هلال ماه شوال و ماجراهایش
ماه برای عشاق رمزی است. برای جوامع شبانی هم نمادیست.
امروز هم ماه نشان پرچم کشورهای زیادی از جمله کشورهای عربی است.
اما ماه رمضان و رویت هلال ماه شوال داستان دیگری دارد.
فقه و فقها را با چالش روبرو می کند که پاسخ های گذشته را هم به چالش می کشد.
عموم فقهای شیعه به رویت غیر مسلح ماه شوال توجه دارند. دو نفر شاهد مورد اعتماد می توانند به فقیه اجازه اعلام روزعید فطر را بدهند.البته برخی هم با شاهده چشم مسلح همراه هستند.
عید فطر به جز ایران برای دیگر کشورهای مسلمان مهم ترین عید می باشد.
همین مسئله تا قبل از حکومت دینی در ایران با توجه به استقلال فقها و هم تفاوت ایران با اکثرکشورهای مسلمان که اکثریت ان شیعه هستند مسئله کمتری ایجاد می کرد.
اما امروز مسئله رویت هلال ماه شوال ابعاد دیگری به خود می گیرد.
در این مورد و موارد فقهی بسیاری دیدنیای جدید با امکانات ارتباطی چندین مسئائلی را به چالش می کشد. که از جمله توجیهات سنتی هلال ماه را هم با سوال مواجه می کند.
البته باید افزود مسئله اصلی اعلام هلال ماه شوال سیاسی نیست اما سیاسی می شود.اگر چه شائبه تمایز جوئی عمدی فرق دینی بر ان وارد است.
اما چرا سیاسی نیست?
اختلاف در اعلام روز عید فطر یا ماه شوال از قدیم وجود داشته است اما ارتباط و شرایط امروز جهانی هم نبوده است حتی اعلام عید فطر می توانسته منطقه ای باشد.
در خاطرات ناصر الدین شاه هم است که در قزوین تهران اعلام اول شوال شده است اما در تهران شاه به افراد دربار تحکم افطار روزه می کند اما مقلدین سر باز می زنند.
ضرورت تمرکز کاری در دنیای امروز، ضرورت چیزی که به دولت -ملت برای نظم برنامه ریزی وجود دارد. مسائلی است که نمی تواند توجیه فقها را پذیرا باشد که باید به چشم غیر مسلح از سوی دو نفر مورد اعتماد فقیه صورت بگیرد.
فقها در اموری که حیاتی است از امکانات دنیای مدرن بهره می برنند.اما در می خواهند برخی امور را همچنان با محوریت نظر خویش اعمال کنند این جا دو نکته پیش می آید بحث محوریت بحث استفاده از ابزار مدرن برای اعمال محوریت نظر خود.
بی گمان برای مقلد یا معتقد اعلام نظر فقیه مهم است. اگر این اعمال نظر با ابهام زیاد همراه باشد بعدها در باور همان مقلد هم سوال ایجاد می کند.
استدلل فقه در مورد اختلاف در رویت هلال ماه چشم غیر مسلح برخی به این هم باور ندارند و با رویت به وسیله دوربین دقیق مخالف نیستند.افق مشترک شب مشترک است. تائید دو شاهد عادل از رویت ماه است.
این دلایل قابل مناقشه است .در مورد مناقشه در ادامه مثال می آورم.
کشور عراق را در این مورد مورد توجه قرار دهیم حتی افق جغرافیایی یا به تعبیر توجیه گران این اختلاف افق مشترک یا شب مشترک نمی تواند چندان متفاوت در ان داشته باشد.در مورد ایران هم می توان این نظر را ثابت کرد.
اگر منطقه جغرافیایی را در نظر بگیریم نیمکره شمالی رویت هلال ماه نمی تواند تفاوت ۲۴ ساعته داشته باشد. با توجه به علوم جدید و حتی مقلدین پراکنده روحانیون در سراسر جهان دو شاهد عادل وجود ندارد که ماه را در نیمکره شمالی رویت کند.
البته افق مشترک می توانست در گذشته با وجود محدودیت ارتباط مناطق با هم توجیه داشته باشد.
استدلال شب مشترک هم برای بسیاری از کشور به خصوص مسلمان نمی تواند دلیل باشد چرا که شب مشترک در ایران یا عراق وجود دارد.
اما مهم این است که به عنوان نمونه زمانی اقای سیستانی یا مرجع دیگری اعلام عید می کند مقلدین وی در پاکستان و هند و ایران و اروپا هم عید می گیرنند. پس تمام دلیلی مانند افق مشترک تا حدودی شب مشترک متزلزل تر می شود. در گذشته روحانیون محلی اعلام رویت هلال ماه می کردند می کردند که توجیه داشت.
اگر افق یا حضور اجتماعی را مبنا بگیریم قرار دادی می شود یعنی کشوری مانند عراق و ایران به تفاهم برای روزی عید نیاز دارند تا امور دینی و امور کشوریی با هم جدال نکنند.
اما مسئله دیگر در میان شیعه شاخصیت یا تفاوت با اهل سنت است. در این مورد روحانیون عراقی به طور عموم حتی اقای سیستانی همیشه تفاوتی در اعلام ماه شوال با اهل سنت دارد در صورتی که افق جغرافیایی منطقه و حتی افق مشترک برای هر دو یکسان است
این جا است که این سوال پیش می آید که توجیه سنتی رویت هلال ماه شوال بهانه ای برای همان تفاوت میان دو فرقه اسلامی ایجاد نمی کند.
مهم تر هم این که این توجیه سنتی با توجه به دنیای جدید توجیه موجه ندارد.
البته خواهند گفت که علما شیعه هم وحدت نظر در این مورد ندارند گاه تفاوت در اعلام روز دارند جواب باز همان است که توجیه رویت سنتی ماه در دنیای امروز توجیه عقلی و هم توجیه تجربی و اجتماعی ندارد.
عنصر تفاوت میان شیعه و سنی و هم عنصر استقلال مرجع شیعه در اعلام نظر نمی توان باعث شود انچه ضرورت ارتباطی و هم امکانات دنیای مدرن است را نادیده گرفت.همین بی توجهی باعث می شود که ایمان مقلد هم به مرور زمان مورد تردید قرار بگیرد.
اما این اختلاف در مورد ماه شوال در میان فقها به عنوان مشت نمونه خروار است که برخورد نقادانه با احکام فقهی را ضروری می کند.
بی گمان این مباحث برای مسلمانان و معتقدین و هم کسانی که به این امور علاقه دارند مهم است.
