ملی مذهبی _ نزدیک به ده‌ماه پس از جانباختن «مهسا[ژینا]امینی» در بازداشت گشت ارشاد و شروع گسترده‌ترین اعتراضات مردمی پس از انقلاب ۱۳۵۷، ماشین‌های گشت ارشاد به خیابان‌ها بازگشت.
به گزارش رسانه‌های ایران، سعید منتظرالمهدی، سخنگوی فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (فراجا) روز یکشنبه ۲۵ تیر (۱۶ ژوئیه) از استقرار گشت‌های خودرویی و پیاده برای برخورد با کسانی که «بدون توجه به تبعات و عواقب پوشش خارج از عرف همچنان بر هنجارشکنی خود اصرار دارند» خبر داد.
آقای منتظرالمهدی دلیل استقرار این گشت‌ها را «مطالبات مردمی و خواست گروه‌ها و نهادهای مختلف اجتماعی» و «تاکید رئیس جمهوری و قوه قضائیه» با هدف « بسط و گسترش امنیت عمومی و تحکیم بنیان خانواده» اعلام کرد.
به نظر می‌رسد منظور آقای منتظرالمهدی استقرار مجدد گشت‌های ارشاد پس از سرکوب اعتراضات مردم ایران در پی جانباختن مهسا امینی در بازداشت پلیس امنیت اخلاقی است. روز گذشته نیز ویدیویی در شبکه‌های مبنی بر تنش بر سر عدم رعایت حجاب اجباری بین یک زن و فردی که به نظر می‌رسد مامور پلیس باشد در یکی از محلات تهران منتشر شده بود. در این ویدیو صدای زنی که به نظر می‌رسید مامور پلیس به دنبال بازداشت او است شنیده می‌شود که می‌گوید: «من نمی‌آیم خانم». او در ادامه فریاد «کمک» سر می‌دهد.
در پی انتشار این ویدیو در شبکه‌های اجتماعی برخی از کاربران از بازگشت خودروهای گشت ارشاد به خیابان‌ها خبر دادند.
این درحالی است که همزمان با جنبش «زن، زندگی، آزادی» بسیاری از تحلیل‌گران اجتماعی معتقد بودند که جمهوری اسلامی ناگزیر به عقب نشینی در موضع خود در رابطه با حجاب اجباری است.
شهلا شفیق، جامعه شناس و پژوهشگر در ۲۷ اکتبر سال گذشته و در گرماگرم اعتراضات ایران در گفتگو با یورونیوز گفته بود: «آیا جمهوری اسلامی درباره این جنبش اعتراضی معترض عقب نشینی خواهد کرد؟ بله فکر می‌کنم می‌تواند عقب نشینی‌هایی بکند، یکسری اصلاحات هم انجام بدهد، ولی این اصلاحات پرچم مبارزات مردم را زمین نمی‌گذارد. مثلا می‌تواند گشت ارشاد را جمع کند و یا می‌تواند مدتی درباره یک سری از مسائل کمی شل بگیرد اما اساسا فکر نمی‌کنم که جمهوری اسلامی بتواند بدون این پرچم نظامش را مستقر نگاه دارد. اما، درباره اینکه جمهوری اسلامی عقب نشینی خواهد کرد به نظرم هیچ شکی وجود ندارد.»
با توجه به این که برخی از تحلیل‌گران هدف ابتدایی جنبش «زن، زندگی، آزادی» را مبارزه با «حجاب اجباری» می‌دانند، به نظر می‌رسد با توجه به سرکوب این اعتراضات، جمهوری اسلامی مجددا موضعی تهاجمی در قبال «حجاب» اتخاذ کرده است.
«سعید منتظرالمهدی»٬ سخنگو نیروی انتظامی جمهوری اسلامی٬ یکشنبه ۲۵تیر۱۴۰۲ اعلام کرد که «از یوم جاری»، گشت‌های خودرویی و پیاده، با کسانی که به گفته او«پوششِ خارج از عرف» دارند و «همچنان بر هنجارشکنی خود اصرار دارند»، برخورد خواهد شد.او تهدید کرد که پلیس، «آنان را به دستگاه قضایی معرفی خواهد کرد.»
سخنگو فراجا البته از نام «گشت ارشاد» استفاده نکرد، اما نباید فراموش کرد که پیش از اعتراضات «زن٬ زندگی٬ آزادی» نیز، نام رسمی نیروی سرکوب‌کننده حق انتخاب نوع پوشش در ایران، «گشت امنیت اخلاقی» بود.
روسری سوزان
سوزاندن روسری به‌عنوان نماد حجاب اجباری در ایران، پس از آغاز اعتراضات گسترده مردمی پس از مرگ مهسا [ژینا] امینی در کنار شعار «زن٬ زندگی٬ آزادی»، تبدیل به سنبل اعتراضات شد. پس از سرکوب گسترده معترضان نیز، همچنان زنان ایرانی از پوشیدن حجاب اجباری سرباز می‌زدند و هر روزه تصاویر زنان بدون حجاب اجباری در اماکن عمومی منتشر می‌شد.
اعتراضات گسترده مردمی در همان ماه‌های اول منجر به آن شد که «محمدجعفر منتظری»، دادستان کل ایران، آذر۱۴۰۱، در اظهاراتی «غیرشفاف ومبهم»، از «تعطیلی گشت ارشاد» خبر دهد.
دی ماه همان سال، «علی خان‌محمدی»، سخنگو ستاد امر به معروف و نهی از منکر نیز، در اظهاراتی نه‌چندان روشن گفته بود که «ماموریت گشت‌های امنیت اخلاقی و اجتماعی» به پایان رسیده است و برای عفاف و حجاب باید از «شیوه‌های جدیدتر، به‌روزتر و دقیق‌تر» استفاده شود.
عقب‌نشینی موقت جمهوری اسلامی در مقابل تلاش‌های مردمی برای انتخاب نوع پوشش، ۲۶فروردین۱۴۰۲، با اظهارات سرتیپ پاسدار «احمدرضا رادان»، فرمانده کل انتظامی جمهوری اسلامی به پایان رسید.
احمدرضا رادان ۱۹فروردین تهدید کرده بود که نیروی انتظامی با استفاده از دوربین‌های مداربسته و سامانه‌های هوشمند در سطح شهرها، از روز شنبه۲۶فروردین، اقدام به شناسایی زنان بدون حجاب اجباری می‌کند و در صورت دریافت تذکر و تکرار آن، مخالفان حجاب اجباری به «محاکم قضایی» معرفی خواهند شد.
تنها یک روز پس از آغاز طرح سردار رادان، یک نیروی انتظامی از ارسال بیش از «۳۵۰۰ پیامک کشف حجاب» به شهروندان و متصدیان واحدهای صنفی و نیز پلمب ۱۵۵ واحد تجاری خبر داد.
ارسال پیامک پلمب واحدهای صنفی و توقیف خودروهای زنان بدون حجاب اجباری ادامه یافت تا امروز، اما مقاومت‌های مردمی در مقابل فشارهای جمهوری اسلامی برای بازگرداندن حجاب به سر زنان، در نهایت منجر به بازگشت گشت‌های ارشاد به خیابان‌ها شد.
پایان افسانه دوربین‌های نظارتی
همزمان با آغاز طرح محمدرضا رادان٬ نیروهای انتظامی و امنیتی مدعی شدند که پلیس ایران در راستای کنترل زنان بدون حجاب اجباری، از «هوش مصنوعی» و «دوربین‌های تشخیص چهره» استفاده خواهد کرد.
«محمدحسین حمیدی» نیز یکشنبه ۲۰فروردین۱۴۰۲ در گفت‌وگو با خبرگزاری «تسنیم» درباره ثبت موارد «کشف حجاب» توسط دوربین‌های ثبت تخلفات و جرایم رانندگی در سطح شهر گفت: «تمامی سامانه‌هایی که در سطح شهر کار می‌کنند، بهره‌برداری‌های چندمنظوره دارند و هر اطلاعاتی را در خود ذخیره می‌کنند.»
در همین راستا، فرمانده کل نیروی انتظامی اعلام کرد که «ابراهیم رئیسی» با افزایش «دوربین‌های نظارتی» موافقت کرده است.
اگرچه در جریان هک وبسایت ریاست‌‌جمهوری ایران در روز ۸خرداد، سندی با مهر «بسیار محرمانه» نشان می‌داد قرارگاه ثارالله سپاه پاسداران که نقش کلیدی در سرکوب اعتراضات مردمی دارد، از دولت خواسته بدهی خود بابت نصب دوربین‌های «چهره‌زن» در مترو تهران را پرداخت کند.
این نامه روز ۲۵بهمن سال گذشته، از طرف «حسین نجات»، جانشین فرمانده کل سپاه در قرارگاه ثارالله به «محمد مخبر»، معاون اول رییس‌جمهور نوشته شده و در آن آمده بود برآورد مالی به‌روزرسانی و نوسازی دوربین‌های مداربسته، از جمله ده دوربین «چهره‌زن»، ۱.۵۵ میلیارد تومان بوده است.
به‌رغم صرف این هزینه هنگفت اما، بازگشت ماشین‌های گشت ارشاد به خیابان‌ها نشان می‌دهد که فناوری لازم برای استفاده از دوربین‌های شهری با ادعای توانایی تشخیص چهره، هنوز در ایران وجود ندارد.
یکی از کارشناسان مرکز هوشمند کنترل ترافیک در این رابطه به «ایران‌وایر» توضیح داد: «دوربین‌های ترافیکی، متمرکز بر پلاک خودروها هستند٬ یعنی لنز آنها بر ارتفاعی حدودا نیم متری از سطح زمین تنظیم شده است و تقریبا غیر‌قابل تغییر است. دوربین‌های کنترلی در سطح شهر اما امکان ضبط تصویر شهروندان چه در خودرو، چه پیاده را در سطح شهر و در خیابان‌ها و بزرگراه‌ها دارد.»
این کارشناس که نخواست هویتش افشا شود ادامه داد: «واقعیت این است که امکان تطبیق هوشمند تصاویر ضبط شده، با اطلاعات سجلی افراد وجود ندارد.»
به گفته او، همزمان با آغاز طرح برخورد با «بی‌حجابی» فرمانده فراجا این موضوع چندین بار مورد امتحان قرار گرفته است، اما فناوری تشخیص چهره در ایران در حدی ابتدایی است که امکان شناخت تصویر فردی که موهایش را کوتاه کرده است، با تصویر کارت ملی‌اش با موی بلند وجود ندارد.
او تاکید کرد که توانایی فعلی ایران، محدود به تشخیص پلاک خودرو و یافتن نام و اطلاعات صاحب آن است.
کدام مطالبات مردمی؟
سعید منتظرالمهدی همچنین در یک پیام ویدیویی منتشر شده٬ مدعی شد که بازگشت گشت ارشاد به خیابان‌ها، «در پی مطالبات مردمی و خواستگاه گروه‌ها و نهادهای مختلف اجتماعی» و همچنین تاکید «رییس‌جمهوری و قوه‌قضاییه» صورت می‌گیرد.
طی روزهای منتهی به ۲۱تیر که در تقویم جمهوری اسلامی به‌عنوان روز «عفاف و حجاب» نامگذاری شده است٬ رسانه‌های نزدیک به حکومت یا وابسته به نهادهای امنیتی، خبرهای متعددی از «تجمعات مردمی» در «حمایت از حجاب» یا در اعتراض به «اقدامات هنجارشکنانه کشف حجاب» منتشر کردند.
تجمعاتی که بدون مجوز، ولی با حمایت نهادهای انتظامی و امنیتی در شهرهای اراک٬ مشهد٬ اصفهان٬ رشت٬ کرمانشاه٬ اردستان٬ تالش٬ قم و … برگزار شد.
در‌حالی‌که حامیان حق انتخاب نوع پوشش، اجازه برگزاری تجمع ندارند٬ تمامی این تجمعات در آرامش برگزار شد و تنها تجمع مخالفان آزادی پوشش در تهران و مقابل ساختمان قوه‌قضاییه، به بازداشت چند ساعته تجمع کنندگان منتهی شد.
برگزاری این تجمعات ادامه یافت تا روز عفاف و حجاب؛ «حسن حسن‌زاده»، فرمانده سپاه محمدرسول‌الله تهران اعلام کرد که این نهاد نظامی، روز چهارشنبه ۲۱تیر۱۴۰۲، تجمعی در حمایت از «حجاب اجباری» برگزار خواهد کرد. فرمانده سپاه محمدرسول‌الله برگزاری این تجمع را، «مطالبه گسترده عمومی» خواند و مدعی شد که «دشمن قصد دارد تا از این طریق با متزلزل کردن باورها و اعتقادات ایرانی-اسلامی جای پای فرهنگ منحط خود را در میان خانواده‌های ایرانی باز کند.»
همزمان، ۲۲تیر۱۴۰۲، مجموعه‌ای به نام «دختران انقلاب» در سالن ۱۲ هزار نفری ورزشگاه آزادی، تجمعی در حمایت از «حجاب و عفاف» برگزار کردند.
برگزاری این تجمعات با حمایت نهادهای نظامی و امنیتی، در نهایت منتهی شد به ادعای سخنگو فراجا مبنی‌بر اینکه «بازگشت گشت ارشاد به خیابان‌ها، خواسته مردم است.»
در این میان اما نکته مغفول، تاکید سخنگو فراجا به لزوم رعایت «حجاب عرفی» است.
تا پیش از اعتراضات «زن٬ زندگی٬ آزادی»، تاکید جمهوری اسلامی بر لزوم رعایت «حجاب اسلامی» در جامعه بود، در طول اعتراضات اما مقامات حکومت بر «قانونی» بودن حجاب تاکید کردند. حال اما سعید منتظرالمهدی٬ سخنگو نیروی انتظامی جمهوری اسلامی، بر لزوم رعایت «پوشش عرفی» تاکید دارد؛ هرچند او توضیح نداد که میزان عرف را چه کسی تعین می‌کند.
همچنین در آستانه روز عفاف و حجاب٬ قرارگاهی به نام «قرارگاه ۲۱ تیر» برپا شد تا با ابلاغ «شاخص‌هایی»، «بهبود وضعیت حجاب و عفاف در دستگاه‌ها» را پیگیری کند.
طی روزهای گذشته، شماری از منابع خبری و فعالان داخل ایران با انتشار عکس‌هایی در شبکه‌های اجتماعی، از بازگشت «نامحسوس» ون‌هایی مشابه گشت ارشاد به خیابان‌های تهران خبر داده بودند.
در این مدت، به‌ویژه انتشار تصویری از خودروهای ون با پلاک نیروی انتظامی اما با رنگ‌هایی متفاوت از گشت ارشاد، جلب توجه کرد.
گفته شده تعداد این ماشین‌ها «پرشمار» بوده و ماموران به زنانی که حجاب اجباری را رعایت نکرده بودند، تذکر دادند.
«خبرآنلاین» و «اعتماد آنلاین» هم از جمله سایت‌های خبری بودند که با انتشار این خبر، از حضور دوباره گشت‌های ارشاد در خیابان‌ها خبر دادند
حتی پیش از انتشار خبر رسمی بازگشت گشت ارشاد به خیابان‌ها اما، اخباری مبنی‌بر برخورد این «گشت ارشاد چراغ خاموش» منتشر شده بود. روز گذشته، ویدیویی در فضای مجازی منتشر شده که بازتاب گسترده داشته و تصویربردار مدعی است دختری در خیابان گیشا درخواست کمک دارد.
خبر بازگشت گشت ارشاد به خیابان‌ها درحالی منتشر شده که مجلس از این اقدام نیروی انتظامی بی‌اطلاع بود. «ولی اسماعیلی»، رییس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی، امروز یکشنبه ۲۵تیر۱۴۰۲، درباره مساله سازوکار نظارتی مجلس بر راه‌اندازی مجدد گشت‌های ارشاد گفت: «بعید به‌نظر می‌رسد که با مجلس شورای اسلامی برای راه‌اندازی مجدد گشت‌های امنیت اخلاقی، هماهنگی یا توافقی صورت گرفته باشد.»
او تاثیرگذاری گشت ارشاد بر جا انداختن حجاب اجباری در جامعه را نیز زیر سوال برد و گفت: «اینکه آیا تاثیرگذاری چنین اقداماتی در طول ۴۳ سال گذشته چقدر بوده‌است، در ابتدای امر باید نگاهی به سطح جامعه داشته باشیم. نظر بنده به‌عنوان یک شخصیت حقیقی این است که مواجه با اقدامات فرهنگی و اجتماعی، باید به‌صورت مناسب و هم‌راستا با همان فضای فرهنگی باشد. خارج از این مسیر اگر مسیر دیگری را انتخاب کنیم، قطع به یقین، جواب ایده‌آلی نخواهیم گرفت و صرفا می‌تواند تاثیرگذاری مقطعی داشته باشد.»
گشت‌های ارشاد٬ بدون اطلاع مجلس٬ در شرایطی به خیابان‌ها بازگشتند که در اوج اعتراضات، مسوولان و مقامات حکومتی می‌گفتند «معترضان بیایند گفتگو کنیم» و «اوضاع آرام شود، اصلاحات را شروع می‌کنیم.»
حالا اما همزمان با موج پلمب کسب‌وکارها، پرونده‌سازی قضایی برای شهروندان و…، گشت‌های ارشاد نیز به خیابان‌ها بازگشتند تا جمهوری اسلامی تاکید کند سر باز ایستادن از جنگ با مردم را ندارد.
