ملی مذهبی _ حملات اسرائیل به تأسیسات و مراکز نظامی جمهوری اسلامی در بامداد شنبه ۵ آبان/ ۲۶اکتبر تا چه حد مؤثر بود؟ آیا توان دفاعی و حمله جمهوری اسلامی تضعیف شده است یا حمله اسرائیل کاملاً حساب‌شده بود و بیشتر وجه «نُمادین» داشت؟
روز چهارشنبه ۹ آبان/ ۳۰ اکتبر، عزیز نصیرزاده وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در حاشیه جلسه امروز هیأت دولت گفت که خط تولید موشک‌های جمهوری اسلامی ایران پس از حملات هوایی اسرائیل دچار هیچ اختلالی نشده است:دشمن تلاش کرد به سامانه افندی و پدافندی ما آسیب برساند که موفقیت چندانی نداشت، چون ما تمهیدات پدافند غیرعامل دیده بودیم. اینکه رژیم صهیونیستی حتی اگر یک تیر به بیابان ما بزند به کشور ما جسارت کرده و برای ما قابل گذشت نیست.
ناصرزاده همچنین با اشاره به اینکه «دانش پدافند ما بومی است»، گفت «هیچ مشکلی در روند تولید سامانه آفندی مثل موشک خللی ایجاد نشده است». وزیر دفاع همچنین هر نوع ورود جنگنده‌های اسرائیل به آسمان ایران را انکار کرد و گفت اسرائیلی‌ها «ادعای بی‌خودی کردند و چنین چیزی نیست».
اما همتای نصیرزاده در اسرائیل، یوآو گالانت، ادعایی دیگری دارد. وزیر دفاع اسرائیل دوشنبه از خلبانان اسرائیلی به خاطر صدمه به ظرفیت‌های نظامی ایران تقدیر کرد و در جلسه‌ای با رؤسای نیروی هوایی گفت:شما حملات دقیقی به رادارها و سیستم‌های دفاع هوایی ایران انجام داده‌اید که بعداً وقتی بخواهیم دوباره حمله کنیم برای دشمن یک نقطه ضعف بزرگ ایجاد می‌کند … هر دو توانایی حمله و دفاعی ایران تضعیف شده است.
ارتش اسرائیل پیشتر اعلام کرد که طی سه موج از حمله، جنگنده‌های اسرائیل کارخانه‌های تولید موشک و تأسیسات نظامی دیگری را در نزدیکی تهران و در غرب ایران در اوایل روز شنبه هدف قرار دادند. این حملات به تلافی حمله جمهوری اسلامی در اول اکتبر با بیش از ۲۰۰ موشک به اسرائیل انجام شد.
دو محقق آمریکایی به رویترز گفتند که حملات هوایی اسرائیل به ساختمان‌هایی برخورد کرده است که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای مخلوط کردن سوخت جامد برای موشک‌های بالستیک استفاده می‌کرد و این «ممکن است توانایی ایران برای تولید انبوه موشک‌ها را به طور قابل توجهی مختل کرده باشد». یکی از این دو پژوهشگر همچنین ادعا کرده است که حمله هوایی اسرائیل در روز شنبه به ساختمانی برخورد کرده که بخشی از برنامه توسعه تسلیحات هسته‌ای ایران بوده است.
تخریب تأسیسات نظامی سپاه پاسداران همچنین توسط عکس‌های ماهواره‌ای از مرکز فضایی شاهرود که سه‌شنبه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد قابل مشاهده است. تصاویر ماهواره‌ای با وضوح بالا از Planet Labs PBC که برای آسوشیتدپرس گرفته و تحلیل شده‌اند، خسارات وارد شده به مرکز فضایی شاهرود سپاه در سمنان، واقع در حدود ۳۷۰ کیلومتری شمال شرق پایتخت ایران، تهران، را نشان می‌دهند.
اما اینکه این ساختمان نظامی بوده یا هسته‌ای و اینکه تا چه حد تخریب این ساختمان توان نظامی یا هسته‌ای را مورد تأثیر قرار می‌دهد روشن نیست.
عکس‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهند که اسرائیل در حمله اخیر خود احتمالاً به پایگاه مهمی از سپاه پاسداران که موشک‌های بالستیک می‌سازد و موشک‌هایی را در چارچوب برنامه فضایی خود پرتاب می‌کند، آسیب وارد کرده است. تصاویر ماهواره‌ای که روز سه‌شنبه توسط خبرگزاری آسوشیتدپرس تحلیل شده این خسارت را تأیید می‌کنند.
به نوشته این خبرگزاری، خسارت وارده به پایگاه شاهرود پرسش‌های جدیدی را در مورد حمله بامداد شنبه اسرائیل به وجود آورده است، به‌ویژه با توجه به اینکه این حمله در منطقه‌ای رخ داده که پیشتر توسط تهران اعلام نشده بود و پای سپاه پاسداران را به این ماجرا نیز باز کرده است. سپاه تاکنون درباره خسارات احتمالی سکوت کرده است.
ایران تنها از حملات اسرائیل در استان‌های ایلام، خوزستان و تهران خبر داده بود، اما اشاره‌ای به حمله در استان سمنان که این پایگاه در آن واقع شده نکرده است.
این حمله احتمالاً توانایی سپاه پاسداران را برای تولید موشک‌های بالستیک با سوخت جامد که برای ذخیره و بازدارندگی در برابر اسرائیل به آن نیاز دارد، محدود می‌کند. تهران مدت‌هاست به این زرادخانه متکی است، زیرا نمی‌تواند سلاح‌های پیشرفته غربی و به ویژه آمریکایی را که اسرائیل و همسایگان عرب خلیج فارس از آنها استفاده می‌کنند، خریداری کند.
پیش از این نیز تصاویر ماهواره‌ای از دو پایگاه نظامی نزدیک تهران که توسط اسرائیل هدف قرار گرفته بودند، نشان داده بود محل‌هایی که ایران از آنها برای تولید موشک‌های بالستیک استفاده می‌کرد، تخریب شده‌اند و برنامه موشکی آن بیش از پیش تحت فشار قرار گرفته است.
فابیان هینز، کارشناس موشکی و پژوهشگر مؤسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی که درباره ایران مطالعه می‌کند، به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت: «ما نمی‌دانیم که تولیدات ایران به کلی متوقف شده یا فقط آسیب دیده است. تصاویری که ما دیده‌ایم به قدر کفایت نشان می‌دهد که تأثیراتی وجود داشته است.»
فابیان هینز، کارشناس موشکی و پژوهشگر مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک که به مطالعه ایران می‌پردازد، گفت:ما نمی‌دانیم که آیا تولید ایران همانطور که برخی می‌گویند فلج شده یا فقط آسیب دیده است. تصاویر کافی دیده‌ایم که نشان می‌دهد تأثیری وجود داشته است.
هینز، که مدت‌هاست این پایگاه سپاه پاسداران را مطالعه کرده است، گفت «احاطه‌شدن این ساختمان بزرگ با خاکریزها نشان می‌دهد که امکان مواد منفجره قوی وجود داشته است». او افزود «این مرکز به احتمال زیاد به عملیات مخلوط کردن و ریختن سوخت جامد مربوط می‌شود».
هینز همچنین گفت: «جعبه‌های بزرگی که در کنار ساختمان قرار دارند احتمالاً جعبه‌های موتور موشک نیز هستند». اندازه آنها نشان می‌دهد که ممکن است این موتور‌ها برای موشک بالستیک «خيبرشکن» و موشک «فتاح «۱ استفاده شوند، موشکی که ایران ادعا کرده قادر است به سرعت ۱۵ ماخ، یعنی ۱۵ برابر سرعت صوت، برسد. هر دو این موشک‌ها در دو حمله جمهوری اسلامی به اسرائیل استفاده شده‌اند.
آسوشیتدپرس می‌نویسد که هیأت نمایندگی ایران در سازمان ملل به درخواست اظهار نظر این خبرگزاری در این زمینه پاسخ نداده است. ارتش اسرائیل نیز از پاسخ به پرسش‌های آسوشیتدپرس خودداری کرد، اما بیانیه‌ای فرستاد که تأیید می‌کرد تأسیسات تولید موشک ایران را هدف قرار داده است.
در تصاویر، ساختمان اصلی پایگاه شاهرود خراب شده است
تصاویر ماهواره‌ای با وضوح بالا از شرکت Planet Labs PBC که برای آسوشیتدپرس گرفته و تحلیل شده نشان می‌دهند که به مرکز فضایی شاهرود سپاه در سمنان، حدود ۳۷۰ کیلومتری شمال شرق پایتخت ایران، آسیب وارد شده است. سمنان همچنین میزبان مرکز فضایی امام خمینی است که از آن در برنامه فضایی غیرنظامی ایران استفاده می‌شود.
این تصاویر نشان می‌دهند که ساختمان اصلی مرکزی در مرکز فضایی شاهرود تخریب شده و سایه‌ی اسکلت باقی‌مانده‌اش در تصویری که صبح سه‌شنبه گرفته شده دیده می‌شود. وسایل نقلیه‌ای در اطراف سایت دیده می‌شود که احتمالاً مقامات برای بررسی خسارت آنجا حضور دارند، و تعداد خودروها در دروازه اصلی سایت بیشتر از حد معمول است.
سه ساختمان کوچک درست در جنوب سازه اصلی نیز به نظر می‌رسد که آسیب دیده‌اند. ایران در ماه‌های اخیر ساختمان‌های جدیدی در این پایگاه ساخته بود. یک آشیانه دیگر در شمال شرقی ساختمان اصلی نیز به نظر می‌رسد که آسیب دیده باشد.
ایران تاکنون هیچ حمله‌ای را در شاهرود تأیید نکرده است. با این حال، با توجه به خسارت وارد شده به چندین سازه، معلوم می‌شود که حمله اسرائیل شامل ضربات دقیقی به این پایگاه بوده است. تصاویر با وضوح پایین پس از حمله نشانه‌هایی از خسارت را در این سایت نشان می‌دهند که پیش از حمله وجود نداشتند، و این بیشتر بر احتمال نقش داشتن موشک‌های اسرائیل در این حمله دلالت دارد.
هینز گفت: «نمی‌توانیم ۱۰۰ درصد احتمال وقوع چیزی دیگر را رد کنیم، اما تقریباً مطمئن هستیم که این ساختمان به‌دلیل حمله اسرائیل آسیب دیده است.» فابیان هینز ، کارشناس موشکی و پژوهشگر مؤسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی آمریکا، که مدت‌ها این سایت را مطالعه کرده، همچنین گفت با توجه به اینکه ساختمان بزرگ با خاک‌ریزهایی احاطه شده است، این نشان می‌دهد که در آن از مواد منفجره قوی استفاده می‌شده است. این محل کانونی احتمالاً با عملیات ترکیب و ریختن سوخت جامد سر و کار دارد.
هینز گفت که جعبه‌های بزرگ در کنار ساختمان به احتمال زیاد صندوق‌های موتور موشک هستند. اندازه آنها نشان می‌دهد که احتمالا برای موشک بالستیک خیبرشکن و موشک فتاح ۱ که ایران ادعا کرده است قادر به رسیدن به سرعت ماخ ۱۵، یعنی ۱۵ برابر سرعت صوت است، استفاده می‌شوند. هر دو موشک در حملات ایران به اسرائیل در جریان جنگ اسرائیل و حماس و حمله زمینی بعدی به لبنان استفاده شده‌اند.
حمله به شاهرود، همراه با حملات دیگر در سراسر کشور، احتمالاً فشار بیشتری بر حکومت ایران وارد کرده است، به‌ویژه در زمانی که این کشور در حال ارزیابی خسارات وارده به زرادخانه اصلی تسلیحات خود است و سعی می‌کند حمله را کم‌اهمیت جلوه دهد.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در دیدار با دیپلمات‌های خارجی در تهران گفت: « به دنبال آمادگی و هوشیاری نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و عملکرد به موقع پدافند هوایی کشور، خسارت محدودی به برخی نقاط مورد اصابت وارد آمد که بلافاصله اقدامات لازم برای بازگشت آن تجهیزات به مدار عملیاتی صورت پذیرفت.»
نگرانی آمریکا از برنامه فضایی سپاه به‌عنوان پوششی برای تحقیقات موشکی
در فاصله کوتاهی از ساختمان‌های تخریب‌شده، سکوی پرتاب بتنی‌ای وجود دارد که سپاه پاسداران از آن برای اجرای چندین مأموریت موفق استفاده کرده است که طی آن ماهواره‌ها را با پرتابگرهای سیار به فضا می‌فرستد. سپاه که تنها به علی خامنه‌ای، رهبر ۸۵ ساله ایران پاسخ‌گوست، برنامه فضایی مخفی خود را در سال ۲۰۲۰ فاش کرد.
ارزیابی تهدید جهانی جامعه اطلاعاتی آمریکا در سال ۲۰۲۴ گفته است که ادامه توسعه ادوات پرتاب ماهواره توسط ایران می‌تواند «زمان لازم برای تولید» موشک بالستیک قاره‌پیما را کوتاه‌تر کند، زیرا از فناوری مشابهی برای آن استفاده می‌شود.
موشک‌های بالستیک قاره‌پیما می‌توانند برای حمل سلاح‌های هسته‌ای به کار گرفته شوند. ایران پس از فروپاشی توافق هسته‌ای با قدرت‌های جهانی، در حال حاضر اورانیوم را نزدیک به سطح تسلیحاتی تولید می‌کند. رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بارها هشدار داده است که تهران به اندازه کافی اورانیوم غنی شده دارد و اگر بخواهد، می‌تواند «چندین» سلاح هسته‌ای تولید کند.
ایران همواره تأکید کرده است که به دنبال سلاح هسته‌ای نیست و می‌گوید برنامه فضایی‌اش، مانند فعالیت‌های هسته‌ای‌اش، صرفاً برای اهداف غیرنظامی است. اما سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گویند که ایران تا سال ۲۰۰۳ یک برنامه نظامی هسته‌ای سازمان‌دهی شده داشته است. پارچین، یکی از دو پایگاه نظامی نزدیک تهران که توسط اسرائیل هدف قرار گرفت، شاهد تخریب ساختمانی مرتبط با آن برنامه بود.
هینز گفت: «در برنامه هسته‌ای ایران، خود سیستم را نمی‌سازند، بلکه تمام فناوری‌های آن را تحت پوشش یک برنامه غیرنظامی توسعه می‌دهند.»
پس از آن، ایران می‌تواند تصمیم بگیرد که به‌دنبال سلاح برود یا از دانش خود به‌عنوان اهرمی برای مذاکره با غرب در مورد تحریم‌های بین‌المللی استفاده کند.
اما در حال حاضر، تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند که ایران همچنان در حال ارزیابی پیامدهای حمله اسرائیل است.
در تحلیلی که روز دوشنبه توسط دو کارشناس در مؤسسه خدمات متحد سلطنتی بریتانیا منتشر شد، آمده است: «تصاویری که در حال انتشار است، نشان‌دهنده خسارت قابل‌توجه به دفاع هوایی ایران و همچنین تأسیسات پرتاب موشک است که در هر دو مورد، هدف از انتشار عکس‌ها، نشان دادن آسیب‌پذیری ایران به خودشان در برابر حملات بیشتر در صورت تلاش آنها برای تلافی است.»
آسیب به پایگاه در شاهرود سؤالات جدیدی را درباره حمله اسرائیل در اوایل روز شنبه مطرح می‌کند، بالاخص که این حمله در منطقه‌ای رخ داده است که پیشتر از سوی جمهوری اسلامی به رسمیت شناخته نشده بود. تاکنون سپاه پاسداران درباره هرگونه آسیب احتمالی که در این حمله متحمل شده، سکوت کرده است.
جمهوری اسلامی تنها حملات اسرائیل را در استان‌های ایلام، خوزستان و تهران را تأیید کرده است و به سمنان و پایگاه‌های سپاه پاسداران هیچ اشاره‌ای نکرده است.
دیوید آلبرایت، بازرس سابق تسلیحات هسته‌ای سازمان ملل، گفت که تصاویر ماهواره‌ای تجاری با وضوح پایین نشان می‌دهد که یکی از حملات اسرائیل به مجتمع نظامی گسترده پارچین در نزدیکی تهران اصابت کرده و سه ساختمان، از جمله دو ساختمانی که برای مخلوط کردن سوخت جامد موتورهای موشک‌های بالستیک استفاده می‌شد، آسیب دیده‌اند. او گفت که ایران ممکن است پیش از حمله هوایی اسرائیل، مواد و مصالح کلیدی را جابه‌جا کرده باشد، اما «حتی اگر هیچ تجهیزاتی در داخل باقی نمانده باشد»، این ساختمان همچنان «ارزش ذاتی» برای فعالیت‌های آینده مرتبط با تسلیحات هسته‌ای فراهم می‌کرد.
پس‌زمینه حمله اسرائیل به ایران: نظامی، نفتی، یا هسته‌ای؟
تاکنون دست‌کم پنج نفر در اثر این حملات اسرائیل در ایران کشته شده‌اند. گفته می‌شود بخش مهمی از توان موشکی و پدافندی جمهوری اسلامی در این حمله ضربه خورده است اما ایران آن را رد می‌کند. حمله هوایی اسرائیل با حمله قبلی این دولت به اصفهان بسیار متفاوت بود. وقتی جمهوری اسلامی در آوریل ۲۰۲۴ به سمت اسرائیل موشک پرتاب کرد و پهپاد‌ها را روانه تل‌آویو ساخت، دولت بنیامین نتانیاهو تصمیم به پاسخ محدود گرفت و با حمله‌ای دقیق به یک سیستم دفاع هوایی نزدیک اصفهان واکنش نشان داد. این حمله موجب تشدید تنش‌های ژئوپولتیک نشد.
اما حمله بامداد شنبه اسرائیل به ایران پایگاه‌های نظامی و کارخانه‌های تولید موشک و پهپاد را هدف قرار داد، درعین حال که گزینه‌های خطرناک‌تر حمله به تأسیسات نفتی و مراکز هسته‌ای رخ نداد.
بنا به گزارش گاردین، حمله به تأسیسات هسته‌ای می‌توانست جمهوری اسلامی را به کل از مدار مصالحه و «نرمش قهرمانانه» با غرب خارج سازد و مسیر‌های دیپلماسی بالقوه بر سر احیای برجام را مسدود سازد و در نهایت جمهوری اسلامی را به مسیر دستیابی به سلاح هسته‌ای سوق دهد، روندی که ایالت متحده آمریکا و غرب خواهان آن نیستند.
از سوی دیگر حمله به تأسیسات نفتی ایران به طور ویژه برای ایالت متحده یک دغدغه اساسی بود چرا که صدمه به این تأسیسات منجر به افزایش قیمت نفت در سطح بازار جهانی و سپس افزایش قیمت بنزین در این کشور می‌شد، موضوعی که می‌توانست وضعیت بسیاری از مردم آمریکا را بی‌ثبات‌تر از آنچه هست سازد.
تخمین‌های بین‌المللی، منتشر شده در فایننشیال تایمز، نشان می‌داد که حمله اسرائیل به ظرفیت صادرات نفت ایران می‌تواند ۱,۵ میلیون بشکه از عرضه روزانه را از بازار جهانی حذف کند و قیمت جهانی نفت را دچار نوسان سازد. درست همانطور که اختلال در مسیر‌های تجاری بین‌المللی لجستیک کشتی‌رانی در دریای سرخ توسط حوثی‌های یمن دغدغه همه قدرت‌های جهانی است، به همان ترتیب قدرت‌های جهانی بر سر کنترل بازار جهانی نفت و حمله حساب‌شده اسرائیل هم‌نظر بودند. این امر به‌نظر می‌رسد از حمله اسرائیل به تأسیسات نفتی جلوگیری کرد.
با‌این‌حال، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، روز شنبه گفت که این کشور اهداف در ایران را بر اساس منافع ملی خود و نه بر اساس دستورات ایالات متحده انتخاب کرده است.
بنی سابتی، کارشناس امور ایران در مؤسسه مطالعات امنیت ملی تل‌آویو، گفت که به نظر می‌رسد حمله اسرائیل طوری طراحی شده است که به تهران فرصتی برای اجتناب از تشدید بیشتر تنش‌ها بدهد و ماجرا بیخ پیدا نکند. او گفت: «ما می‌بینیم که اسرائیل می‌خواهد پرونده این قسمت را ببندد و این پیغام را به ایران منتقل کند که این موضوع بسته شده و ما نمی‌خواهیم آن را تشدید کنیم».
آویگدور لیبرمن، از سیاست‌مداران راست افراطی اسرائیل و رئیس حزب ناسیونالیست «اسرائیل خانه ما» پیشتر در واکنش به حمله بامداد ۵ آبان ارتش اسرائیل گفته بود که این عملیات «سزای واقعی» اقدامات جمهوری اسلامی نبود.
لیبرمن در حسابش در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ما نمی‌توانیم واقعیت سخت و این حقیقت را نادیده بگیریم که ایرانی‌ها اینجا متوقف نمی‌شوند. آنها به تلاش‌های خود برای دستیابی به سلاح هسته‌ای ادامه می‌دهند و به انتقال وجوه حاصل از فروش نفت و گاز به حزب‌الله، حوثی‌ها، شبه‌نظامیان شیعه و نیابتی‌های مختلفشان ادامه می‌دهند».
او دولت نتانیاهو را متهم کرد که «یک بار دیگر به اقدامات نمایشی رضایت داد» و از دولت این کشور خواست «به جای صحبت کردن» در مورد پاسخ به ایران، «به گونه‌ای عمل کند که قدرت ما را منعکس کند».
هفته گذشته، لیبرمن گفت حمله پهپادی حزب‌الله به اقامتگاه شخصی بنیامین نتانیاهو در قیصریه، «دلیل دیگری بر این است که تهران هیچ خط قرمزی ندارد» و از اسرائیل خواست «تأسیسات استراتژیک» و «چهره‌های ارشد نظامی و سیاسی» ایران را هدف قرار دهد.
