میراثخواران مدل رضا شاهی چه کسانی هستند؟

✅کشف جسد مومیایی شده رضا شاه برای خیلی استعاری شد. جسد او در دورانی یافت شد که ما ایرانی ها ناتوان از حل دو مسئله اصلی مشروطیت یعنی “مهار قدرت” و “حاکمیت قانونیم”.
✅ظهور رضا شاه مولود ناامنی و ناکارآمدی مشروطیت بود، مشروطیتی که بزرگترین جنبش تاریخ مدرن سیاسی و اجتماعی ایرانیان است. وقتی آرمان های مشروطیت با بی ثباتی دولت ها و رشد ناامنی کمرنگ شدند رضا شاه در قامت دیکتاتوری خشن ظهور یافت .
✅ظهور قدرتمندانه او بیش از هر چیز نشانی از بیماری “مشروطیت” بود. ایران به دولت قدرتمند برای سامان دادن به امور نیاز داشت و رضا شاه هم با حمایت خارجی و هم با نیروی سرنیزه و هم از سر استیصال انبوهی از روشنفکران و خواست جامعه برای امنیت بیشتر کنترل امور را به دست گرفت.
✅امروز زمان بررسی کارنامه او بدون حبّ و بغض است. نگاه سیاه و سفید به تاریخ یک چشم آدمی را کور می کند. روایت تاریخی جمهوری اسلامی از رضاشاه بخشی از واقعیت را می گفت و بخشی دیگر را کتمان یا تحریف می کرد. مهمّترین دستاورد رضا شاه، بنیانگذاری بروکراسی مدرن بود. او مشروعیت دولت مقتدر را بازگرداند. به “توسعه آمرانه” همّت گماشت و با استخدام بخشی از روشنفکران و البته حذف طیف گسترده ای از آنها اصلاحات دولتی را پایه گذار شد.
✅این نیمه سفید کارنامه اوست. بریدن زبان ها، اعدام و تبعید روشنفکران ، تعطیلی مشروطیتی که خونها برایش رفته بود، نفی آزادی بیان ، اشاعه فرهنگ اجبار ، نگاه تک بُعدی به مسئله توسعه بدن توجه به تنوّع در جامعه ، رویکرد سخت افزاری نسبت به حل مسائل ، همگون سازی دولتی به جای اهمیت به شکوفایی و تنوّع ایران و البته سیاست خارجی ناشیانه او در جنگ جهانی دوم و حذف و محدود کردن مشاورانی که می توانستند در مقاطع حساس یاریگر او باشند از نقاط سیاه کارنامه دیکتاتور است که پایان حکومتش مصادف شد با اشغال ایران توسط قدرت های بزرگ خارجی ، قحطی و بحران اقتصادی …
✅رضا شاه را بدون توجه همزمان به بنیانگذازی بروکراسی مدرن و سیاست سرکوب نمی توان تحلیل کرد. در نظرگرفتن جداگانه هر یک از این دو جنبه، نفی دیگری است.
✅اما انچه که بیش از همه خطرناک است مدل هایی است که از شخصیت های مطرح تاریخ سیاسی ایران بازتولید می شود. مدل رضا شاه برای جامعه امروز ایران به غایت خطرناک است. سخن از او، بازگشت عقب با سرعت زیاد است. حس نوستالژیک به ظهور شخصیت های تاریخی، بیشتر از هرچیز در دوران ناکارآمدی و بحران در مدیریت یافت می شود . سخن از “رضا شاه” نتیجه افسارگسیختگی فساد در ایران و ناتوانی جامعه و حکومت در حل مسائل عمومی است. هر چه میل برای بازگشت مدل رضا شاه بیشتر شود به این معنی است گفتمان نیروهای پیشرو برای توسعه و آزادی در ایران به قهقرا رفته است.
✅جامعه امروز ایران با جامعه روزهای رضا شاه بسیار متفاوت است. تنوّع بیشتر، رشد گفتمان مدنی در ایران ، رشد ارتباطات و ظهور بازیگران متفاوت، بازگشت مدل رضا شاه را به کابوس تبدیل می کند. این بازگشت به معنای شکست نیروهای توسعه گرا با گفتمان آزادی است و البته گامی به عقب برای جامعه مدنی ایران که از سالهای گذشته برای تصاحب حوزه عمومی با اقتدارگرایان در ساختار حکومت چالش سختی داشته است.
✅کسانی که مدل رضاشاهی یعنی بازگشت دیکتاتوری نظامی با رویکرد اصلاح گرایانه را آرزو می کنند خستگان از وضعیت موجود هستند که دنیای واقعیت را به نوستالژی سپرده اند. نه مسائل امروز ما با دوران رضاه شاه یکی است نه تنوّع جامعه امروز ما با آن دوران قابل مقایسه است. مصداق بازگشت مدل رضاخانی ، نظامیانی هستند که با جامعه مدنی ایران میانه ای ندارند، تنوع را سرکوب می کنند و قدرت را تقسیم ناپذیر می خواهند و مدتهاست به جای نظامی گری ، سهامداری و سیاستمداری می کنند.
✅مسیر توسعه دموکراتیک برای رهایی ایران از بحران های موجود امری اجتناب ناپذیر است. توسعه را باید چند بُعدی با پذیرش اصل تکثّر و نظارت پذیری بر نهاد قدرت درک کرد. هر گونه تعریفی غیر از این از چاله به چاه افتادن است. مسیر خوشبختی ما ایرانیان از مدل رضاخانی نمی گذرد، ما تشنه توسعه با گفتمان آزادی هستیم چون جامعه متنوع ایران تنها با مدل توسعه دموکراتیک می تواند به ثبات تاریخی رساند