ملی مذهبی _ «مای ساتو» گزارشگر ویژه سازمان ملل در خصوص وضعیت حقوق بشر در ایران، سه‌شنبه ۲۸اسفند۱۴۰۳ در صحن شورای حقوق بشر سازمان ملل نخستین گزارش خود را ارایه داد و افزایش شمار بالای اعدام‌ها را تکان‌دهنده خواند. به گفته او تنها در طول دو ماه ژانویه و فوریه، او توانسته است دست‌کم ۱۶۹ اعدام را ثبت کند و اگر این روند سریع افزایش اعدام‌ها ادامه داشته باشد، در یک سال بیش از هزار انسان در ایران اعدام خواهند شد.
درباره گزارش‌گری در امور حقوق بشر ایران و آن‌چه در شورای حقوق بشر سازمان ملل گذشت، موضع جمهوری اسلامی و اعتراض برخی نهادهای داخل ایران که هرساله با بودجه‌های هنگفت به سويیس می‌آیند و در حمایت از جمهوری اسلامی سخن می‌گویند، ایران وایر با مای ساتو گفت‌وگو کرده است و به گفته این گزارشگر سازمان ملل، آن‌چه همواره در خاطر او می‌ماند، اعدام کودکان زیر هجده سال است.
«علی بحرینی», نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ملل متحد، پس از اتمام ارایه گزارش‌های گزارشگر ویژه سازمان ملل و هیات حقیقت‌یاب به صحن شورای حقوق بشر وارد شد، از روی متنی خواند، گزارش‌های حقوق بشری را «مسخره» و ساخته «استکبار جهانی» دانست و سالن را ترک کرد. پس از پایان نشست بررسی وضعیت حقوق بشر ایران در سازمان ملل، برخی از نماینده‌های نهادهای به گفته آن‌ها مردمی، به سراغ مای ساتو رفته و به او انتقاد کردند که گزارش او با واقعیت هم‌خوانی ندارد. تمامی معترضانی که مای ساتو را دوره کردند، مرد بودند.
مای ساتو در گزارش خود درباره چهار موضوع توجه ویژه داشت. افزایش سریع شمار اعدام، نقض حقوق گروه‌های اتنیکی و اقلیت‌های مذهبی، فقدان شفافیت و آزار و اذیت و فقدان رعایت حقوق ابتدایی کنش‌گران و روزنامه‌نگاران در بازداشت و زندان.
از مای ساتو درباره ارزیابی‌اش در خصوص مشارکت جمهوری اسلامی پرسیدیم. به گفته مای ساتو، او همان‌‌وقت که ماموریت پیدا کرد تا وضعیت حقوق بشر را در ایران بررسی کند، درخواست سفر به ایران را به جمهوری اسلامی ارایه کرد و همچنان امیدوار است که حکومت ایران به او اجازه سفر به ایران و انجام تحقیقات میدانی بدهد.
مای ساتو می‌گوید باید یادآور شود که تعامل و مشارکت جمهوری اسلامی در مقابل گزارشگر ویژه در نسبت با بسیاری از دولت‌ها، بیشتر است: «بعضی دولت‌ها اصلا در زمان گزارش‌دهی و گفت‌وگوی تعاملی، حضور پیدا نمی‌کنند اما می‌بینید که جمهوری اسلامی حاضر شده است و بحث را در دست می‌گیرد. من هفت ماه است که در این ماموریت هستم و توقع خیلی زیادی ندارم. فکرمی‌کنم ماموریت بررسی وضعیت یک کشور، موقعیت راحتی نیست. هیچ کشوری در مقابل این مساله آغوش خود را به خوشامدگویی نمی‌گشاید. من از حضور آن‌ها قدردانی می‌کنم اما ترجیح می‌دهم که بیشتر روی محتوای گزارش متمرکز شوند.»
در نخستین گزارش مای ساتو آمده است که با توجه به ۹۰۰ مورد اعدام ثبت‌شده در ایران در سال ۲۰۲۴، ایران به بزرگ‌ترین استفاده‌کننده از مجازات اعدام در جهان تبدیل شده است. طبق این گزارش، نیمی از اعدام‌ها مربوط به مواد مخدر است، سپس قتل و بعد جرایم مربوط به امنیت ملی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. مای ساتو همچنین نسبت به پرونده‌های اعدام زنان با اتهام‌های امنیتی، ابراز نگرانی کرده است.
ماه‌های پایانی سال؛ رشد سریع اعدام در دو ماه
مای ساتو در گزارش خود بر اعدام تمرکزی ویژه کرده است، او در سخنرانی‌اش در شورای حقوق بشر عنوان کرد که در دو ماه پایانی مانده به نوروز، روند اجرای احکام شدت یافته و این مساله بسیار نگران‌کننده است.
اما آن‌چه بیش از همه روی گزارشگر ویژه سازمان ملل در امر حقوق بشر درباره ایران تاثیر گذاشته، اعدام کودکان است: «یکی از سخت‌ترین پرونده‌هایی که با آن‌ها برخورد می‌کنم، پرونده‌هایی است که احتمال اعدام افراد زیر هجده سال در آن‌ها مطرح است. این پرونده‌ها با من می‌مانند.»
مای ساتو، تحصیلات آکادمیک خود را روی مجازات اعدام به پایان برده و پرونده‌های متعددی را در خصوص اعدام دنبال کرده است. تخصص آکادمیک او درباره مجازات اعدام است. او می‌گوید الگوی اعدام در ایران تغییر کرده است و اگر در سال‌های گذشته ماه‌های ژانویه و فوریه ماه‌های تقریبا آرامی بودند، امسال روند افزایشی «بسیار نگران‌کننده‌ای» داشته‌اند.
برای همین وقتی درباره ایران صحبت می‌کند، می‌گوید: «اگر شما درباره وضعیت حقوق بشر در ایران تحقیق می‌کنید، نمی‌توانید روی اعدام متمرکز نباشید. اعدام تخصص آکادمیک من است اما شمار اعدام‌ها [در ایران] نادیده گرفتن آن را ناممکن می‌کند.»
مای ساتو می‌گوید به جز مساله اعدام در ایران که در دو ماه گذشته به شکل دراماتیکی افزایش داشته است، دیگر موارد مثل دسترسی به عدالت، حقوق زنان، آزادی بیان، تبعیض علیه گروه‌های اتنیکی و اقلیت‌های مذهبی مشابه ماه‌های قبل جریان دارد.
وضعیت حقوق زنان در ایران
مای ساتو معتقد است که وضعیت زنان را در ایران بایستی در تصویری بزرگ ارزیابی کرد. او بعد از هفت ماه بررسی شرایط حقوق بشر در ایران می‌گوید اگرچه جمهوری اسلامی در دهه‌های گذشته دستاوردهایی در زمینه توسعه انسانی داشته است اما وقتی به برابری جنسیتی نگاه می‌کنیم، در رده‌های پایین قرار دارد: «به این معناست که توسعه رخ داده اما این توسعه به شکل برابر توزیع نشده است.»
در نخستین گزارش مای ساتو اشاره شده است که ایران در شاخص نابرابری جنسیتی برنامه توسعه سازمان ملل در میان ۱۹۳ کشور، در رتبه ۱۲۱ قرار گرفته است.
این گزارشگر سازمان ملل به دسترسی زنان به تحصیل در دانشگاه‌ها اشاره می‌کند که از مردان هم بیشتر است اما هم‌زمان توجه را به تفاوت بسیار زیاد بین زنان و مردان در حوزه اشتغال جلب می‌کند. به باور او در خصوص وضعیت زنان در ایران بایستی در ساختارها، سیاست‌ها و رویه‌های حقوقی عمیق‌تر شد: «من در گزارشم درباره تفاوت‌های قانونی درباره ازدواج، طلاق، ارث، آزادی سفر، زن‌کشی و اعدام هشدار داده‌ام. نکته‌ای که می‌خواهم مشخص کنم این است که داستان زنی که به اعدام محکوم شده با زنی که قربانی زن‌کشی است، موارد مشابهی دارد؛ در میان آن‌ها روایت‌هایی از خشونت خانگی، خشونت جنسی و بعضی پرونده‌ها کودک‌همسری وجود دارد.»
به باور مای ساتو، کنار هم گذاشتن همه این موارد است که می‌تواند تصویری از وضعیت زنان در ایران بدهد.
در نخستین گزارش مای ساتو، دست‌کم ۱۷۹ زن‌کشی در سال ۲۰۲۴ ثبت شده است با این توضیح که «سیستم حقوقی ایران حمایت‌های نگران‌کننده‌ای برای مرتکبان مرد فراهم می‌کند.»
چگونگی مشارکت قربانیان و خانواده‌های آن‌ها
هنوز مشخص نیست که دولت‌های عضو سازمان ملل به ادامه ماموریت مای ساتو چگونه رای می‌دهند. اما او ابراز امیدواری می‌کند که حداقل برای یک سال دیگر ماموریتش تمدید شود.
مای ساتو توضیح می‌دهد که او موظف است گزارش‌های خود را در مورد شرایط فعلی ایران به شورای حقوق بشر و مجمع عمومی ارایه دهد، یعنی نمی‌تواند به عنوان نمونه به اعدام‌های سال‌های پیش بپردازد اما معتقد است اگر بررسی اعدام‌های گذشته می‌تواند در تشریح شرایط فعلی موثر باشد، بایستی به گذشته نیز پرداخت.
به گفته ساتو، ماموریت او هم محدود به زمان حال است و هم غیرحرفه‌ای است اگر به گزارش هیات حقیقت‌یاب استناد کند، از سوی دیگر او دسترسی به داده‌های اولیه گزارش‌گران ویژه حقوق بشر پیشین ندارد که شواهد را دنبال کند. برای همین می‌بایست نتیجه تحقیقات را بر اساس یافته‌های خود ارایه دهد.
گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در خصوص ایران می‌گوید که امیدوار است در صورت تمدید ماموریتش، هم جمهوری اسلامی مشارکت بیشتر داشته باشد و هم نهادهای مدنی، قربانیان و خانواده‌هایشان.
برای ارتباط گرفتن با مای ساتو، راه‌های مختلفی وجود دارد. قربانیان و خانواده‌هایشان اگر می‌خواهند پرونده‌ای را به او ارجاع دهند می‌توانند از ساده‌ترین راه یعنی ایمیل گزارشگر ویژه در سازمان ملل متحد استفاده کنند. یا می‌توانند پرونده خود را با بخش ارتباطات در میان بگذارند.
