ملی مذهبی _ سالمندی یکی از مراحل مهم زندگی است که با چالش‌های خاصی همراه می‌شود. در ایران، با افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ زادوولد، جمعیت سالمندان رو به رشد است.
به گزارش رادیو زمانه، وزارت رفاه در گزارشی با عنوان «چهره سالمندی در ایران: وضع موجود، چالش‌ها و سیاست‌ها» به بررسی دقیق وضعیت سالمندان کشور پرداخته است. این گزارش نشان می‌دهد که سالمندان بالای ۶۵ سال حدود ۸ درصد از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند و بهبود شرایط زندگی آن‌ها نیازمند اجرای سیاست‌های حمایتی هدفمند و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت است. در این گزارش، به بررسی وضعیت جمعیتی، اقتصادی، اجتماعی و چالش‌های پیش‌روی سالمندان پرداخته شده و راهکارهایی برای بهبود شرایط آن‌ها ارائه شده است.
وضعیت جمعیتی سالمندان در ایران
براساس آمارهای پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان، در دی‌ماه ۱۴۰۲، تعداد سالمندان کشور به ۶ میلیون و ۷۸۳ هزار و ۳۰۲ نفر رسیده است. این افراد در ۵ میلیون و ۳۲۱ هزار و ۸۰۵ خانوار زندگی می‌کنند. به عبارت دیگر، ۱۸ درصد از کل خانوارهای کشور دارای عضو سالمند هستند. از این تعداد، حدود ۳۱ درصد از خانوارها، سالمندانی هستند که به تنهایی زندگی می‌کنند. این آمار نشان‌دهنده افزایش تعداد سالمندان تنها در کشور است که نیاز به توجه ویژه دارد.
از نظر توزیع جغرافیایی، استان‌های گیلان، تهران و مازندران بالاترین نسبت جمعیت سالمند را دارند، در حالی که استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان، هرمزگان و خوزستان کمترین نسبت را به خود اختصاص داده‌اند. این تفاوت‌ها نشان‌دهنده نابرابری‌های منطقه‌ای در دسترسی به خدمات و امکانات برای سالمندان است.
وضعیت اقتصادی و معیشتی سالمندان
وضعیت اقتصادی سالمندان در ایران یکی از چالش‌های اصلی این گروه جمعیتی است. براساس گزارش وزارت رفاه، ۱۶ درصد از سالمندان زیر خط فقر شدید و نزدیک به یک سوم آن‌ها زیر خط فقر مطلق زندگی می‌کنند. این آمار نشان‌دهنده آن است که بسیاری از سالمندان برای تأمین نیازهای اولیه خود با مشکلات جدی مواجه هستند.
خانوارهای زن‌سرپرست سالمند با مشکلات اقتصادی بیشتری روبرو هستند. ۳۸ درصد از خانوارهای دارای عضو سالمند، زن‌سرپرست هستند که بیشترین تعداد آن‌ها در دهک‌های اول و دوم درآمدی قرار دارند. این گروه از سالمندان به دلیل نبود درآمد کافی و حمایت‌های مالی، در معرض فقر و محرومیت بیشتری قرار دارند.
علاوه بر این، ۹۱ درصد از خانوارهای دارای سرپرست سالمند تنها با مستمری یک نفر بازنشسته امرار معاش می‌کنند. این در حالی است که تنها ۲۸ درصد از این خانوارها تحت پوشش حمایت‌های دولتی قرار دارند. این آمار نشان‌دهنده ناکافی بودن نظام حمایتی برای سالمندان است.
چالش‌های اصلی سالمندان در ایران
- فقر و نابرابری اقتصادی: فقر یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش‌روی سالمندان در ایران است. بسیاری از سالمندان، به ویژه زنان، در فقر مطلق به سر می‌برند. این وضعیت به دلیل نبود درآمد کافی، نبود حمایت‌های مالی و افزایش هزینه‌های زندگی تشدید شده است.
- کمبود پوشش بیمه‌ای و حمایتی:تنها بخش کوچکی از سالمندان تحت پوشش بیمه‌های تکمیلی قرار دارند. بسیاری از سالمندان از خدمات بهداشتی و درمانی کافی بهره‌مند نیستند. این موضوع باعث شده است که بسیاری از آن‌ها در صورت مواجهه با بیماری‌ها و مشکلات سلامتی، با هزینه‌های سنگین درمانی روبرو شوند.
- انزوا و تنهایی:انزوا و تنهایی یکی دیگر از چالش‌های اصلی سالمندان در ایران است. ۲۰ درصد از زنان سالمند و ۵ درصد از مردان سالمند به تنهایی زندگی می‌کنند. این وضعیت به ویژه برای زنان سالمند که طول عمر بیشتری دارند، مشکل‌ساز است. فرهنگ پدرسالارانه و نبود حمایت‌های قانونی، انزوا و افسردگی را در میان سالمندان، به ویژه زنان، افزایش داده است.
- عدم تطابق محیط شهری با نیازهای سالمندان:شهرسازی و امکانات عمومی در ایران برای سالمندان، به ویژه آن‌هایی که با مشکلات ناتوانی مواجه هستند، مناسب نیست. فقدان امکاناتی مانند رمپ، آسانسور و حمل‌ونقل عمومی مناسب، دسترسی سالمندان به خدمات و امکانات شهری را محدود کرده است.
سیاست‌ها و راهکارهای پیشنهادی
برای بهبود شرایط زندگی سالمندان در ایران، گزارش وزارت رفاه مجموعه‌ای از سیاست‌ها و راهکارها را پیشنهاد داده است. این راهکارها به دو دسته بلندمدت و کوتاه‌مدت تقسیم می‌شوند.
برنامه‌های بلندمدت
- توسعه طرح بانک زمان:بانک زمان بستری برای ارائه خدمات داوطلبانه به سالمندان و تقویت همیاری اجتماعی است. در این طرح، زمان به عنوان شاخص اعتباری استفاده می‌شود و افراد می‌توانند با ارائه خدمات به دیگران، اعتبار کسب کنند. این طرح می‌تواند به کاهش انزوا و افزایش مشارکت اجتماعی سالمندان کمک کند.
- توسعه پنجره واحد خدمات حمایتی:این طرح با هدف یکپارچه‌سازی خدمات حمایتی و افزایش شفافیت و کارآمدی نظام حمایتی طراحی شده است. پنجره واحد خدمات حمایتی می‌تواند به بهبود توزیع خدمات و کاهش نابرابری‌ها در دسترسی به امکانات کمک کند.
برنامه‌های کوتاه‌مدت:
- رفع فقر شدید:تأمین سبد غذایی ۲۱۰۰ کیلوکالری برای سالمندان نیازمند یکی از راهکارهای کوتاه‌مدت برای کاهش فقر شدید در میان سالمندان است. این طرح می‌تواند به بهبود وضعیت تغذیه و سلامت سالمندان کمک کند.
- گسترش پوشش بیمه سلامت همگانی:تحت پوشش قرار دادن سالمندان فاقد بیمه، به ویژه در دهک‌های پایین درآمدی، یکی دیگر از راهکارهای پیشنهادی است. این طرح می‌تواند دسترسی سالمندان به خدمات بهداشتی و درمانی را بهبود بخشد.
اَبَر بحران سالمندی از سال ۱۴۱۸ آغاز می‌شود
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور پیش از این با اشاره به افزایش سریع جمعیت سالمندان در ایران هشدار داده بود که تا سال ۱۴۱۰، جمعیت سالمندان از ۱۴ درصد عبور خواهد کرد و ایران به عنوان یک کشور سالمند شناخته می‌شود. این افزایش ناشی از کاهش نرخ باروری، افزایش امید به زندگی و انفجار جمعیتی دهه ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۰ است. وی تاکید کرده بود که از سال ۱۴۱۸، با ورود متولدین ۱۳۵۸ به سن سالمندی، ابربحران سالمندی آغاز می‌شود و تا سال ۱۴۳۵، بیش از ۳۳ درصد جمعیت ایران را سالمندان تشکیل خواهند داد. تغییرات سبک زندگی، افزایش طلاق، کاهش بعد خانوار و ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی از چالش‌های پیش‌رو هستند.
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور که تنها ۵ درصد سالمندان نیاز به مراقبت دائمی دارند، اما زیرساخت‌های مراقبتی کشور بسیار محدود است و تنها ۱۴ هزار تخت در مراکز نگهداری وجود دارد. برای مقابله با این بحران، رویکردهای پیشگیرانه مانند توسعه مهارت‌های مالی قبل از بازنشستگی، بیمه مراقبت طولانی‌مدت، تامین مسکن و ایجاد شبکه‌های حمایتی محله‌محور ضروری است. بدون اقدامات فوری، ایران با چالش‌های جدی در تامین معیشت و مراقبت از سالمندان مواجه خواهد شد. با توجه به مشکلات یاد شده، امکان تحقق پیشنهادهای وزارت رفاه در عمل دور از ذهن است.
در یک نگاه کلی
وضعیت سالمندان در ایران، به ویژه زنان سالمند، با چالش‌های جدی اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی مواجه است. بهبود این شرایط مستلزم اجرای سیاست‌های حمایتی جامع، توسعه پوشش بیمه‌ای و ایجاد محیطی دوستدار سالمند است. بدون توجه به این نیازها، چالش‌های مرتبط با سالمندی در آینده تشدید خواهد شد. اجرای راهکارهای پیشنهادی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی سالمندان و کاهش نابرابری‌ها در این گروه جمعیتی کمک کند.
