این مطلب در ایران فردا منتشر شده است:
جوانان؛ نیروی پیش‌برنده‌ی اعتراضات
سعید مدنی???? اگرچه ارزیابی دقیقی از ترکیب سنی،جنسیتی، فکری و سیاسی معترضان در دی ماه سال جاری نداریم اما در مورد نقش و حضور محوری جوانان به‌ویژه دهه هفتادی‌هاو فرودستان شهری کمتر اختلاف نظر است.
???? افزایش قابل‌توجه بیکاری در میان جوانان تحصیل‌کرده، موجب گرایش آنان به تحصیلات تکمیلی و ورود به دوره‌های آموزشی بالاتر شده است و مشارکت جوانان تحصیل‌کرده را در بازار کار کاهش داده است.
???? شکاف بین نرخ بیکاری کل جمعیت فعال وجمعیت جوان، در یک دهه اخیر تشدید شده‌است، […] به‌علاوه، توزیع بیکاری در سطح کشور نیز متعادل نبوده و دربرخی استان‌ها نرخ بیکاری کل و متناسب باآن نرخ بیکاری جوانان بسیار بالا گزارش شده است.
???? با توجه به اینکه اکثریت قریب به‌اتفاق ِ خوداشتغالان جوان برای شروع فعالیت خوداشتغالی متکی به حمایت مالی خانواده یا پس‌انداز شخصی خود هستند، می‌توان نتیجه گرفت جوانان خانواده‌های کم‌درآمد با مشکلات بیشتری برای گذار مواجه می‌شوند و خوداشتغالی گزینه‌ی جوانان خانواده‌های مرفه است.
???? جوانان در مواجهه با شرایط بغرنجی که ترسیم شد واکنش‌های متفاوتی از خود نشان می‌دهند. بخشی از این واکنش‌ها در قالب تغییر سبک زندگی و جستجوی الگوهای منطبق با شرایط کنونی نمودار می‌شود.
???? مطالعات متعدد حاکی از تحول نظام ارزشی در میان جوانان ایرانی در طی سال‌های پس از انقلاب و به‌خصوص سال‌های پس از پایان جنگ است. تحولات نظام ارزشی به‌سوی افزایش موافقت با دیدگاه‌های برابری میان زن و مرد در تصمیم‌گیری، شغل و حقوق،و نیز دموکراتیزه شدن روابط و حذف خشونت است.
???? جامعه ایران در حال گذار از سنت به مدرنیته است. سنت‌ها و مدرنیته در کنار هم حضور دارند و اگرچه آداب‌ورسوم و سنت‌ها در گروه‌های سنی بالاتر (۴۵-۶۰ سال) همچنان مورداحترام است، در گروه‌های سنی پایین‌تر به‌خصوص جوانان شاهد کم‌رنگ‌تر شدن سنن اجتماعی هستیم.
???? یکی از عوامل بسیار مؤثر در تغییرات اجتماعی و سرعت آن‌ها ظهور تکنولوژی‌ها و رسانه‌های جدید است که موجب طولانی شدن دوره نوجوانی و جوانی، فردی شدن،اهمیت یافتن سبک زندگی برای جوانان، ازهم‌پاشیدگی شبکه‌های سنتی و نوسازی شده است.
???? نسل جوان مرتبط و آشنا با اینترنت و فضای مجازی از چند ویژگی برخوردار است:
تغییرخواهی٬ ناهمسازی سیاسی، مسئولیت اجتماعی.
???? سطح بالایی از پیام‌های انتقادی نسبت به شرایط جامعه با تأکید بر مشکلات اقتصادی است. اما به نظر می‌رسد هویت و گروه‌های مرجع دو حوزه بسیار مهم مسائل جوانان هستند که تغییرات فراوانی داشته‌اند و در تحولات اخیر و آینده ایران نیز نقشی مهم و اساسی ایفا می‌کنند. بر طبق نتایج یک پژوهش تقریباً ۵۰ درصد جوانان خود را متعلق به طبقه‌ی متوسط، حدود ۱۱ درصد به طبقه‌ی متوسط رو به پایین و نزدیک به ۹ درصد متعلق به طبقه‌ی متوسط رو به بالا دانسته‌اند. این نتایج حاکی از آن است که در عامل واقع، این تعلقات قومی و مذهبی هستند که هویت طبقاتی افراد را تحت تأثیر قرارمی‌دهند.
???? مطالعات نشان می‌دهند که نقش و اهمیت گروه‌های مرجع سنتی مثل خانواده، پدر و مادر و روحانیت به‌سرعت در حال کاهش است و در مقابل، بر نقش و اهمیت دیگر گروه‌ها مثل استادان دانشگاه، ورزشکاران و هنرپیشه‌ها افزوده شده است.
???? بحران اشتغال و بالا رفتن نرخ بیکاری در میان جوانان واکنش آنان را برمی‌انگیزد. این واکنش حاصل احساس ناکامی در برابر شرایط نامساعد و نامطلوب اقتصادی ـ اجتماعی است که در جوامع توسعه‌یافته به اعتراضات مدنی و صنفی یا آنچه جنبش جوانان نامیده شده منجر می‌شود و در جوامعی که امکان اعتراضات مدنی مسدود شده‌باشد، درقالب جرم، جنایت وپرخاشگری پدیدار می‌شود.
???? نکته‌ی حائز اهمیت آن است که بین اعتیاد و شرایط اقتصادی به‌ویژه بیکاری رابطه‌ای دوسویه وجود دارد؛ به این معنا که از یک‌سو معتادان در معرض بیکاری یا از دست دادن شغل و ناتوانی در تأمین نیازهای اساسی قرار می‌گیرند و از سوی دیگر افراد بیکار برای رهایی از شرایط نامطلوب و دشوار خود به مصرف مواد پناه می‌برند.
???? یکی دیگر از رفتارها و واکنش‌های جوانان در برابر شرایط نامطلوب اقتصادی ـ اجتماعی مهاجرت است.
???? بنا براین انبوه جمعیت جوان با مجموعه گسترده‌ای از مشکلات و بحران‌ها انگیزه کافی برای اعتراض دارند و ازاین‌رو در هر ارزیابی از تحوالت آینده ایران نمی‌توان این نیروی قابل‌توجه را نادیده گرفت.
???? کنش‌های جمعی جوانان که تحت عنوان جنبش عام خوانده می‌شود را باید از جنبش‌های خاص تفکیک کنیم. منظور از جنبش‌های خاص هم آن دسته از جنبش‌های اجتمـاعی اسـت کـه هـدف تعریف‌شده، رهبران شناخته‌شده و اعضای مشخص دارد و به خودآگاهی جمعی رسیده است، اعضا نسبت به جنبش نوعی احساس وفاداری و تابعیت دارند و نوعی تقسیم‌کار در درون جنبش وجود دارد و افـراد موضـع و منزلـت خـاص خـود را دارنـد. جنبش جوانان چنین ویژگی‌هایی را ندارد و اگرچه آن را می‌توان بیانگر تلاش‌های آگاهانه‌ی بخشی از جوانان جامعه به‌منظور شروع یـا مقاومـت در برابـر تغییـر نظـم اجتمـاعی دانسـت؛ اما سازمان یا رهبری مشخصی را نمی‌توان برای آن تصور کرد.
???? نکته حائز اهمیت آن است که مشابه آنچه دراعتراضات اخیر شاهد آن بودیم هرگاه مطالبات جوانان با خواست‌ها و مطالبات اجتماعی ـ اقتصادی بزرگ‌سالان هم سو و همراه شود_ پدیده‌ای که در ایران امروز شاهد آن هستیم_ اعتراضات جوانان موتور محرک اعتراضات عمومی شده و نقش ویژه‌ای در کنش‌های جمعی ایفامی‌کند. به‌علاوه جنبش جوانان استعداد آن را دارد تا در جریان شورش‌های اعتراضی علاوه بر دانشجویان و دانش‌آموزان، جوانان بیکار، فقیر و معترض به نابرابری و تبعیض را نیز جذب کند و موتور محرک قوی برای تداوم، استمرار و مقاومت در برابر سرکوب ایجاد کند. در جریان شورش‌های اخیر نقش و کارکرد این موتور پرقدرت به‌روشنی قابل‌مشاهده بود.
???? جنبش جوانان گونه‌ای از جنبش‌های اجتماعی عام محسوب می‌شود. به تعبیر «بلومر» این جنبش حاصل تلاش‌های ناهماهنگی است که جهتـی عـام دارنـد و بـه‌آهستگی و همراه با تأمل به سمت آن حرکـت می‌کنند و درنتیجه طولانی‌مدت و مستمرند.
???? در جنبش جوانان عموماً دانشـجویان و دانـش آمـوزان محوریت دارند. این گروه‌ها از وقت و فراغت بیشتری برای پیگیری مطالبات برخوردارند، ارتباط گسترده‌ای با روشنفکران جامعـه دارند و از منزلت و اعتبار قابل‌توجه در میان سایر جوانان و نیـز بخش‌های مختلـف جامعه برخوردار اند. همچنین به دلیل گستردگی و چابکی امکان سرکوب سریع آنان برای نظام‌های سیاسی دشوار است.
