرجی کار کند تا بر موشک سوار شود. یکی از مقامات دولت آمریکا به رویترز می گوید:«من گمان می کنم تا چند سال ایران برای تولید سلاح هسته ای وقت می خواهد.»
در ادامه گزارش رویترز با اشاره به گزارش آژانس در مورد توانایی ایران در غنی سازی اورانیوم به تاثیر ویروس استاکس نت بر پرونده هسته ای ایران اشاره شده و به نقل از موسسه «علوم و امنیت بین الملل» اشاره شده که حدود 1000 سانتریفیوژ ایران در اثر عملکرد ویروس استاکس نت از کار افتاده اند. اما به گزارش رویترز کارشناسان ایرانی موفق شده اند این ویروس خطرناک را خنثی کنند.
سایت های مخفی:ایران را بمباران کنید!
اما نکته قابل تامل دیگر این گزارش کارآیی نظارت ماهواره ای از سوی آژانس های اطلاعاتی غربی بر برنامه هسته ای ایران است.کشف تاسیسات فردوی قم به عنوان نمونه ای از این کارآیی مورد اشاره قرار گرفته است.
در مورد وجود سایت های مخفی دیگر در ایران نیز شایعات مختلفی در مقاطع زمانی مختلف مشاهده می شود اما کولین کال مقام سابق وزارت دفاع در خاورمیانه در مورد این شایعات می گوید:« اکثر کسانی که این شایعات را مطرح می کنند که ایران ممکن است تاسیسات مخفی دیگر نیز داشته باشد در حال توجیه بمباران تاسیسات هسته ای ایران در سریع ترین زمان ممکن هستند. » یکی از مقامات آمریکا در این مورد می گوید:« ما در مورد اینکه ایران سایت مخفی دیگری ندارد بسیار محتاط هستیم.وی با توجه به پیشینه ایران پیش بینی می کند ایران در حال ساخت یک مکان هسته ای جدید است.»
رویترز در ادامه گزارش خود به نگرانی های آژانس در مورد فعالیت های احتمالی نظامی ایران در سایت پارچین و امتناع ایران از بازدید ناظران آژانس از این سایت اشاره کرده و به صحبت برخی از کارشناسان در مورد توانایی موشکی ایران و ارسال ماهواره به فضا استناد کرده که معتقدند این موضوع ها نشانه هایی از توانایی ایران در تولید ساخت سلاح هسته ای است.
اما این گزارش با نکته قابل تاملی به پایان می رسد. پل پیلار تحلیلگر سابق سیا با مقایسه وضعیت فعلی دولت اوباما با دولت سابق بوش معتقد است:«تفاوت بزرگ اینجاست که ما دولتی نداریم که به جنگ متمایل باشد. این دولت علاقه ای به جنگ ندارد»
برای راه اندازی جنگ بهانه هسته ای کافی نیست
می توان گفت گزارش رویترز بر جند اصل مهم در برنامه هسته ای ایران صحه می گذارد. این گزارش مستند که حاصل مصاحبه های طولانی با مقامات مختلف فعلی و سابق در دولت آمریکا ودولت های اروپایی و همچنین کارشناسان آژانس است نشان می دهد:
1-همچنان در مورد اینکه ایران قصد دارد به تولید بمب اتم دست یابد مدرک قانع کننده ای از سوی غرب ارائه نشده است.
2-بر خلاف تمایل دولت اسرائیل و مخالفان اوباما به برخورد نظامی با ایران رئیس جمهور آمریکا علاقه ای به این اقدام ندارد و اگر روزی چنین اتفاقی رخ دهد تحت فشار راست های آمریکا(جمهوریخواهان طرفدار حمله به ایران)و اسرائیل(دولت افراطی بنیامن نتانیاهو) و البته تاثیر منفی عملکرد راست ایران در بستن فضای سیاسی و سرکوب منتقدان رخ خواهد داد.
3-سخنانی از این دست که ایران در مرحله رسیدن به مصونیت هسته ای است که از سوی ایهود باراک وزیر دفاع اسرائیل بیان شده است بیشتر از اینکه حقوقی و مستند به مدارک باشد جنبه سیاسی دارد.
4-تکنولوژی پیشرفته غرب این امکان را فراهم کرده است فعالیت های هسته ای ایران تحت نظارت شدید قرار بگیرد و امکان اینکه ایران بتواند به دور از چشم غرب و اسرائیل به تولید بمب اتم دست یابد اندک است.
گزارش اخیر رویترز در کنار برخی از گزارش های دیگر از جمله گزارش «موسسه علوم و امنیت بین الملل » که از سوی «دیوید آلبرایت» و «پل برانان» دو تن از کارشناسان ارشد این موسسه در امور هسته ای و تسلیحاتی منتشر شده و اتفاقا این دو دانشمند گرایش محافظه کارانه دارند و همچنین انتقاد اخیر برخی از مدیران سابق آژانس بین المللی انرژی اتمی از سیاست جانبدارانه آمانو نشان می دهد در صورت سهل انگاری و تداوم سیاست ها تحریک برانگیز جمهوری اسلامی، ایران می تواند ناخواسته قربانی جنگی باشد که برای راه اندازی آن مدرک قابل استنادی وجود ندارد. موسسه علوم و امنیت بین الملل ضمن تایید رویکرد کلی گزارش نهادهای اطلاعاتی آمریکا در سال 2007 اذعان کرده بود ردیابی تلاش ایران برای تولید سلاح هسته ای چندان دشوار نیست. برخی از مدیران سابق آژانس هم از مشابهت پرونده هسته ای ایران و موضوع تسلیحات کشتار جمعی عراق در زمان بوش ابراز نگرانی کرده بودند و نسبت به وقوع جنگی خانمان سوز هشدار داده بودند و در این مورد از رویکرد آمانو انتقاد کرده بود.
