ملی مذهبی _ امروزه حضور کنشگران مدنی متعهد و متفکر، نیازی حیاتی برای بقا و تحول هر جامعه ای به شمار می‌رود. کنشگرانی که بتوانند سازوکارهای تحول اجتماعی و ظرفیت‌های روانی جامعه را درک و فهم کنند و کمک حال ٱن در مسیر تغییر باشند. سعید مدنی از معدود روشنفکرانی است که در دو عرصه نظر و عمل این مسیر را دنبال می کند.
مدنی به عنوان یک نظرورز و کنشگر٬ در پس سالها کوشش نظری و مطالعه به این جمع بندی در خصوص تجربه حدود نیم قرنی پروژه جمهوری اسلامی رسیده است: پروژه جمهوری اسلامی در چارچوب نظام دینی-روحانیت در عین تحمیل خسارتهای فراوان به ایران ناکام و با شکست مواجه شده است. این پروژه در وجوه فرهنگی٬ اجتماعی و اقتصادی شکست خورده و تنها وجه نظامی-امنیتی ٱن فعال است. تبدیل شدن و تقلیل این پروژه بزرگ به یک پروژه نظامی-امنیتی٬ وجود بحران های در هم تنیده و غیره همه حاکی از افول نظام سیاسی پشتیبان است.
مدنی در کنار تحلیلش از ساختار٬ باور تغییر را دنبال و برای پیشبرد این پروژه بر جامعه فعال ایران به عنوان یک ضرورت مهم تاکید می کند. از همین رو٬ خود را همراه این جامعه فعال می بیند و در مسیر تحقق تغییر نظرورزی و کنش گری را در پیوند با هم به پیش می برد.
این رویکرد مدنی در کنار حضور فعالش و خودویژگی های خاص دیگری که در رفتار و عمل او قابل رهگیری است٬ به جامعه یک کنشگر مدنی یا یک تیپ انسانی خاص را معرفی می کند. برای نگارنده که در مجموعه ایران فردا در زمره شاگردان ایشان قرار داشته و دارم٬ شناخت تیپ کنش گری مورد نظر ایشان همواره دغدغه ذهنی ام بوده است.
در یادداشت پیش رو که به مناسبت سالگشت بازداشت ایشان تهیه شده٬ قصد دارم فارغ از کوشش های نظری و نوشته هایش و صرفا با نظر به رفتارها و کنش های ایشان پی ببرم که یک کنشگر اجتماعی چه تیپ انسانی می تواند باشد. قابل ذکر است٬ مجال بیان همه خودویژگی ها و نوع کنشگری مدنی در این یادداشت کوتاه نیست و صرفا به چند نمونه مهم اشاره می شود.
1️⃣ نظم٬ تعهد و ٱرمانگرایی از ویژگی های شخصیتی مدنی است. او منظم٬ با برنامه و به زعم دوستانش برای تک تک دقایق روزانه زندگی اش برنامه داشته و دارد. مهمتر از این او به این برنامه ریزی بسیار پایبند است و در این انضباط شخصی، اهداف روشنی را دنبال می کند و پیگیری مداوم دارد. البته اضافه کنم که مدنی نه‌تنها در برنامه‌های شخصی بلکه در فعالیت‌های گروهی نیز بر نظم٬ تمرکز و تداوم عمل تاکید دارد و به ٱن پایبند است. افزون بر این، مدنی در پروژه های فردی و گروهی ٱرمانخواه است. به تعبیر محمد کریمی آکادمیسین آرمان‌گرا. این آرمان‌گرایی او در پروژه‌ها نشان‌دهنده‌ی سطح بالایی از معناجویی و باور او به تحقق تغییر است. بنابراین او برای یک کنشگر مدنی زندگی را عرصه‌ای برای تحقق معنا می‌بیند، حتی در دل رنج، نابرابری یا ناکامی.
2️⃣ مدنی دیگرخواه و اخلاق گرا است و به عبارتی او نه یک کنشگر صرف بلکه در نقش یک حامی انسانی عمل کرده و می کند. او وضعیت افراد ٱسیب دیده را پیگیری می کند٬ در بحران ها مشارکت فعال دارد٬ برای دیگران وقت می گذارد و راهنمایی می کند. در خصوص این خودویژگی مدنی به مصادیق بسیاری برخوردم. برای نمونه نرگس محمدی و فیروزه صابر در دیدار با خانواده مدنی از همراهی و حمایت های ایشان در قبال خانواده های زندانی ها گفتند. ابوطالب ٱدینه در گفت و گویی به مشارکت مدنی در سیل کوهدشت لرستان و حمل کیسه های ٱرد برای رساندن به عشایر گرفتار در مسیرهای صعب العبور اشاره کرده است. نظام الدین برایم نقل کرد که در زندان افراد بی بضاعت را پیدا و به خانواده ٱنها کمک می کرد تا از گرفتاری و رنجی که داشتند بکاهد. عبدالله مومنی نیز اشاره داشته است مدنی برای یک موضوع شخصی بیش از یک هفته برایش وقت صرف کرده است.
3️⃣ ظرفیت روانی برای تاب‌آوری و پایداری از دیگر ویژگی های مدنی است. تحمل فشارهای ناشی از زندان، تبعید، اعتصاب یا فعالیت مستمر در بحران‌ها، حاکی از تاب‌آوری بالای اوست. مدنی داشتن این ویژگی را از وظایف کنشگر مدنی می داند اما نه برای فروش به جامعه. او هیچ گاه از تحمل این سختی ها و مشقات به دنبال منافع شخصی و یا چهره شدن نبوده است. محب کیا نقل کرده است که مدنی تحت فشار بازجوها دست به اعتصاب غذا زد و چندین بار از حال می رود و وقتی با سرم چشمانش را باز می کرد سریعا دکتر را مواخذه می کرد که بدون اجازه اش حق این کار را نداشته است. ماجرای این اعتصاب ها و برخی از فشارها بر وی هیچ گاه رسانه ای نشده است. اخیرا در تماس با دوستانش از توصیف وضع زندان خودداری و ٱن را غیر مهم پنداشت و سریعا به سراغ ارائه تحلیلش از جامعه رفت. به نظر بنیان معنوی مستحکم و پایگاه هویتی قوی پشتوانه ذهنی مدنی در شکل گیری این ویژگی است. برای مدنی پیوند میان دیانت، اخلاق و تعهد اجتماعی، به‌مثابه سپر روانی عمل کرده و او را در برابر فرسایش روانی مقاوم ساخته است. به گونه ای که علیرغم تحمل زندان٬ تبعید و فشارهای امنیتی هیچگاه در مسیرش نه دچار فرسودگی شده و نه به‌راحتی از مسیر خارج شده است.
4️⃣ تعامل و شبکه‌سازی افقی از طریق تشکیل گروه‌های همفکر، ترسیم راهکارهای خلاقانه و تلاش برای ایجاد شبکه‌های ارتباطی در بستر جامعه، از دیگر تلاشهای مدنی در عرصه کنشگری است. او در ارتباط با این ویژگی به نقش کنشگر مدنی به مثابه یک راهنمای همراه و نه یک سلطه‌گر باور دارد. این نوع رویکرد نوعی توانمندسازی مشارکتی محسوب می‌شود. به عبارتی او در این شبکه های ارتباطی بر قدرت توزیع‌شده در بستر ارتباطات اجتماعی تاکید دارد. فعالان صنفی متعددی در یادداشت های اخیرشان که در کانال تلگرامی مجله ایران فردا منتشر شده به این تعامل و همراهی اشاره و تاکید داشتند.
5️⃣ یکی دیگر از خودویژگی های مدنی سبک کنشگری اوست. مدنی از یک‌سو کنشگری انتقادی با توان احتجاج است و در این رویکرد قدرت و ساختار را زیر سوال می برد. از سوی دیگر او را شاید بتوان یک کنشگر مرزی که اهل گفت‌وگو و ترمیم پیوندهاست هم به شمار ٱورد. این رویکرد بیشتر متاثر از نگاه خشونت پرهیز او در پیشبرد پروژه تغییر است. به هر حال چنین ترکیبی، از او کنشگری ساخته که نه صرفاً اهل مقابله بلکه اهل ترکیب و تعامل خلاق با ساختار قدرت البته از بیرون و به نفع پروژه تغییر در راستای تحقق خواست های مردم است. این رویکرد کنشگری مدنی یعنی مقاومت رادیکال در کنار تعامل و گوشزد کردن راه حل های عبور از بحران ها به ساختار٬ می تواند نقش مهمی در پایداری حرکت‌های اجتماعی و امکان چانه‌زنی موثر داشته باشد. البته اگر گوش حاکم شنوا باشد. مراجعه چندین باره کارگزارن حکومتی به وی در زندان برای دریافت مشورت و راه حل های برون رفت از بحران ها مصداقی در تایید این خودویژگی اوست.
6️⃣ حوزه‌های تمرکز مدنی به عنوان یک کنشگر مدنی آسیب‌شناسی اجتماعی و دفاع از حاشیه‌نشینان است. موضوع های انتخابی او اغلب بر مسائل عمیق و تابو‌شده‌ای چون روسپی‌گری، اعتیاد، فقر و کودکان کار متمرکز است. چنین انتخاب‌هایی، داشتن شهامت روانی را برای یک کنشگر مدنی ترسیم می کند. مدنی با ٱگاهی از هزینه روانی، اجتماعی و حتی سیاسی به تحقیق در این حوزه ها ادامه داده است. این ویژگی و این پرداخت مدنی اشاره به این دارد که کنشگر مدنی باید به تعبیر گرامشی همچون روشنفکر ارگانیک عمل کند؛ یعنی روشنفکری که خود را در دل تجربه زیسته مردم قرار دهد، نه صرفاً در سطوح دانشگاهی و انتزاعی. این امر، باعث می شود که نقش کنشگر از یک منتقد صرف به یک مداخله‌گر مؤثر ارتقاء یابد. این همان مسئولیت تاریخی‌ای‌ست که مدنی به‌خوبی آن را درک و در عمل دنبال کرده است؛ مسئولیتی که امروز بیش از همیشه بر دوش هر کنشگر دغدغه‌مند سنگینی می‌کند.
