به گزارش یورنیوز و به نقل از وال‌استریت ژورنال، خاورمیانه در حال تغییرات چشمگیر و استقرار نظمی نوین است، با این حال این تغییرات کاملا با آن‌چه رهبران آمریکا و منطقه تنها کمی پیش انتظار داشتند متفاوت است.
پیش از حملات هفتم اکتبر حماس به اسرائیل، عربستان سعودی از پس سال‌ها مذاکره دشوار به آستانه رضایت به توافق عادی‌سازی روابط دیپلماتیک با اسرائيل رسیده بود. این توافق می‌توانست از سویی منجر به تثبیت ائتلاف اسرائيلی-عربی علیه ایران و تضمین امنیت عربستان سعودی از سوی آمریکا شود و از سوی دیگر مسیر پذیرش اسرائيل در جهان عرب و اسلام را هموار کند.
اما حملات اسرائیل به ایران تنها در ۱۲ روز محاسبات پشت این توافق را کاملا بر هم زد. به نظر می‌رسد که این حملات نقطه پایانی بر مجموعه جنگ‌های اسرائیل با نیروهای نیابتی ایران، موسوم به محور مقاومت بود. اسرائیل پس از حملات هفتم اکتبر کارزار گسترده نظامی را علیه حماس آغاز کرد، سپس به سراغ حزب‌الله رفت و به فروپاشی تدریجی حکومت بشار اسد در سوریه کمک کرد، بعد به سراغ حوثی‌ها رفت و در آخر نیز ایران را هدف قرار داد.
همزمان بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل بارها از ایجاد خاورمیانه نوین سخن گفت. دیدیه بیلیون، کارشناس امور خاورمیانه و پژوهشگر ارشد و معاون موسسه روابط بین‌الملل و استراتژیک پاریس به یورونیوز گفت: «اگر خاورمیانه جدید وعده داده شده از سوی آقای نتانیاهو، خاورمیانه‌ای زیر چکمه اسرائيل و منطقه‌ای باشد که همه مشکلات و چالش‌هایش بخواهد از راه نظامی حل شود، چنین خاورمیانه‌ای بسیار غم‌انگیز خواهد بود و هیچ چیز جدیدی با خود همراه نخواهد داشت.
دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا و دولت اسرائیل اعلام کردند که قصد دارند بار دیگر برای پیشبرد عادی‌سازی روابط این کشور با عربستان سعودی تلاش کنند. اما اکنون که ایران در موضع ضعف قرار دارد، به نظر می‌رسد که انگیزه عربستان سعودی برای نادیده گرفتن نگرانی‌های دیگر از جمله مساله تاسیس کشور فلسطین و پیشرفت در مسیر کاهش تنش با اسرائيل کم شده است. سعودی‌ها اکنون به زمان نیاز دارند تا پیامد‌های برتری نظامی و اطلاعاتی اسرائیل و سطح بالای ریسک‌پذیری این کشور در به‌کارگیری از توانایی‌هایش را بررسی کنند.
همچنین، رهبران کشورهای حاشیه خلیج فارس نگرانند که سرمایه‌گذاری آن‌ها در روابط با واشنگتن از جمله میزبانی پر زرق‌و‌برق از دونالد ترامپ در سفر ماه گذشته به این کشورها نتیجه ملموسی در افزایش نفوذ آن‌ها نداشته باشد. پشتیبانی مکرر آقای ترامپ از حملات اسرائیل و تهدید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، این رهبران کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس را نسبت به وقوع جنگی گسترده‌تر سخت نگران کرد.
آقای ترامپ در نهایت تصمیم حملات محدود آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران را صادر کرد و سپس با میانجی‌گری برای حصول آتش‌بس، درگیری‌ها را متوقف کرد. او حتی، همان‌طور که روز جمعه در «تروت سوشال» اعلام کرد، جلوی حمله نهایی اسرائیل را گرفت.
اگرچه بدترین سناریو یعنی شعله‌ور شدن جنگ منطقه‌ای گسترده به وقوع نپیوست، اما رهبران کشورهای حاشیه خلیج فارس اکنون پیش از هر اقدامی به ارزیابی دوباره وضعیت می‌پردازند.
بدر السیف، استاد دانشگاه کویت و کارشناس امور خلیج فارس در پژوهشکده «چتم هاوس» گفت: «همه‌چیز درحال دگرگونی است.»
چیرگی نظامی و اطلاعاتی اسرائیل و نگرانی کشورهای عرب
آقای ترامپ مشتاق است که با استفاده از فرصت آتش‌بس ایران و اسرائيل برای ترغیب کشورهای بیشتری به برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائيل، پیمان ابراهیم را که در دوره نخست خود با امارات، بحرین، مراکش و سودان به امضا رساند، گسترش دهد.
استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه روز چهارشنبه گفت: «یکی از اهداف کلیدی رئیس‌جمهوری گسترش پیمان ابراهیم است، این‌که کشورهای بیشتری به آن بپیوندند و ما روی این موضوع کار می‌کنیم. امیدواریم شاهد عادی‌سازی روابط در میان مجموعه‌ای از کشورها باشیم که شاید هیچ‌کس تصور نمی‌کرد روزی وارد چنین توافقی شوند.»
اما همچنان موانع بزرگی بر سر پیشرفت در عادی‌سازی روابط کشورهای حاشیه خلیج فارس با اسرائيل وجود دارد. سعودی‌ها صراحتا اعلام کرده‌اند تا زمانی که جنگ در نوار غزه به نتیجه نرسد، وارد توافق نخواهند شد. ریاض همچنین خواهان مسیری معتبر به سوی تشکیل دولت فلسطینی است و این موضوعی است که اسرائیل قاطعانه آن را رد می‌کند.
یک مقام سعودی در مورد برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل گفت: «این کار نیازمند تلاش بسیار است و در حال حاضر شرایط آن فراهم نیست. اولویت ما تشکیل کشور فلسطین است، نه خطر ایران.»
تغییر موازنه ژئوپولیتیک در حال وقوع در خاورمیانه، این روند را پیچیده‌تر می‌کند. زک نان، عضو جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان آمریکا گفت: «عملیات نظامی و اطلاعاتی اسرائيل علیه ایران و حزب‌الله کشورهای عرب را مرعوب کرده است. آن‌ها نگران اقدامات آتی اسرائیل هستند که از سویی مورد حمایتشان نیست و از سوی دیگر قادر به تاثیرگذاری بر آن‌ها نیستند.»
آقای نان افزود: «اسرائيل قربانی چیرگی خودش شده است.»
در سال‌های اخیر، همکاری با اسرائیل برای مهار ایران برای برخی کشورهای عربی جذاب‌تر شده بود. اسرائیل و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس هر دو در تیررس موشک‌های ایران قرار دارند و حمایت تهران از گروه‌های مسلح در کرانه باختری، لبنان، سوریه، عراق، بحرین و یمن، امنیت اسرائیل و بسیاری از کشورهای عربی را تهدید کرده است.
کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، مانند اسرائیل، بارها هدف حملات ایران و متحدانش قرار گرفته‌اند. عربستان سعودی ایران را مسئول حمله پهپادی و موشکی در سال ۲۰۱۹ به دو تاسیسات بزرگ نفتی خود می‌داند. حوثی‌های یمن بارها شهرهای جنوبی عربستان و ریاض را هدف قرار دادند و در سال ۲۰۲۱ حتی تا دروازه کاخ دولت سعودی نیز پیش رفتند. این گروه‌ها همچنین امارات را که در عملیات بمباران یمن مشارکت داشت، هدف موشک‌ها و پهپادهای خود قرار دادند.
عربستان سعودی و امارات در سال ۲۰۲۳ با هدف کاهش تنش‌ها و با میانجی‌گری چین تلاش کردند که با ایران به توافق برسند. آن‌ها از این رابطه جدید بهره بردند و پس از حمله هفتم اکتبر حماس از مناقشات منطقه‌ای دوری کردند.
اما کارزار اسرائيل علیه ایران این تعادل شکننده را محک زده است. اگرچه کشورهای خلیج فارس از تضعیف ایران خشنودند، اما وقتی حرف تغییر رژیم در ایران به وسط آمد، برای آن‌ها یادآور سقوط صدام در عراق و هرجومرج پس از آن بود.
آقای بیلیون گفت: «این درست است که در ابتدا برخی از کشورهای عرب از تضعیف ایران تقریبا راضی بودند. اما در عین حال، از هرج و مرجی که می‌تواند در ایران ایجاد شود، وحشت دارند. زیرا صراحتا، کشورهای عرب خلیج فارس مثل عربستان سعودی، قطر، بحرین، کویت، امارات عربی متحده و دیگران برای تجارت به ثبات نیاز دارند. در نتیجه به وضعیت هرج و مرجی که می‌تواند در ایران ایجاد شود با نگرانی زیادی می‌نگرند.»
به گفته مقامات کشورهای حاشیه خلیج فارس، حتی پس از این که آتش‌بس درگیری‌ها میان اسرائیل و ایران را متوقف کرد، عربستان سعودی نگران است که بی‌ثباتی سیاسی در ایران، کشور را مستعد هرجومرج سازد.
با افزایش احتمال حملات اسرائیل در سال جاری، عربستان، امارات، قطر و عمان تلاش کردند میان آمریکا و ایران میانجی‌گری کنند. انور قرقاش، مشاور سیاست خارجی رئیس امارات عربی متحده، در ماه مارس در سفر به تهران نامه دونالد ترامپ را تحویل داد و برادر کوچک‌تر محمد بن سلمان نیز در ماه آوریل با علی خامنه‌ای دیدار کرد تا به او اطمینان دهد ریاض با اقدام نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران مخالف است.
تلاش‌های عربستان سعودی برای حفظ مسیر دیپلماتیک ایران و آمریکا در نهایت شکست خورد، و در ۱۳ ژوئن، درگیری میان اسرائیل و ایران آغاز شد.
به گفته مقامات کشورهای حاشیه خلیج فارس، آن‌ها از واشنگتن خواسته بودند که اسرائيل را برای توقف حملات تحت فشار بگذارد و در ابتدا مطمئن شده بودند که آمریکا به این حملات نمی‌پیوندد.
ماریا فانتاپیه، رئيس برنامه خاورمیانه و آفریقا در اندیشکده امور بین‌الملل در رم گفت: «عربستان سعودی که از افزایش فشار آمریکا و اسرائیل بر تهران سود می‌برد، اکنون نگران است که قربانی نظم نوین منطقه شود. نگرانی این است که اسرائيل موجب تضعیف و سقوط جمهوری اسلامی نشود و همزمان مانع رشد و تقویت سعودی‌ها شود.»
کشورهای حاشیه خلیج فارس حملات اسرائیل به ایران را نقض حاکمیت ایران دانستند. آن‌ها همچنین پس از صدور دستور حمله آمریکا به ایران از سوی دونالد ترامپ از واژگان مشابهی استفاده کردند، اما بیانیه‌هایشان را به گونه‌ای تنظیم کردند که رئیس‌جمهوری غیرقابل‌پیش‌بینی آمریکا را تحریک نکنند. پس از حمله ایران به پایگاه آمریکایی در قطر در روز دوشنبه نیز بار دیگر پیام واحدی از خویشتنداری و کاهش تنش صادر کردند تا راه را برای آتش‌بس هموار کنند.
آقای قرقاش گفت: «جنگ اسرائیل و ایران در تضاد با نظم منطقه‌ای است که کشورهای حاشیه خلیج فارس برای ایجاد آن تلاش می‌کنند. برای این نظم اولویت شکوفایی اقتصادی است، نه درگیری.»
او یک روز پیش از حمله آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران گفته بود: «مسائل زیادی در منطقه وجود دارد. اگر بخواهیم همه چیز را با پتک حل کنیم، هیچ‌چیزی دست‌نخورده باقی نخواهد ماند.»
