ملی مذهبی _ در حالی که جمهوری اسلامی و ایالات متحده وارد اجرای توافق تبادل زندانیان در ازای دسترسی غیرمستقیم حکومت ایران به حدود شش میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده کشور شده‌اند، گزارش‌های غیررسمی حکایت از احتمال یک توافق بزرگ‌تر دولت «بایدن» با ایران دارند.
از شب گذشته، پنج‌شنبه ۱۹ مرداد / ۱۰ اوت که نیویورک‌تایمز از آغاز فرآیند تبادل پنج زندانی ایرانی‌آمریکایی در قبال آزادسازی شش میلیارد دلار پول بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی خبر داد، واکنش‌ها به این توافق که هنوز مراحل نهایی را طی نکرده است، ادامه دارد.
جمهوری‌خواهان آمریکا از این توافق انتقاد کرده‌اند و معتقدند که دسترسی رژیم اسلامی ایران به میلیاردها دلار دادن «باج‌هی» به این حکومت است.
سناتور جمهوری‌خواه جیم ریش از آیداهو، عضو کمیته روابط خارجی مجلس سنا، در شبکه اجتماعی ایکس که قبلاً با عنوان توییتر شناخته می‌شد، نوشت: «من از آزادی آمریکایی‌هایی که به ناحق بازداشت شده‌اند استقبال می‌کنم اما آزاد کردن شش میلیارد دلار از دارایی‌های ایران به‌طور خطرناکی انگیزه بیشتری برای گروگان‌گیری می‌دهد و سود بادآورده‌ای را برای تجاوز رژیم فراهم می‌کند. دولت بایدن باید کسانی را که از آمریکایی‌ها به‌عنوان ابزار سیاسی استفاده می‌کنند مجازات و برای پایان دادن به این رویه تلاش کند.»
سایر جمهوری‌خواهان نیز نسبت به این‌که ایران با دارایی‌های آزادشده چه کارهایی می‌تواند انجام دهد ابراز نگرانی کرده‌اند.
سناتور تام کاتن که عضو کمیته نیروهای مسلح سنا است، در بیانیه‌ای این توافق را «باج‌دهی» و «اقدامی مماشات‌آمیز» خواند و هشدار داد که ایران از دارایی به‌دست آمده غیرقانونی و «برای حمله به نیروهای ما، تأمین مالی تروریسم و تسلیح روسیه استفاده خواهد کرد».
تلاش‌های ایالات متحده برای مذاکره با ایران در هر زمینه‌ای، به‌ویژه برنامه هسته‌ای‌اش، موضوع تنش‌های دائمی در واشنگتن است. اکنون دشمنی نسبت به ایران بیشتر شده است زیرا جمهوری اسلامی به روسیه در جنگ علیه اوکراین کمک کرده است.
مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ درباره توافق ایران و آمریکا در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «آزاد کردن شش میلیارد دلار به قصاب‌های تهران تنها برای این‌که گروگان‌های آمریکایی بتوانند به نوع دیگری از زندان خارج شوند، معامله وحشتناکی است. ایران نباید از گروگان گرفتن آمریکایی‌ها سود ببرد.»
مایک پنس، معاون رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا، مبادله زندانیان با ایران را به‌شدت محکوم کرد و آن را «بزرگترین باج در تاریخ آمریکا» خواند.
پنس که در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ نامزد شده است، در شبکه اجتماعی ایکس [توئیتر] نوشت:
از آزادی گروگان‌های آمریکایی استقبال می‌کنم، [اما] مردم آمریکا باید بدانند که دولت بایدن بزرگترین باج در تاریخ آمریکا را به ملاها در تهران داده است.
جمهوری اسلامی پس از دو سال و نیم کشمکش با ایالات متحده امریکا، وارد عملیاتی کردن یک توافق تبادل زندانی شده که هم‌زمان با آن قرار است میلیاردها دلار از دارایی‌های مسدود شده ایران در کره جنوبی به طور مشروط و غیرمستقیم آزاد شوند.
بر اساس گزارش‌ها، پس از واریز پول از کره جنوبی به بانک‌های قطری، این مبلغ به طور غیرمستقیم در اختیار حکومت ایران قرار می‌گیرد تا با آن بتواند کالاهای بشردوستانه خریداری کند.
در ادبیات حقوقی، منظور از کالاهای بشردوستانه، اقلام ضروری و اساسی همچون غذا و دارو و در مرحله بعد، لوازم پزشکی و کشاورزی است.
زندانیان ایرانی با تابعیت امریکایی که ایالات متحده از بازداشت آنها در ایران مطلع است، بر اساس گزارش‌های منتشر شده، از زندان‌های ایران به هتل تحت نظارتی منتقل شده‌اند تا فرایند انتقال میلیاردها دلار از کره جنوبی به قطر تکمیل شود. پس از دسترسی غیرمستقیم ایران به این دارایی‌ها، این دوتابعیتی‌های ایرانی‌امریکایی با زندانیان ایرانی که در امریکا تحریم‌های این کشور علیه جمهوری اسلامی را دور زده‌اند، مبادله می‌شوند.
روزنامه «نیویورک تایمز» گزارش داده است که اجرای توافق تبادل زندانی و پول با جمهوری اسلامی می‌تواند مقدمه یک توافق بزرگ‌تر با حکومت ایران درباره برنامه اتمی این کشور و گروه‌های شبه نظامی نیابتی در منطقه باشد.
این توافق احتمالی خود بالقوه می‌تواند مقدمه یک مصالحه بزرگ بین عربستان سعودی و اسرائیل باشد که ماه‌ها است مذاکره برای عادی‌سازی روابط در بین آنها جریان دارد.
عربستان پیش از این با از سرگیری خبرساز روابط با ایران پس از قطعی مناسبات سیاسی و اقتصادی، احتمال واکنش منفی و موثر جمهوری اسلامی به عادی‌سازی روابط با اسرائیل را منتفی کرده است.
در صورتی که ایالات متحده با توافق بر سر ایجاد محدودیت در برنامه اتمی جمهوری اسلامی موفق به خنثی کردن دسترسی فوری حکومت ایران به تسلیحات هسته‌ای شود، اسرائیل تا حدی هم از جانب برنامه اتمی ایران آسوده خواهد بود و هم با مهم‌ترین کشور جهان اسلام، یعنی عربستان روابط برقرار کرده است.
در صورت تحقق این توافق، می‌توان از آن به عنوان یکی از مهم‌ترین اتفاقات در روابط خارجی اسرائیل از زمان تاسیس این کشور نام برد.
بر اساس گزارش‌های غیررسمی، در این توافق جمهوری اسلامی سرعت برنامه اتمی خود را کاهش و وعده خواهد داد تا شبه نظامیان مورد حمایت آن در منطقه به نیروها و منافع ایالات متحده خسارات وارد نکنند؛ امری که ایالات متحده البته در جریان توافق‌های قبلی با جمهوری اسلامی، ناکامی آن را آزموده است. اما در شرایطی که کمتر از یک سال به شروع رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری امریکا باقی مانده و احتمال بازگشت «دونالد ترامپ» به آن زیاد است، گزینه‌های دولت بایدن در برابر ایران محدودتر از قبل شده است.
بخش دیگری از توافق احتمالی با ایران مربوط به پهپادهای این کشور گزارش شده است. با توجه به نیاز روسیه به تداوم دریافت هواپیماهای بدون سرنشین انتحاری جمهوری اسلامی ایران برای عملیات تجاوز نظامی خود به اوکراین، احتمال داده شده است که امریکا خواستار قطع ارسال این تسلیحات به حکومت «ولادیمیر پوتین» شده باشد.
ایران هرگز مسوولیت به کارگیری این پهپادها در اوکراین را نپذیرفته است، بنابراین دادن وعده به امریکا در این زمینه چندان برای تهران هزینه‌بردار نیست.
«حسین امیرعبداللهیان»، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در هفته‌های اخیر در سفر به ژاپن و آفریقای جنوبی چندبار درباره آن‌چه «بی‌طرفی» جمهوری اسلامی در جنگ اوکراین خوانده، به طور عمومی اظهار نظر کرده و گفته روسیه به حکومت ایران تضمین داده است که از پهپادهای خریداری شده از تهران در تجاوز به اوکراین استفاده نکند.
پهپادهای ارزان و انتحاری ایران گرچه از فناوری پیچیده نظامی برخوردار نیستند اما به دلیل این که برای ساقط شدن هزینه زیادی به پدافند هوایی اوکراین وارد می‌کنند، برای روسیه از این بابت ارزشمند هستند.
برای توافق میان جمهوری اسلامی ایران و دولت جو بایدن، «هیثم بن طارق»، سلطان عمان یک سفر رسمی به تهران انجام داده و مذاکراتی پنهانی و به نوشته رسانه‌های امریکایی، غیرمستقیم میان «علی باقری کنی» معاون وزارت امور خارجه ایران و «برت مک گورک» معاون هماهنگ کننده شورای امنیت ملی ایالات متحده در مسقط برگزار شده است.
مقام‌های قطری هم در این میان بین دو کشور ایران و امریکا میانجی‌گری‌هایی انجام داده‌اند.
در میانه بهار سال جاری، اعلام شد که «امیرسعید ایروانی»، نماینده دائم جمهوری اسلامی در سازمان ملل متحد در نیویورک با «رابرت مالی»، نماینده وقت وزارت خارجه امریکا در امور ایران دیدارهایی در نیویورک داشته‌اند اما به فاصله کوتاهی پس از آن اعلام شد که دسترسی‌های امنیتی رابرت مالی به اسناد محرمانه تعلیق و او به مرخصی بدون حقوق فرستاده شده است.در حال حاضر فرد دیگری به جای رابرت مالی وظایف او را در ارتباط با ایران انجام می‌دهد اما هنوز مشخص نیست توافقات احتمالی فعلی تا چه حد حاصل دوره ماموریت رابرت مالی است؛ امری که در برابر احتمال توافقات تاریخی در خاورمیانه میان اسرائیل و عربستان و مهار موقت جمهوری اسلامی برای رسیدن به آن اهمیت ناچیزی دارد.
در حالی‌که مقام‌های دولت بایدن گفته‌اند که دارایی ایران در کره جنوبی تنها برای خرید غذا، دارو و سایر اهداف بشردوستانه قابل دسترسی است، مایک پنس افزوده است: «ایران اکنون از این پول برای تولید هواپیماهای بدون سرنشین برای روسیه و تأمین مالی تروریسم علیه ما و اسرائیل استفاده خواهد کرد.»
او از این رویداد به سود نامزدی خود در انتخابات نیز بهره برد و نوشت: «هر کشور سرکشی که آمریکایی‌های بی‌گناه را در دوران دولت من به گروگان بگیرد، با قدرت آمریکا روبه‌رو خواهد شد؛ قبل از آن به آنها هشدار داده خواهد شد که ما باج نخواهیم داد.»
مایک پنس ماه گذشته، در گردهمایی سازمان مجاهدین خلق در پاریس شرکت داشت و در آن‌جا گفت: «رژیم ایران هرگز ضعیف‌تر از امروز نبوده است.»
یکی از کسانی که این توافق را تحسین کرده است سناتور کریس مورفی، نماینده دموکرات‌ها از کانکتیکات است. مورفی در بیانیه‌ای گفت: «از این‌که این روز فرا رسیده است، هیجان‌زده هستم.»
رابرت مالی، نماینده ویژه پیشین آمریکا در امور ایران نیز واکنش مثبتی به توافق ایران و آمریکا داشت. او نوشت: «برای سیامک، مراد، عماد و دو نفر دیگر از زندانیان و عزیزانشان این خبر خوشایندی است. همکارانم تا زمانی که آنها به خانه برنگردند آرام نخواهند گرفت.»
زندانیانی که هنوز آزاد نشده‌اند سیامک نمازی، عماد شرقی، مراد طاهباز و دو ایرانی‌آمریکایی دیگر هستند که نامشان فاش نشده است. منابع آگاه گفته‌اند که دو آمریکایی که نامشان فاش نشده، یکی دانشمند و دیگری تاجر هستند. روزنامه «خراسان» در شماره دوشنبه ۱۶ مرداد خود نوشت نفر چهارم «شهاب دلیلی نام دارد و از سال ۱۳۹۵ در زندان به‌سر می‌برد». همه آنها به اتهام جاسوسی زندانی شدند اما اتهامات خود را رد می‌کنند. آنها اکنون به حبس خانگی منتقل شده‌اند.
آدرین واتسون، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا به نیویورک تایمز گفت:
ما تأییدی دریافت کرده‌ایم مبنی بر این‌که ایران پنج آمریکایی را که به ناحق بازداشت شده بودند از زندان آزاد کرده و به نظارت دقیق بر وضعیت آنها ادامه خواهیم داد.
بنا بر گزارش‌ها، پس از بازگرداندن زندانیان به آمریکا، «شماری از اتباع ایرانی» توسط دولت بایدن آزاد خواهند شد و شش میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در کره جنوبی به حسابی در بانک مرکزی قطر واریز خواهد شد. آزادی این زندانیان بیش از دو سال مذاکره پشت سر دارد و انتظار آن می‌رفت.
روز جمعه چند مقام بلندپایه اسرائیلی در گفت‌وگو با روزنامه نیویورک تایمز توافق ایران و آمریکا را بخشی از «تفاهم‌های گسترده» بین تهران و واشنگتن دانستند که به‌شکل غیرمستقیم با میانجی‌گری عمان به‌دست آمده است.
واکنش‌ها در ایران
در ایران محمد جمشیدی، معاون سیاسی ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «بعد از آزاد شدن پول‌های ایران در عراق، فرایند آزادسازی کل دارایی‌های ایران در کره جنوبی نیز آغاز شده است. تا زمان انتقال کامل پول‌ها، زندانیان مدنظر آمریکا همچنان در ایران باقی می‌مانند.»
پایگاه اطلاع‌رسانی دولت ایران ضمن انتقاد از دولت قبلی که در آن «تحریم‌ها و پرونده‌های باز علیه کشور چند برابر شد»، درباره این توافق نوشت: «در مقابل دیپلماسی التماسی و از موضع ضعف و اتهام، فعال کردن همه ابزارها موجب نتیجه دادن دیپلماسی عزتمندانه شد.»
وب‌سایت دولت با اشاره به سالگرد جنبش سراسری «زن، زندگی، آزادی»، افزود:
نهایی شدن این فرایند کمتر از یک ماه به سالگرد اغتشاشات نشان می‌دهد آمریکایی‌ها هم از جان گرفتن دوباره پروژه آشوب ناامید هستند.
در همین حال مسئولان دولت پیشین نیز انتقادهایی مطرح کردند. عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی جمهوری اسلامی در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی، در مورد آزاد شدن منابع ارزی مسدودشده در کره جنوبی نوشت: «ایرادی که می‌توان گرفت این است که چرا روند توافق را طول داده و بعد از سه سال تحمیل هزینه، به همان نقطه اول رسیدید؟ چرا اروپا را دور زدید و متوسل به کشورهای منطقه شدید؟ و مهم‌تر این‌که چرا به‌رغم ادعای یک دولت مقتدر، نتوانستید برجام را اجرا کنید و یا به یک توافق هسته‌ای بهتر، جهت رفع تحریم‌ها دست یابید؟»
همتی افزود: «این‌که انتقاد می‌شود چرا دولت پذیرفته است که منابع ارزی در کره جنوبی برای خرید کالاهای اساسی و دارو باشد، باید توضیح بدهم که موضوع صرفاً مربوط به این دولت نیست. در دولت قبل هم پذیرفته شده بود. چرا که هرگونه توافقی خارج از برجام، همراه با ادامه تحریم‌هاست.»
محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات دولت دوازدهم در واکنش به خبر آزادسازی شش میلیارد دلار ایران در کانال تلگرامی خود نوشت: «آیا می‌توان گفت که با آزادسازی شش میلیارد دلار، معادل ۳۰۰هزار میلیارد تومان، از درآمدهای ارزی دولت قبل که به دلیل تحریم در بانک‌های کره بلوکه شده بود؛ عملاً موضوع ادعایی بدهی ۲۷۰هزار میلیارد تومانی دولت قبل برای دولت جدید منتفی است و به عبارت دیگر دولت روحانی خزانه را با مثبت ۳۰هزار میلیارد تومان به دولت جدید تحویل داده است؟»
در روزهای اخیر مقام‌های دولت سیزدهم بار دیگر بسیاری از مشکلات کنونی اقتصادی را نتیجه عملکرد دولت قبلی دانسته‌اند. برخی از گزارش‌ها هم حاکی از آن بود که از ابتدای شهریور ۱۴۰۰ تا پایان خرداد ۱۴۰۲، دولت سیزدهم نزدیک به ۲۷۰ هزار میلیارد تومان از بدهی‌های دولت قبل در قالب قروش اوراق بدهی را تسویه کرده است.
وزارت امور خارجه کره جنوبی جمعه ۲۰ مرداد / ۱۱ اوت اظهار امیدواری کرد که موضوع دارایی‌های مسدود شده ایران در این کشور به‌راحتی حل شود.
این وزارتخانه اعلام کرد که از گزارش‌های رسانه‌ای مبنی بر آزادی پنج شهروند آمریکایی بازداشت‌شده در قبال آزادسازی شش میلیارد دلار از سرمایه‌های مسدودشده ایران در کره جنوبی، اطلاعی ندارد.
