ملی مذهبی _مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران در نخستین سفر خود به غرب، یکشنبه آینده، اول مهر، یک ماه و نیم قبل از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، وارد این کشور خواهد شد؛ انتخاباتی که می‌تواند به شکست دوباره دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق و یکی از مخالفان سرسخت سازش با ایران منجر شود.
رویترز به نقل از سه مقام آگاه ایرانی نوشته است که پزشکیان در جریان سفر خود برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد این پیام را به غرب خواهد داد که “تهران نسبت به دیپلماسی روی گشاده‌ای دارد” و در عین حال تأکید خواهد کرد که تهران در برابر فشارهای غرب سر خم نخواهد کرد.
همچنین با این که تهدیدهای ایران برای انتقام کشته شدن اسماعیل هنیه در تهران کاهش یافته است، اما انفجارهای دو روز اخیر که حزب الله لبنان را هدف گرفت، عاملی است که سایه نگرانی از گسترش تنش در منطقه را بر نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد انداخته است.
در چنین شرایطی، ایران برنامه هسته‌ای خود را سرعت بخشیده و همزمان توان نظارت هسته‌ای سازمان ملل بر تاسیسات خود را محدودتر کرده است. در مقابل بریتانیا، فرانسه و آلمان، سه قدرت اروپایی امضاکننده برجامدر سال ۲۰۱۵، اکنون سیاست سخت‌‌گیرانه‌تری را برای اعمال فشار بیشتر بر تهران برای بازگشت به مذاکرات در پیش گرفته‌اند، زیرا نگرانند که تمرکز توجه روی انتخابات در آمریکا باعث جسارت بیشتر تهران شود و دیگر فضایی برای دیپلماسی باقی نماند.
اختیارات محدود پزشکیان
گزارش می‌گوید پزشکیان احتمالا اختیارات محدودی برای عقب‌نشینی و تامین خواسته‌های غرب دارد، زیرا این علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی است که سیاست هسته‌ای و خارجی این کشور را دیکته می‌کند. بنابراین روشن نیست که آیا اروپایی‌ها و ایرانی‌ها می‌توانند زمینه‌هایی برای سازش در نیویورک پیدا کنند یا خیر.این خبرگزاری به نقل از یک مقام ایرانی که نخواسته نامش فاش شود نوشت حکومت ایران معتقد است “بن‌بست تنش‌آمیز با غرب بر سر برنامه هسته‌ای ایران باید پایان یابد”، اما “نه تحت فشار غرب، بلکه از موضع قدرت در مذاکره”.
کلسی داونپورت، از گروه حمایت از انجمن کنترل تسلیحات به رویترز گفته است مذاکرات اساسی قبل از انتخابات آمریکا “بعید به نظر می‌رسد” اما گام‌های موقت، مانند کاهش برخی از تحریم‌ها در ازای گسترش نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر تاسیسات هسته‌ای ایران ممکن است امکان پذیر باشد. به گفته او “تنش‌زدایی همچنان ممکن است” و این به نفع هر دو طرف خواهد بود.
تمایل رهبر ایران به گفتگو با غرب
رهبر ایران در یک سخنرانی در ماه گذشته تمایل خود را برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای با غرب نشان داد. انتصاب عباس عراقچی به عنوان وزیر خارجه ایران نیز نشانه مثبتی را به غرب مخابره کرد چرا که او یکی از معماران کلیدی برجام بود.گزارش می‌گوید با وجود این در مورد دستیابی پزشکیان و عراقچی به دستاوردی ملموس با مقام‌های اروپایی در جریان نشست‌های حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل تردیدهایی وجود دارد.
برای اروپایی‌ها این احساس به وجود آمده که خامنه‌ای مسیر خود را تغییر نخواهد داد و حصول توافقی گسترده‌تر با این کشور که برنامه هسته‌ای و نقش ژئوپلیتیک ایران را در بر گیرد، در حال حاضر غیرواقعی به نظر می‌رسد.
تردید در این باره بخصوص با حمله موشکی و پهپادی ایران به اسرائیل و طرح این ادعا که ایران موشک‌های بالستیک به روسیه داده، قوی‌تر شده است.
گامی کوچک در برابر امتیازی کوچک
یکی از دیپلمات‌های اروپایی به رویترز گفته است به باور او اروپا به دنبال گامی رو به جلو اما کوچک‌تر در ازای اقدامی متقابل است. بنابراین از سر گرفته شدن مذاکرات “در واقع نوعی معامله بین دو طرف است و تحولی به شمار نمی‌رود.”
اما یکی از مقام‌های ایرانی به رویترز گفته است تهران از “ایده دادن امتیاز کمتر در برابر گرفتن امتیاز کمتر” نیز استقبال می‌کند، “زیرا شرایط بسیار بدتر از سال ۲۰۱۵ است.”
فعال شدن مکانیسم ماشه
غرب اهرم‌های زیادی برای تحت فشار قرار دادن تهران ندارد و بازنگری در سیاست فعلی در قبال ایران بسته به این که دولت بعدی ایالات متحده، توسط ترامپ یا هریس رهبری شود، زمان‌بر است.
در این شرایط سریع‌ترین اقدام ممکن، تنظیم یک برنامه اقدام مشترک قبل از اکتبر ۲۰۲۵ است، یعنی زمانی که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران (مکانیسم ماشه) فعال شود.
یک مقام بلندپایه اروپایی به رویترز گفته این خطر وجود دارد که ابزار اصلی فشار بر ایران “به مرور زمان از بین برود”، بنابراین اکنون باید بر این کشور فشار وارد کرد.
سه کشور اروپایی هنوز برای فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران تصمیم قطعی نگرفته‌اند، اما در پی ناامیدی از نحوه مواجهه دولت بایدن با مسائل ایران، همین چند ماه پیش طرح بازگرداندن اهرم فشار بر ایران را تا پیش از تغییر دولت در آمریکا در پایان ژانویه مطرح کرد‌ند.
دیپلمات‌های اروپایی و یک مقام آمریکایی به رویترز گفته‌اند که دولت بایدن پرونده ایران را از میز رئیس‌جمهور دور نگه داشته تا جا را برای اولویت‌های دیگر باز کند.
عباس عراقچی نیز چهار روز پیش به تلویزیون دولتی ایران گفت آمریکایی‌ها با نزدیک شدن انتخابات این کشور آماده مذاکره جدی نیستند، اما ایران در صورت لزوم تماس با اروپایی‌ها را آغاز می‌کند و منتظر آمریکا نخواهد ماند.
مهار جاه‌طلبی‌های ایران، دشوارتر از گذشته
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفته است ایالات متحده “در هماهنگی نزدیک با تروئیکای اروپایی (آلمان، بریتانیا و فرانسه) در مورد رویکرد در قبال ایران، از جمله در مورد پیشرفت‌های هسته‌ای این کشور است.”
اما واقعیت این است که توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ کاملاً مرده است و بر خلاف زمانی که اتحاد و عزم بین‌المللی برای حصول توافق با ایران با همراهی چین و روسیه وجود داشت، این هماهنگی دیگر وجود ندارد.
علی واعظ، تحلیلگر گروه بین‌المللی بحران به رویترز گفته نسبت به نتایج این مذاکرات خوش‌بین نیست. به باور او با توجه به سوابق امر “دستیابی به توافق بین دو طرف و مهار جاه‌طلبی‌های هسته‌ای ایران احتمالاً دشوارتر است”.
با توجه به مجموعه شرایط و افزایش تنش در خاورمیانه روشن نیست سفر مسعود پزشکیان به آمریکا چه دستاوردی خواهد داشت. او پیشتر در مقاله‌ای در تهران تایمز بر “تعامل سازنده با جهان” تاکید کرده و گفته بود “آماده برگزاری گفتگوهای سازنده با کشورهای اروپایی” است. پزشکیان در اولین نشستخبری خود نیز در مورد رفع تحریم‌ها گفت: «ما با آمریکا و اروپا در همان چارچوب‌هایی که توافق کردیم پایبندیم.»
او گفت: «آمریکا هم اگر حق و حقوق ما را رعایت کند، مثل همسایگانمان با آنها هم گفتگو می‌کنیم. ما را تحقیر نکنند چون ما زیر بار تحقیر نمی‌رویم… آنها با ما مشکل دارند و تحریم کرده‌اند و دور ما پایگاه نظامی ساخته‌اند. ما اصلا با آنها هم برادریم و مشکلی نداریم.»
با این حال در نشست مجمع عمومی سازمان ملل روشن خواهد شد که سیاست رهبر جمهوری اسلامی در قبال “تعامل” مورد نظر رئيس جمهور چیست.
در همین حال عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران که برای حضور در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نیویورک سفر کرده در مصاحبه‌ای گفت که او چند روزی بیشتر از رئیس جمهوری در آمریکا می‌ماند تا در صورت امکان گفتگوهای ابتدایی را درباره مذاکرات هسته‌ای از سر بگیرد. آقای عراقچی در یک گفتگوی تصویری که قبل از سفر او به نیویورک ضبط شده می‌گوید: «من چند روزی بیشتر از رئيس جمهور در نیویورک می‌مانم و ملاقات‌های بیشتری را با وزاری خارجه کشورهای مختلف خواهم داشت. تلاش ما این است که دور جدیدی از مذاکرات در خصوص مذاکرات هسته‌ای آغاز شود.»
مذاکره کننده ارشد پیشین هسته‌ای ایران که نقش مهمی هم در توافق هسته‌ای موسوم به برجام ایفا کرده در بخش دیگری از این گفتگو تاکید کرد در صورتی که «طرف مقابل این آمادگی را داشته باشد ایران آماده است در همین سفر شروع جدیدی از مذاکرات را آغاز کند.»
اظهارات آقای عراقچی در حالی مطرح می‌شود که علاوه بر او، جواد ظریف و مجید تخت روانچی هم به همراه مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران به نیویورک رفته‌اند. سه نفری که معماران توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ از طرف ایرانی به شمار می‌روند. وزیر خارجه جدید ایران در بخش دیگری از این گفتگو با اشاره به اینکه پیغام‌هایی میان دو طرف رد و بدل شده و آمادگی عمومی هم در این زمینه وجود دارد می‌افزاید: «با این حال شرایط بین المللی به گونه‌ای است که شروع مجدد مذاکرات هسته‌ای قدری سخت‌تر و پیچده‌تر از قبل است.»
اشاره آقای عراقچی احتمالا به مولفه‌هایی چون نزدیک بودن انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، مناقشه در خاورمیانه و همچنین نزدیک بودن بندهای غروب برجام و پیشرفت‌های فنی حاصل شده در برنامه هسته‌ای ایران است. مسعود پزشکیان که بامداد روز دوشنبه وارد نیویورک شد در فرودگاه و در پاسخ به پرسش خبرنگاران تاکید کرد که قصد دارد از طرف ایران در این سفر پیام صلح و امنیت را به جهان ارسال کند. او با اشاره به جنگ‌ها و مناقشاتی که در دنیا مشاهده می‌شود تاکید کرد که این «خونریزی‌ها» باید خاتمه یابد تا مردم بتوانند در آرامش در کنار یکدیگر زندگی کنند.
رئيس جمهوری جدید ایران در حالی راهی نیویورک شده که پیشتر در نخستین نشست خبری خود از «برادری ایران و آمریکا» سخن گفته بود؛ اظهاراتی که چه در داخل و چه در خارج با واکنش‌های مختلفی رو به رو شده است. تندروهای داخلی با حمله به آقای پزشکیان او را به خاطر این مساله به باد انتقاد گرفته و از او خواسته بودند تا حرف خود را پس بگیرد.
در مقابل متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا هم در پاسخ گفته بود که ایالات متحده در مورد ایران بر اساس رفتارهای جمهوری اسلامی و نه اظهارات مقام‌هایش قضاوت می‌کند. آقای میلر خواسته بود که برای اثبات برادری ایران از حمایت‌های خود از «گروه‌های تروریستی در منطقه» و همچنین حمایت تسلیحاتی از روسیه و نقض حقوق بشر در داخل کشور دست بردارد.
عآقای راقچی که زودتر از پزشکیان به نیویورک رفته بامداد روز دوشنبه از رئیس جمهوری ایران استقبال کرد. او همچنین در صفحه اینستاگرام خود گزارشی از برنامه‌های کاری خود در این چند روز ارائه و اضافه کرد که در گفتگو با مقام‌های کشورهای مختلف بر لزوم برقراری آتش بس در نوار غزه و پایان حملات اسرائيل تاکید کرده است. مسعود پزشکیان که برای یک سفر سه روزه وارد نیویورک شده قرار است روز سه‌شنبه در مجمع عمومی سازمان ملل سخنرانی کند. آقای پزشکیان در حاشیه این سفر قرار است با رهبران دیگر کشورهای جهان نیز دیدار و گفتگو کند و در نهایت روز چهارشنبه به تهران باز خواهد گشت.
