ملی مذهبی _ ایران در حالی از مهار آتش‌سوزی مرگبار بندر رجایی خبر داده است که گزارش‌ها حکایت از ادامه عملیات برای اطفاء کامل حریق ناشی از انفجار مواد اشتعال‌زا در این بندر کلیدی دارد.بر اساس گزارش رسانه‌های دولتی، دست‌کم ۷۰ نفر در این انفجار و آتش‌سوزی جان خود را از دست دادند و بیش از یک هزار نفر مجروح شدند. این حادثه همچنین خسارات گسترده‌ای به بار آورد.
طبق آخرین آمار رسمی اعلام‌شده، تا ظهر روز سه‌شنبه ۹ اردیبهشت (۲۹ آوریل) ۷۰ نفر در حادثه انفجار مهیب در بندر شهید رجایی کشته شدند، بیش از ۱۲۰۰ نفر مصدوم و مجروح و ۲۲ نفر نیز مفقود هستند. گفته شده امکان بیشتر شدن شمار قربانیان همچنان وجود دارد.با این حال هنوز به طور رسمی علت این انفجار مهیب اعلام نشده است.محمدمهدی شهریاری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس درباره علت این حادثه به “رویداد۲۴” گفته “ذهن خیلی‌ها به سمت خرابکاری رفته است”.
او در ادامه گفته است: «این حادثه حتی می‌تواند از طریق ریزپرندهها به وجود آمده باشد، هرچند که احتمال انفجار خرابکارانه و حتی حضور فرد یا افراد نفوذی هم مطرح است.» این نماینده مجلس “احتمال توطئه” را هم مطرح کرده و گفته است: «دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی حتماً به این اتفاق به عنوان یک توطئه هم نگاه می‌کنند و براساس این نظریه، تحقیقات را پیش می‌برند.»
او به گمانه‌زنی شخصی خودش هم اشاره کرده و گفته است: «روز گذشته در ذهن خود من آمد که این انفجار می‌تواند با مذاکرات ایران و آمریکا، رابطه داشته باشد و شاید عواملی با خرابکاری خواستند این گفت‌و‌گو‌ها را تحت تاثیر قرار بدهند، هرچند که به باور من، این اتفاق نمی‌تواند روی تصمیم هیات‌های مذاکره‌کننده تاثیر بگذارد، زیرا دو طرف با اراده جدی به دنبال به نتیجه رساندن آن هستند، ولی می‌تواند اخبار مذاکرات را تحت‌الشعاع قرار دهد.»
شهریاری سپس نتیجه گرفته که این نظریه نیز مطرح است که “کار اسراییلی‌هابوده” چرا که به گفته او آنها برای “تخریب و توقف مذاکرات، هر کار بتوانند انجام می‌دهند”.این نماینده مجلس با این حال تصریح کرد که “این اتفاق می‌تواند یک سهل‌انگاری سهوی باشد”. او افزود: «متاسفانه ما اقدامات ایمنی را هیچ‌جا رعایت نمی‌کنیم و در هیچ‌کجا استاندارد‌های لازم را نمی‌بینیم و برای همین است که در هیچ‌جای جهان مثل ایران این حجم از آتش‌سوزی را شاهد نیستیم.»
مختار سلحشور، از مقامات هلال احمر ایران نیز اواخر روز دوشنبه در گفتگو با یکی از شبکه‌‌های تلویزیون دولتی این کشور گفت که آتش‌سوزی «مهار» شده و عملیات پاکسازی در حال انجام است.
تلویزیون دولتی ایران روز سه‌شنبه تصاویر زنده‌ای را از محل حادثه پخش پخش کرد که دود غلیظی را در حال بلند شدن از کانتینرهای انباشته شده روی هم نشان می‌داد.
این در حالیست که خبرگزاری ایلنا ایران به نقل از حسین ظفری، سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور اعلام کرد که وضعیت از روز دوشنبه به طور قابل توجهی بهبود یافته اما عملیات همچنان ادامه دارد.
وی تصریح کرد: عملیات و فرآیند اطفاء کامل بندر شهید رجایی ممکن است حدود ۱۵ تا ۲۰ روز طول بکشد، زیرا درب کانتینرها باید یک‌به‌یک باز شود، کانتینرها مورد بررسی قرار بگیرند، خنک گردند، با آب به‌طور کامل اطفاء شوند و به جای دیگری انتقال یابند.
اداره گمرک ایران نیز در گزارشی اعلام کرد که فعالیت‌های بندر به حالت عادی بازگشته است. بندر رجایی در نزدیکی شهر بندرعباس و تنگه هرمز قرار دارد؛ تنگه‌ای که یک‌پنجم نفت جهان از آن عبور می‌کند.
سوختن کانتیرهای حاوی قیر و پارافین
لوموند در گزارشی به نقل از گمرک ایران که روز دوشنبه منتشر شد، اعلام کرد که کانتینرهای صادراتی حاوی قیر و پارافین آتش گرفته و «همچنان در حال سوختن هستند.»
بنا به این گزارش آتش ناشی از انفجار مواد اشتعال‌زا همچنین به یک انبار مواد خطرناک و شیمیایی سرایت کرد که سبب گسترش ابعاد حادثه شد.
آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران دستور «تحقیقات کامل» در باره علت انفجار را صادر کرد. در همین حال، دادستانی بیانیه‌ای تهدیدآمیز صادر کرد و به کاربران اینترنت و رسانه‌ها هشدار داد که هرگونه انتشار «محتوای دروغین، شایعات، توهین یا اقداماتی که امنیت روانی جامعه را مختل می‌کند» منجر به پیگرد قانونی خواهد شد.
لوموند در گزارش خود همچنین اظهارات فرزانه صادق، وزیر حمل و نقل ایران را منعکس کرده که بازدید از محل حادثه گفته بود فعالیت بندر رجایی در ۱۴ منطقه در حال انجام است و تنها یکی از این بخش‌ها تحت تأثیر انفجار قرار گرفته است.
وی در طول این مصاحبه و در حالی که کشتی‌ها در پس‌زمینه در حال بارگیری و تخلیه بودند، به مردم و جامعه تجاری اطمینان داد که سایر اسکله‌های بندر به طور عادی کار می‌کنند.
رد فرضیه خرابکاری به‌رغم پرسش‌های بی‌پاسخ
این حادثه دردناک که همه ابعاد آن به صورت دقیق روشن نشده با ابهام‌ها و سوال‌های زیادی در خصوص علت وقوع، محموله دقیق کانتیرهایی که منشا اصلی آتش‌سوزی و انفجار بودند، مالکیت و انطباق اظهارنامه‌ها با محموله‌ها، نحوه حمل کانتینرها به اسکله، نوع سهل‌انگاری صورت گرفته و دلیل بی توجهی به نکات ایمنی در یکی از مهم‌ترین بنادر تجاری ایران روبرو است.
علاوه بر این هنوز ادله قابل قبول و مستندی از سوی مقامات ایران برای منتفی دانستن مداخله خارجی در این حادثه مطرح نشده است هر چند که مسئولان سپاه با قاطعیت وجود هرگونه کالا یا موادی با مصارف نظامی را در اسکله بندر رجایی در زمان وقوع آتش‌سوزی و انفجار رد کرده‌اند.
پیشتر، نشریه آمریکایی نیویورک تایمز در گزارشی با استناد به منابع خود در ایران مدعی شده بود که سوخت جامد موشک حمل از بنادر چین منشا وقوع این حادثه بوده است.
محمد آشوری، استاندار هرمزگان، وقوع هرگونه خرابکاری یا اقدام خرابکارانه را رد کرد و گفت: «مجموع فرضیات و بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که فرضیه خرابکاری فاقد مبنا یا ارتباط است.»
از سوی دیگر، اداره گمرک بندراعلام کرد که انفجار ممکن است از انبار مواد خطرناک و شیمیایی آغاز شده باشد.
اسکندر مؤمنی، وزیر کشور ایران نیز به «نقص‌ها، از جمله عدم رعایت نکات ایمنی و سهل‌انگاری» اشاره کرد. این در حالیست که کمیته تحقیق در مورد انفجار نیز عوامل مشابهی را به عنوان علت احتمالی حادثه مطرح کرده است.
در مجموع، علت اصلی حادثه از سوی مقامات ایران سهل‌انگاری و عدم رعایت اصول ایمنی در نگهداری و دپوی مواد شیمیایی و خطرناک در محوطه اسکله بندر رجایی اعلام شده است. مقامات دولتی همچنین تاکید دارند که هیچ شواهدی از خرابکاری یا حمله خارجی تاکنون به دست نیامده است.
کمیته بررسی علل حادثه در اطلاعیه روز سه‌شنبه خود نتایج اولیه بررسی‌های انجام شده را منتشر کرد که در آن بر «قصور در اصول ایمنی» تاکید شده.
در این گزارش همچنین آمده است که «رعایت پدافند غیرعامل» که در مفهموم کلی دفاع در برابر تهاجم بدون استفاده از سلاح و درگیرشدن مستقیم است محرز بوده و در برخی موارد «خلاف‌اظهاری» دیده شده است.
پدافند غیرعامل همچنین به معانی تلاش برای کاهش آسیب‌پذیری در هنگام بحران، بدون استفاده از اقدامات نظامی و صرفاً با بهره‌گیری از فعالیت‌های غیرنظامی، فنی و مدیریتی است.
این در حالی است که استاندار هرمزگان درباره نتیجه بررسی‌های اولیه گفته است: «با بررسی‌های دقیق کارشناسی و فیلم‌هایی که به جای مانده بود، به این جمع‌بندی رسیدیم که ساعت ۹:۳۵ دقیقه ششم اردیبهشت ماه، یک جابه‌جایی کالا در منطقه‌ای که محل کنونی انفجار است، صورت می‌گیرد. دودی از آن متصاعد می‌شود و کم کم، تبدیل به یک آتش خواهد شد، به تبع این موضوع، ۱۲:۰۵ دقیقه یک انفجار مهیب از همان نقطه شرایط بحرانی را در منطقه ایجاد کرد.»
او تصریح کرده: «مجموع بررسی‌ها حکایت از این داشت که فرضیه خرابکاری نمی‌تواند خیلی موضوعیت داشته باشد.»
حذف یک خبر
در عین حال خبرگزاری ایسنا خبری درباره علت انفجار را از سایت خود حذف کرده است. این خبرگزاری روز دوشنبه، هشت اردیبهشت (۲۸ آوریل) به نقل از گمرک بندر رجایی نوشته بود محموله وارداتی که در این بندر دچار انفجار و حریق شد، “هنوز به گمرک اظهار نشده بود”.
بنا بر مقررات هر محموله‌ای که وارد بندر می‌شود، باید “اظهار” شود. به عبارتی باید ابتدا اطلاعات باری آن به بندر داده شود، تا تشریفات گمرکی و ترخیص آن آغاز شود. اما به گزارش ایسنا هیچ‌یک از این‌ها در مورد محموله وارداتی که روز شنبه (شش اردیبهشت) در بندر رجایی با انفجار و آتش‌سوزی مهیب باعث کشته شدن ده‌ها نفر و بیش از ۱۰۰۰ زخمی شد، انجام نشده بود.
روز سه‌شنبه اما این خبر حذف شد و در توضیح آن نوشته شد که “یکی از مسئولان گمرک در گفت‌وگو با این خبرگزاری توضیحاتی درباره کانتینری که در بندر شهید رجایی دچار حریق و انفجار شده بود، ارائه کرد اما به ماهیت دقیق مواد موجود در این محموله اشاره‌ای نشده بود”.
در ادامه این توضیح آمده است: «پس از تأیید اطلاعات ارائه‌شده از سوی مسئول مربوطه، خبر بر اساس روال حرفه‌ای در خروجی ایسنا منتشر شد. با این حال، برخی کانال‌های خبری با استناد به این خبر و برداشت‌های شخصی، اقدام به بازنشر مطالبی کرده‌اند که با محتوای اصلی خبر تفاوت داشت.» به همین دلیل ایسنا این خبر را از خروجی خود حذف کرده است.
روز یکشنبه نیز سعید جعفری، مدیرعامل شرکت توسعه خدمات دریایی و بندری سینا در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا گفت: «متاسفانه ارزیابی اولیه و کارشناسی در خصوص حادثه روز گذشته بندر شهیدرجایی نشان می‌دهد که این سانحه تلخ درپی تکرار فاجعه‌آمیزِ اظهار خلاف واقع در خصوص کالاهای خطرناک و تحویل این کالاها بدون اسناد و برچسب‌های کالاهای خطرناک رخ داده است.»
این مقام مسئول در ادامه گفت: «قدرت و موج انفجار و شعاع تخریب و سایر مشخصه‌های انفجار روز گذشته، بیانگر محموله‌های به شدت خطرناکی بوده که براساس کنوانسیون FAL و قوانین و مقررات بندری بایستی توسط شرکت حمل‌کننده به صورت کتبی و رسمی به عنوان کالای خطرناک به بندر اظهار شود. این درحالی است که این محموله به عنوان محموله معمولی و غیرخطرناک اظهار و بسته‌بندی و تحویل بندر شده بود.»
پیشتر روزنامه نیویورک تایمز به نقل از فردی مرتبط با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران که به دلیل حساسیت موضوع امنیتی نخواست نامش فاش شود، خبرداده بود که ماده منفجرشده در بندر رجایی شهر، “سدیم پرکلرات، یکی از اجزای اصلی سوخت جامد موشک‌ها بوده است”.
گزارش کمیته
در گزارش کمیته بررسی علت این حادثه تصریح شده که “قصور در رعایت اصول ایمنی و پدافند غیرعامل محرز شده است”.
در ادامه این گزارش آمده است: «خلاف‌اظهاری در برخی موارد وجود داشته و دستگاه‌های امنیتی و قضایی با جدیت در پی شناسایی خاطیان هستند.»
بر اساس اطلاعیه این کمیته “علت‌یابی قطعی این حادثه مستلزم بررسی کامل و همه‌جانبه ابعاد مختلف آن است که به دلیل الزامات کارشناسی، نیازمند طی شدن فرایندهای فنی و آزمایشگاهی است”.
این کمیته وعده داده که “بدون فوت وقت مراحل اجرایی آن دنبال خواهد شد و در اسرع وقت به اطلاع عموم مردم خواهد رسید”.
در اطلاعیه این کمیته همچنین تصریح شده که “با همه مقصران این حادثه بدون هیچگونه اغماض برخورد خواهد شد”.
همچنین از مردم درخواست شده “اخبار مربوط به علت حادثه را تنها از این کمیته که به ریاست استاندار هرمزگان تشکیل شده است، دنبال بفرمایند”.
“۱۵ تا ۲۰ روز” برای اطفای کامل آتش
حسین ظفری، سخنگوی سازمان مدیریت بحران ایران روز سه‌شنبه ۹ اردیبهشت (۱۹ آوریل) در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره روند خاموش کردن حریق ناشی از انفجار در بندر شهید رجایی گفت: «اوضاع از صبح امروز به نسبت صبح دیروز خیلی بهتر شده، سرعت انتقال کانتینرها بیشتر شده و تخلیه تقریبا انجام گرفته است.»
او همچنین مشاهده “دود سفید” را نشانه‌ای از بخار آب و “آرام شدن آتش” دانسته است.
با این حال این مقام مسئول تصریح کرده که اطفای کامل آتش ممکن است بین ۱۵ تا ۲۰ روز طول بکشد چرا که “درب کانتینرها باید یک‌به‌یک باز شود، کانتینرها مورد بررسی قرار بگیرند، خنک گردند، با آب به‌طور کامل اطفاء شوند و به جای دیگری انتقال یابند”.
رئیس قوه قضائیه نیز درباره پیگیری این حادثه گفته: «اینطور نباشد که چهار یا شش ماه دیگر نتایج مشخص شود.» اژ‌ه‌ای از دادستان کل کشور خواسته تا این حادثه را با “فوریت و جدیت” پیگیری کرده و عاملان آن را “سریعا” شناسایی کند.
اسرائيل دست داشتن در حادثه را رد کرد
در حالی که مقامات ایرانی عمدتاً این انفجار را یک حادثه می‌دانند، اما حادثه در بحبوحه تشدید تنش‌ها با اسرائيل در منطقه و نیز همزمان با مذاکرات هسته‌ای تهران و واشنگتن صورت گرفته است که تل‌آویو به شدت با آن مشکل دارد.
به گزارش واشنگتن پست، اسرائیل پیش از این در سال ۲۰۲۰ حمله‌ای سایبری را علیه بندر رجایی انجام داده و عملیات در این بندر تجاری را مختل کرده بود.
محمد سراج، نماینده تهران در مجلس ایران پیشتر مدعی شده بود که انفجار ناشی از مواد منفجره‌ای بوده که از قبل در کانتینرهای حمل بار جاسازی شده و از راه دور، یا از طریق ماهواره یا تایمر، منفجر شده‌اند.
وی روز یکشنبه بدون ارائه مدرکی به خبرگزاری رکنا گفت: «اسرائیل در این انفجار دست داشته است. این حادثه تصادفی نبوده است. شواهد روشنی حاکی از دخالت اسرائیل وجود دارد.»
این نماینده مجلس ادعا کرد: «مواد منفجره‌ای در کشور مبدا یا در مسیر حمل و نقل، در کانتینرهای آتش‌گرفته جاسازی شده بود. ما دخالت عوامل داخلی در جاسازی مواد منفجره در کانتینرها را رد نمی‌کنیم. انفجار در چهار نقطه مختلف رخ داده است.»این در حالیست که اسرائیل در همان ساعات اولیه حادثه هرگونه دخالت و دست داشتن را در آن رد کرده بود.
