ادامه واکنش‌ها به آزادی واتس‌اپ و پلی استور؛ دوگانه حامیان وفاق و دولت در برابر معترضان به فیلترینگ!

نتیجه ۵ ماه کار «کارشناسی» وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعاتِ دولت آقای پزشکیان، در خصوص رفع فلیترینگ، در نشست امروز (سه‌شنبه) شورای عالی فضای مجازی تعیین تکلیف شد و مطابق اعلام رسانه‌ها در ایران و نیز وزیر ارتباطات، این شورا با رفع فیلترینگ پیام‌رسان‌ واتس‌اپ و گوگل‌پلی (Google Play) که می‌تواند مشکل بروزرسانی گوشی‌های دارای سیستم عامل اندروید را رفع کند، موافقت کرد.

فیلترینگ سایت‌ها، پیام‌رسان‌ها و اپلیکیشن‌ها توسط ایران که پس از شکل‌گیری جنبش زن، زندگی، آزادی در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ خورشیدی به اوج خود رسیده بود، از نخستین ساعت‌های روز چهارشنبه ۵ دی ماه با آزاد شدن دسترسی به پیام‌رسان واتس‌اپ و پلتفرم خدماتی گوگل‌پلی اندکی کاهش یافت.این مصوبه در حالی ثبت شده که در آخرین تلاش‌های مخالفان رفع فیلترینگ برای اعمال فشار بر اعضای شورای عالی فضای مجازی، گروهی از نمایندگان طرفدار ادامه وضع موجود با نگارش نامه‌ای خواستار برقراری فیلترینگ شده بودند.

البته مطابق اعلام تعدادی از منابع آگاه رفع فیلتر پیام‌رسان‌ تلگرام و شبکه اجتماعی ایکس و حتی یوتیوب در دستور کار امروز شورای عالی فضای مجازی قرار داشته است. در بخش دیگری از مصوبه شورای عالی فضای مجازی به ارائه محتوای یوتیوب از طریق «درگاه‌های حکمرانی‌پذیر» و «بازگشایی تلگرام بعد از مذاکره مشروط یا ارایه تلگرام از طریق سکوهای داخلی در صورت عدم توافق» اشاره شده است.البته در این مصوبه، با وجود لحاظ بسته حمایتی از پیام‌رسان‌های داخلی و سکوهای محتوای داخلی، لزوم ساماندهی اینترنت اقشار، بر مقابله با ابزارهای پالایش شکن (ضدفیلترینگ) تاکید شده است.

همزمان با تلاش حامیان مسعود پزشکیان برای «بزرگ‌نمایی» دستاورد او در زمینه رفع فیلترینگ، خبرگزاری دولت نیز از راه‌اندازی کانال اطلاع رسانی خود در پیام رسان واتس‌اپ خبر داد.

در مقابل، گروهی از مردم نیز با انتشار پیام‌هایی در شبکه‌های اجتماعی یادآوری کردند که آقای پزشکیان در جریان رقابت‌های انتخاباتی وعده «آزادی اینترنت» را داده بود و از رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل پلی تا آزادی اینترنت هنوز راه درازی باقیست.

اما تعدادی از کاربران نیز معتقدند که با وجود مشکلات گسترده از کمبود برق و گاز و آلودگی هوا گرفته تا پیش‌روی بی‌‌سابقه نرخ آزاد دلار به سمت ۸۰ هزارتومان در دوران ریات جمهوری مسعود پزشکیان، رفع فیلتر واتس‌اپ چندان نمی‌تواند مایه خوشحالی باشد.

در همین حال، برخی افراد همچون محمد مهاجری، فعال سیاسی اصولگرا ولی حامی مسعود پزشکیان یادآور شدند که با وجود «زحمتی» که دولت برای رفع فیلتر گوگل‌پلی و واتس‌اپ کشیده «اما بسنده کردن به این دو، یعنی کم‌فروشی. مطالبه‌ مردم این نبود. باز هم مجبوریم از فیلترشکن استفاده کنیم. چه واتساپ و گوگل‌پلی فیلترباشد چه نباشد. حکمرانی فضای‌مجازی هنوز در دست فروشندگان فیلترشکن است.»

به باور گروهی از جمله شهرام شریف، از خبرنگاران و کارشناسان باسابقه فناوری اطلاعات و ارتباطات، تقلیل وعده انتخاباتی آزادسازی اینترنت با رفع فیلترینگ چند پیام‌رسان و اپلیکیشن‌ «شکست بزرگی» برای آقای پزشکیان خواهد بود. در مقابل، به نظر می‌رسد که بخشی از فعالان حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات همچون آرش کریم‌بیگی با پررنگ‌سازی تعبیر «شکستن دیوار فیلترینگ»، معتقدند که مصوبه حداقلی شورای عالی فضای مجازی نیز دستاورد محسوب می‌شود.

البته طی ماه‌ها و به ویژه روزهای اخیر، همزمان با ادامه مخالفت هسته سخت نظام جمهوری اسلامی با رفع فیلترینگ، گروهی از کارشناسان و نیز طیفی از حامیان آقای پزشکیان سعی کردند تا وجود مشکلات زیرساختی را به عنوان مهمترین مانع آزادسازی اینترنت مطرح کنند، رویه‌ای که به زعم طرفداران آزادی اطلاعات نوعی آماده‌سازی افکار عمومی برای حذف قطره‌چکانی فیلترینگ بود.

با این وجود، بهزاد اکبری، معاون وزیر ارتباطاتِ کابینه پزشکیان و مدیر عامل شرکت ارتباطات زیرساخت، با انتشار پیامی در شبکه ایکس، با این ادعای «فنی» مخالفت کرد و نوشت: «در حال حاضر زیرساخت‌های ارتباطی کشور آمادگی لازم برای هرگونه رفع محدودیت اینترنت را دارد.»

این اظهارنظرِ آقای اکبری در حالی مطرح می‌شود که ستار هاشمی، وزیر ارتباطات در کابینه آقای پزشکیان دو ماه پیش گفت: «طبیعی است که بالاخره یک مدیریت قانونمندی در این فضا [یِ مجازی] باید اتفاق بیفتد.» او همچنین تاکید کرده بود که «تلگرام و اینستاگرام باید یک‌سری از قواعدی که در ایران وجود دارد را بپذیرند. اینگونه نباشد که این فضا بی‌قاعده باشد.»؛ اظهارنظری شبیه به خواست رهبر ایران از دولت آقای پزشکیان.

علی خامنه‌ای، رهبر ایران، روز سه‌شنبه (ششم شهریور سال ۱۴۰۳ خورشیدی)، در دیدار با اعضای دولت مسعود پزشکیان گفت: «آن چه که مهم است، این است که در فضای مجازی حکمرانی قانونمند وجود داشته باشد.»

او افزود: «این که بنده گاهی گفتم فضای مجازی رهاست، ول است، به همین خاطر است.» آقای خامنه‌ای از دولت خواست که اگر در این زمینه قانونی وجود ندارد، آن را تدوین و تصویب کنند.رهبر ایران همچنین انتقاد کرد که برخی حرف‌های او را درباره فضای مجازی جور دیگری تبیین کرده‌‌ یا می‌فهمند و یا نمی‌خواهند که بفهمند ولی حرف من این است که فضای مجازی در کشور باید قانونمند شود.بنابراین، به نظر می‌رسد که با وجود تلاش برخی کارزارهای حامی آقای پزشکیان در رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی برای پررنگ کردن نقش برخی از اعضای شورای عالی مجازی و نیز عوامل نفوذی شرکت‌های فروشنده فیلترشکن‌ها در مخالفت با آزادسازی اینترنت در ایران، همچنان سایه سنگین خواست رهبر ایران برای مدیریت فضای مجازی و نگاه امنیتی به اینترنت در ایران موجب شده تا شخص رئیس جمهور در مورد صدور دستور رفع فیلترینگ اختیار تامی نداشته باشد و همچنان در اجرای واقعی وعده انتخاباتی خود مبنی بر «آزادسازی اینترنت» ناکام بماند.

اما آمارهای موجود نشان می‌دهد، گوشی‌های اندرویدی سهم بزرگی از بازار گوشی‌های هوشمند را در ایران در اختیار دارند و دسترسی به گوگل‌پلی می‌تواند بروزرسانی برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های مورد استفاده مردم را تهسیل کند. هر چند که برخی کاربران یادآوری می‌کنند که با وجود اعمال تحریم گوگل علیه کاربران ایرانی همچنان دسترسی به خدمات گوگل‌پلی بدون استفاده از وی‌پی‌ان ممکن نیست

ولی داده‌های موجود حاکی است که پیش از فیلتر شدن واتس‌اپ حدود ۷۱ درصد از افراد بالای ۱۸ سال که از گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کنند، از این پیام‌رسان بهره می‌بردند که این نرخ پس مسدود شدن آن توسط حکومت ایران تا شهریور ماه گذشته به ۳۳ درصد کاهش یافت.

هر چند که هنوز هم تقریبا یک سوم کاربران گوشی‌های هوشمند در ایران از واتس‌اپ استفاده می‌کنند ولی گروهی از مردم امیدوارند که دولت بتواند نسبت به رفع فیلترینگ پیام‌رسان پرمخاطب‌ترِ تلگرام و شبکه‌اجتماعی اینستاگرام اقدام کند. البته در مصوبه روز گذشته شورای عالی فضای مجازی ایران به «بازگشایی تلگرام بعد از مذاکره مشروط یا ارایه تلگرام از طریق سکوهای داخلی در صورت عدم توافق» اشاره شده است.