سقوط غرور

این عنوان کتاب سر انتونی پارسونز سیاست مدار انگلیسی اخرین سفیر انگلیس در زمان پهلوی است.
این عنوان کتاب در باره انقلاب و شاه سخن نغزی است. پارسونز را عمیق تر از سولیوان یافتم. در خاطرات وی در دوره سفارتش در ایران به نام سقوط غرور وی ارز یابی دقیقی از دوره انقلاب و شاه می دهد که کتاب سالیوان فاقد ان است.
مثلا او در کتاب سقوط غرور در باره شریعتی می گوید که شریعتی کاتالیزوی برای اتصال عقاید بازار سنتی و دانشجویان شد چرا که با زبان مذهب سخن انقلابی گفت.ارزیابی نقش ها به شکل دقیق موضوع تحلیل سیاسی است نه کلی گویی، پارسنز از کلی گویی پرهیز می کند.
می دانید که شاه می گفت ،در اخر ده 1980 ایران وارد دوره تمدن بزرگ می شود. امروز هم به دروازه تمدن بزرگ رسیده است.
پارسنزمعتقد است که ایده تمدن بزرگ شاه با موانع جدی روبرو است. وی موانع را می شمارد که مفصل است به طور عمده او می گوید که شاه تمدن را فقط مادی می بیند به عنصر معنوی تمدن که انسان ها هستند توجه ندارد. شاه می گفت که در اخر دهه 1980 میلادی ایران وارد دوره تمدن بزرگ می شود. اما روش شاه در عمل خلاف این ایده را نشان می داد.حکم رانی خودکامه بی اعتمادی به فن سالاران خویش،اموزش و پرورش عقب مانده که مخالف خلاقیت است. سطح بالای بی سوادی افراد 10 تا 44 سال خروج مغز ها کشور چرا که دانشجویانی که برای تحصیل به خارج می روند بسیاری به کشور باز نمی گردند. اما همه مشکلات با روش ملک داری شاه قابل حل نبود،.یعنی خودکامه گی نفتی.
به اعتقاد پارسونز شاه از ضرورت آزادي‌هاي سياسي در جهت توسعه كشور آگاه بود، ولي طبيعت خودكامه و اقتدارگراي وي مجال خطر كردن در اين مسير را از وي سلب كرده بود: «شاه بر سر يك دوراهي است و خود نيز نسبت به آن آگاه است… هرچه كه او در جادة تمدن بزرگ با سرعت بيشتري براند، كمتر آمادگي خطرپذيري را داشته و در جهت آزادي‌هاي سياسي و ايجاد جامعه‌اي آزاد كه ممكن است در اين مسير ظاهر شود مانع‌تراشي خواهد كرد. بنابراين، سال‌ها مي‌گذرد و شاه كمتر راغب به اعتماد به كسي، ولو تيم وفادار فن‌سالار خودش، خواهد شد و بيش از اجراي فرامين به آنان اعتماد نخواهد كرد. مجلس بيشتر به يك تأييدكننده چاپلوس تبديل خواهد شد و روزنامه‌ها بيش از پيش كنترل‌شده و بله‌قربان‌گو خواهند بود. تبليغات حكومتي شديدتر و مغرورتر و پليس مخفي بيشتر همه‌جاگير خواهد شد. اين روند يك خلأ معنوي در ايران پديد مي‌آورد. ايرانيان ممكن است باندباز، طماع، خودخواه و فاسد باشند، ولي آنها در عين حال مي‌توانند بااستعداد، بسيار باهوش، و فردگرا باشند.»
این روایت پارسنز قابل تامل است.
شاه با ایده تمدن بزرگ و توسعه شتابان مادی کشور در عمل به رشد سریع بدون ظرفیت کشور توجه کرد . خودکامه گی وی مانع می شد تا نواقص برنامه و ایده خود را متوجه شود.
در نتیجه این رشد شکاف طبقاتی دیده شد. در نتیجه رشد غرور شاه بیشتر شد و خودکامه گی سیاسی اش افزون گشت.
پارسونز با دقت خود، ما را به چند نکته توجه می دهد. شاه خودکامه شده بود از دیکتاتوری فراتر رفته بود. انحلال احزاب حکومتی و شکل دادن حرب رستاخیز به معنی آن بود که وی سودای تمدن بزرگ را مدلی خودخواسته می دانست که نه غربی است نه شرقی بلکه ایرانی است. این ایران را هم بعد از کورش شکل می دهد. اما چنین نشد و حکومت پهلوی سرنگون شد.
اما شاه فراموش کرده بود که کورش نهاد سلطنت داشت نه فقط پادشاهی، شاه دربار را بی محتوا کرده بود.
کورش نظامیان با اراده هم داشت که برای نهاد سلطنت و ایران می جنگیدند نه فرماندهانی فنی اما بی اراده که به شاه متکی بودند.کورش مشروعیت اجتماعی برخی از مردم و رضایت برخی از مردم و هم کنترل برخی از مردم را داشت. اما شاه مشروعیت خود را در میان نخبه گان و مردم از دست داده بود. پس آسوده بخواب کورش واقعی نبود که شاه گفت.
اما سقوط غرور بی پشتوانه پهلوی دوم باعث نشد که غرور جدیدی پا نگیرد ولی این غرور جدید که نظام ولایت فقیه است آیا به خودکامه گی رسیده است ؟
پ-ن در نوشتن این یاداشت از کانال تلگرامی مجید تفرشی بهره بردم.