آیا گره از کلاف سردرگم مساله هسته ایران در بغداد گشوده خواهد شد؟ ایران سرانجام به تعهدات بین المللی تن خواهد داد و غرب نیز رضایت می دهد که ایران غنی سازی محدود را ادامه دهد و از شر تحریم های کمر شکن نجات یابد؟ اگر هر دو طرف به توافق های ابتدایی دست نیابند گام های بعدی چه خواهد بود؟ غرب پاسخی به نگرانی های ایران از ادامه تحریم ها خواهد داد و ایران در مقابل این اطمینان را می دهد که در تاسیسات هسته‌ای‌اش را به روی بازرسان باز کند و آن ها هر زمان که نیاز دیدند به پارچین یا هر کجای دیگر سرکشی کنند؟
.
این ها سوالهایی است که پیش از نشست بغداد ذهن بسیاری از تحلیل گران و ناظران مساله هسته ای ایران و روابط ایران و غرب را به خود مشغول داشته است. مهرداد عمادی مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا، در گفت و گو با سایت ملی – مذهبی، به برخی از این سوالها پاسخ داده و نگرانی های هر دو طرف را برشمرده است.
او نیز چون بسیاری دیگر نگران است که طرفین در بغداد به توافق نرسند و تاوان این عدم توافق و سرسختی حاکمان را شهروندان ایرانی بپردازند.
آقای عمادی، پس از نشست استانبول در چند روز نخست شاهد اعلام رضایت هر دو طرف از این نشست بودیم و به نظر می‌رسید که توافق های ابتدایی حاصل شده است. اما چند روز بعد این نگاه خوشبینانه کم رنگ شد. در این شرایط ارزیابی شما از وضعیت فعلی و نشست بغدادچیست؟
از موضع ایران به جز گروه کوچکی در راس حاکمیت اطلاعی ندارند و تنها بر اساس پیام هایی که ارسال می شود می‌توان رفتار ایران را از بیرون ارزیابی کرد. ما می دانیم که بعد از نشست ترکیه، ارزیابی های غرب از ایران از یک نگاه منفی به سمت دید بی طرفانه و حتی مثبت رفت. در آن سو از ایران هم پیام هایی منتقل شد که این نگاه را در هر دو سو مثبت تر کرد.
اما مشخص نیست که چه اتفاقی در داخل ایران و حتی در نیروهای نزدیک به حاکمیت در خارج رخ داده که پیش پندارها را برای رفتن به یک مذاکره موفقیت آمیز در بغداد منفی کرده است. البته من امیدوارم که این نگاه ها مورد تائید آقای خامنه ای به عنوان تصمیم گیرنده اصلی مذاکرات نباشد، اما این خط و نشان هایی که هم اکنون مطرح می شود، نگاه خوش بینانه را از بین می برد و من تصورم این است که در ایران گروهی هستند که از موفقیت آمیز بودن مذاکرات در بغداد خشنود نیستند و نمی خواهند دشواری هایی که هزینه اش برای ایران بیشتر بوده با اصلاح رفتار با غرب، از میان برداشته شود.
با این فضایی که به وجود آمده و پیام هایی که از داخل به بیرون می آید، دو طرف با فشار بیشتری به مذاکره خواهند نشست و همین فشارها امکان پیشرفت را از مذاکره دو طرف می گیرد و ممکن است به نتیجه خوشایندی نرسند. اگر در بغداد هر دو طرف به سمت پیام های مثبت نروند، فصل بعدی بسیار دشوار خواهد بود و هزینه های را بر اقتصاد ایران تحمیل خواهد کرد که شاید ما این روزها را به عنوان روزگار خوب اقتصاد به خاطر بیاوریم. این وضعیت صدمه بسیار زیادی به اقتصاد ایران و شهروندان، به ویژه شهروندان طبقه متوسط رو به پائین وارد خواهد کرد که غیرقابل تصور و جبران خواهد بود.
یکی از نگرانی های مسئولان ارشد ایرانی این است که در برابر امتیازی که می دهند، دستاوردی نداشته باشند و تحریم ها تداوم پیدا کند. به عنوان نمونه ایران هراس دارد از این که غنی سازی را تعلیق کند یا خواست غرب را بپذیرد اما تحریم ها به خاطر مکانیزمی که برای لغو آن نیاز است، همچنان باقی بماند. در چنین شرایطی ممکن است که غرب و به صورت ویژه اتحادیه اروپا، پاداش مشخص و کوتاه مدتی برای ایران در نظر بگیرد؟
ایران در ترکیه هیچ امتیازی نداد. تنها کار مثبت ایران این بود که نیت شفاف و مستقیم خود برای اجرا کردن تعهدات بین المللی و همکاری با آژانس را روی میز گذاشت که هر دو در بلند مدت به نفع ایران هستند. همینطور رفتار ایران هم در این نشست از نظر دیپلماتیک و بین المللی پذیرفته تر بود. اما تا هنگامی که ایران گام مثبتی برندارد نمی توان به آن اعتماد کرد. چه در گذشته حرف ها و تعهداتی را بیان کرده و بعد همه را نادیده گرفته است.
با این حال، ما دو پیام غیر مستقیم و آشکار از سوی غرب برای ایران مشاهده کردیم تا حسن نیت خود را نشان دهد و گام های مثبت بیشتری از سوی ایران برداشته شود. پیام اول این بود که پس از منع بیمه نفتکش های حامل نفت ایران، در حالی که دو شرکت چینی هم به دلیل هزینه زیاد و هراس از تحریم های بین المللی کار را نیمه کاره رها کرده بودند، در بریتانیا این خبر منتشر شد که شرکت های بیمه بریتانیا نفتکش های حامل نفت ایران و متعلق به ایران را تا شش ماه بیمه خواهند کرد. طبیعی است که این یک پیام ساده و تصمیم مدیر یک شرکت بیمه نبود. بلکه تصمیمی در رده های بالای دولت به شمار می رود. این پیام در شرایطی که ما بخش زیادی از درآمد نفتی مان را بابت ریسک بیمه باید پرداخت می کردیم، یک پیام مثبت با سمت و سوی مشخص برای ایران بود.
پیام دوم هم، این بود که به دو شرکت نفتی اجازه داده شد تا در اکتشاف نفت میادین مشترک نفتی ایران وارد شوند. طبیعتا ایران از این اکتشاف سود خواهد برد. این دو پیام مثبت و آشکار در شرایطی از سوی غرب ارسال شد که ایران هیچ گونه اقدام مثبتی را انجام نداده است. نیت غرب این بود که از شفاف سازی مواضع ایران قدر دانی کند و ایران را تشویق کند که به تعهدات خود به صورت پایدار عمل کند.
در ایران اما به جای این که این پیام ها با نگاه مثبت تحلیل شود، به عنوان نشانه ضعف و ترس غرب و اتحادیه اروپا مورد ارزیابی قرار گرفت. همین تحلیل ها علامت سوال بزرگی را در برابر هیات اروپایی و آژانس قرار داده که از ایران تنها یک صدا بیرون می آید یا گروه های قدرتمندی هستند که علاقه ای به توافق و پایان دادن به تنش با غرب ندارند. به گمان من در غرب گام های مثبت تری برداشته شده است.
به نظر می رسد که یکی دیگر از نگرانی ای مقامات ایرانی پس از حل مساله هسته ای، تمرکز غرب بر مساله حقوق بشر در ایران است و این نگرانی را در اظهارات سران حکومت می توان دید. آقای لاریجانی به صورت مشخص این مورد را بیان کرده اند. آیا ممکن است این نگرانی ایران را از نگاه مثبت به فرایند مذاکرات باز دارد؟
بله، ممکن است. این نگاه وجود دارد و شما از آقای لاریجانی جلوتر بروید، خود آقای خامنه ای هم به این مساله اشاره داشتند و گفتند فکر نکنید که مساله این ها فقط انرژی هسته ای است. طبیعی است که مساله نقض حقوق بشر در ایران باید مورد توجه قرار بگیرد. اما ایران در نهایت باید یک ارزیابی داشته باشد و ببیند که اگر به میز مذاکره با کشورهای بزرگ بازگردد، مناسب تر است یا این که نه تنها از دور میز بلکه از چادر هم پرت شود بیرون و در یک گوشه ای به انزوا برود تا کشور کوچکی در حاشیه خلیج فارس، بیاید و امکان این را داشته باشد که این همه هیاهو راه بیاندازد. این هیاهو به خاطر این است که ما الان با توجه به شاخص های جغرافیایی و منطقه ای مان در آن صندلی که باید قرار بگیریم، نیستیم و کسی صدای ایران را نمی شنود.
ایران اگر امکان بازدید از زندان ها را فراهم کند، گزارش دادگاه ها را منتشر کند، منتقدان و حتی مخالفان را سرکوب نکند و اجازه دهد که آن ها انتقاد کنند، در رفتار با منتقدان و مخالفان که مسلحانه برخورد نکرده اند بازنگری کند، به طور حتم در عرصه بین الملل هم موقعیت بهتری خواهد داشت و در داخل هم نظام، همین نظام حاکم ایمن تر خواهد شد.
آیا امنیت کشور این قدر شکننده است که با یک اعتراض دانشجویی یا صنفی، نوشتن یک مقاله انتقادی و یا ساخت یک فیلمی که ممکن است خوشایند نباشد، در سیستم کشور زلزله به وجود بیاید و نظام ترک بردارد ؟ اگر حکومت یک مقدار این زنجیرها و فشارهایی که بر منتقدین وارد می کند را کم کند، بگذارد صداهای منتقد شنیده شود، سیستم ایمن تر خواهد شد. هم مسئولان ممکن است اشتباهات خود را اصلاح کنند و هم انتقاد به اعتراض و طغیان تبدیل نخواهد شد.اگر این صداها باشد بخش زیادی از تنشی که هم اکنون در ایران وجود دارد بدون رفتار امنیتی و سرکوبگراانه از میان برداشته می شود.
شما ترکیه را نگاه کنید. وقتی حاکمیت کمی رفتار خود را در برخورد با کردها و کارگران نرم کرد، هم سیستم دولت ترکیه کم تنش و پر دوام تر شد و هم اتحادیه اروپا به این کشور نزدیک تر شد و در مقابل ترکیه هم نفوذ بیشتری در اتحادیه اروپا پیدا کرد. این الگوی برخورد مثبت در دو طرف است و ایران نباید هراس داشته باشد.
شما در آغاز گفتید که اگر توافق شکل نگیرد، عواقب سختی در انتظار ایران است. ممکن است بگویید نوع برخورد غرب چگونه خواهد شد و ایران چه زیان هایی را تحمل خواهد کرد؟
اگر ما نگاه کنیم به گفتارهایی که پیش از مذاکرات ترکیه بوده و ادامه آن در کنگره امریکا و پارلمان اروپا جریان داشته، نخستین پیامد عدم توافق، سخت تر شدن حمل و نقل نفت ایران است. شرکت های چینی حتی اگر بپذیرند که این نفت را جابجا کنند، ایران باید هزینه سنگینی بپردازد. تبادل تجاری ایران نه تنها از محدودیت هایش کاسته نمی شود بلکه باید محرومیت بیشتری تحمل کند. مجازات های سنگینی در انتظار کسانی خواهد بود که با ایران داد و ستد نقدی دارند. ممکن است دو سوم تجارت ما از دست برود. درآمدهای نفتی محقق نخواهد شد، حتی با توجه به تخفیف هایی که ایران خواهد داد بازهم کمتر کشوری حاضر می شود با ایران تبادل تجاری و نفتی داشته باشد.
همین حالا مجلس ایران نگران بالا رفتن نرخ بیکاری است. ارزیابی که من از گفت و گو با دو نماینده مجلس داشتم، این است که شاید نزدیک به هفتاد درصد واحدهای تولیدی و تجاری تعطیل شوند. واقعا اگر دو طرف موفق نشوند، هر دو زیان هایی خواهند دید اما آثار این زیان ها بر اقتصاد ایران بیشتر خواهد بود. بر اساس ارزیابی من به عنوان یک ناظر بیرونی – بدون شک اقتصاددانان خوب ایرانی در داخل ارزیابی نزدیکتری خواهند داشت – این است که اقتصاد ما توان مدیریت و تحمل این هزینه ها را بیش از دوسال نخواهد داشت. برای همین باید کمی بیشتر در باره نشست بغداد تامل صورت گیرد.
سایت ملی – مذهبی محلی برای بیان دیدگاه‌های گوناگون است
