طی دو سال گذشته، منطقه ما شاهد تنش زدایی، تغییر موقعیت و پایان جنگ سرد بین قدرتهای منطقه ای بوده است. بازگشت روابط دیپلماتیک بین عربستان سعودی و ایران و پایان هفت سال رویارویی، نزدیک شدن ایران به خلیج فارس و آرامش با آتش بس غیررسمی بین عربستان سعودی و حوثیها، از جمله این تغییرات بوده است. همچنین، احیای روابط با رژیم اسد در سوریه و گشایش سفارتهای خلیج فارس و عربی در دمشق و حضور اسد در دو اجلاس سران کشورهای عربی نیز از دیگر تحولات مهم بوده اند.
منطقه شاهد نزدیکی قابل توجهی بین ترکیه، عربستان سعودی و امارات بوده و از ابتدای سال جاری، میان ترکیه و مصر نیز روابط بهبود یافته و سران چهار کشور به آنکارا، ریاض، ابوظبی و قاهره سفر کرده اند. آخرین سفر، سفر عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر به آنکارا در هفته گذشته بود. همچنین، قراردادهای تجاری، سرمایه گذاری و نظامی امضا شده و تعهد برای افزایش سطح مبادلات بین ترکیه و مصر از ۱۰ میلیارد دلار به ۱۵ میلیارد دلار صورت گرفته است.
شرایط عربستان برای دولت بایدن برای امضای توافقنامه امنیتی – دفاعی الزام آور و نیز عادی سازی روابط با اسرائیل ، با خواست ریاض از واشینگتن برای حمایت از برنامه هسته ای صلح آمیز عربستان و و تعهد بر روی ایجاد یک کشور فلسطینی تشدید شده است. حتی مشاور امنیت ملی آمریکا گفته است که منطقه خاورمیانه شاهد آرامش و ثبات بیسابقه ای از زمان حملات القاعده در ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در ایالات متحده بوده است. این سخنان در یک سمینار هشت روز قبل از انفجار منطقه و شروع جنگ وحشیانه اسرائیل برای نابودی در تلافی طوفان الاقصی که آرامش حاکم و تنشزدایی را از بین برد، بیان شد.
نتانیاهو نه تنها جنگ یازده ماهه نابودی غزه را تشدید کرد، بلکه جنگی ویرانگر را در کرانه باختری به راه انداخت و زیرساختها را مورد تهاجم و تخریب قرار داد و بیش از سی نفر را در اردوگاههای شهرهای شمال کرانه باختری به ویژه در جنین و دو اردوگاه آن، تولکرم، طوباس و اردوگاه نور شمس به قتل رساند. این تحریک و تخریب سیستماتیک ممکن است منجر به انفجار انتفاضه سوم شود.
پیش از آن، در طول جنگهای هفتگانه، اشغالگری در مورد جنگ علنی جنوب لبنان با حزب الله نیز اغراق میکرد. علیرغم واکنش ضعیف حزب الله به ترور فواد شکر، رهبر ارشد، درگیریها ادامه دارد و تشدید میشود .
در انتظار واکنش ایران به ترور اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس در قلب تهران، که بیش از پنج هفته به طول انجامیده و علیرغم وعده و تهدید رهبران ایران به ترور شدید و دردناک، پاسخ تلافی جویانه ایران همچنان در سطح یک تهدیدباقی مانده است.
نتانیاهو نه تنها جنگ یازده ماهه کشتار غزه را تشدید کرد، بلکه جنگی ویرانگر را در کرانه باختری به راه انداخت، زیرساختها را مورد تهاجم و تخریب قرار داد و بیش از ۳۰ نفر را در اردوگاههای شهرهای شمال کرانه باختری به قتل رساند.
اسرائیل نزدیکترین، قویترین و بزرگترین متحد خود را بیش از یک سطح تحریک کرده است. علیرغم اینکه ایالات متحده یک ناوگان دریایی را در دریای مدیترانه و دو ناو هواپیمابر با کشتیهای همراه آنها و هزاران تفنگدار و سرباز آمریکایی را در خلیج فارس بسیج میکند تا ایران را از انتقامگیری علیه اسرائیل بازدارد، نتانیاهو همچنان به تحریک و به چالش کشیدن بایدن ادامه میدهد. میانجیها با هدف طولانی کردن و گسترش دامنه جنگ بیش از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا از پذیرش هرگونه پیشنهاد آمریکایی امتناع می کنند.
منتظر پاسخ حوثیها هستیم که قول داده اند در انتقام از اسرائیل که بندر حدیده را بمباران کرد و تأسیسات و نیروگاههای این بندر را در ۲۰ ژوئیه تخریب کرد، جبهه جدیدی را منفجر کنند و منطقه را به لبه پرتگاه سوق دهند.
پاسخ مصر به خصوص پس از اصرار نتانیاهو بر حفظ نیروهای خود در محور فیلادلفیا از سوی یک مقام ارشد، خشمگین و انتقادی اعلام شد: «ناسازگاری نتانیاهو مانعی برای آتش بس و صلح باقی خواهد ماند. ادامه شکست نظامی و سیاسی اسرائیل، دولت نتانیاهو را مجبور میکند تا تلاشهای میانجیگران برای سرپوش گذاشتن بر شکست خود را خنثی کند.» . او عمداً نقشه ای را نشان داد که محور فیلادلفیا را به جای اینکه در مرز مصر و فلسطین باشد،در جای دیگری نشان میدهد. این امر منجر به تنش در روابط با مصر شد.
نتانیاهو علیرغم عادی سازی و کمک اردن در مقابله و سرنگونی موشکها و پهپادهای ایرانی که در شب ۱۴ آوریل گذشته به اسرائیل حمله کردند، روابط با اردن را نیز تشدید و تهدید کرد. با وجود این روابط منطقه شاهد تنش بیسابقه ی است. هرکسی که اظهارات و عبارات ملک عبدالله دوم را به دنبال عملیات نظامی در کرانه باختری در مورد رد هرگونه تلاش اردن برای جابجایی فلسطینیان از غزه و کرانه باختری دنبال کند، شاهد هشدار نسبت به پیامدهای تداوم حملات اسرائیل در کرانه باختری بر امنیت و ثبات منطقه است.
ایمن الصفدی، وزیر امور خارجه اردن، از جنگ اسرائیل علیه غزه، تجاوزات اسرائیل به شهرها و اردوگاههای کرانه باختری، یهودی سازی قدس اشغالی و حملات به مسجد الاقصی انتقاد کرد و اعلام کرد که اردن هر گونه تلاشی برای جابجایی فلسطینیان از کرانه باختری به سمت کشورش را به عنوان “اعلام جنگ” تلقی خواهد کرد.
این داده ها یعنی تجاوز به غزه، کرانه باختری، بیت المقدس و مسجد الاقصی، حمایت از شهرک سازی و یهودی سازی، پراکندن گله های شهرک نشینان و شعله ور شدن آتش جنگ در چند جبهه و نمایش نقشه های تحریک آمیز از اسرائیل بزرگ و محور فیلادلفیا به وضوح پروژه و رفتار نتانیاهو و وزرای تندرو صهیونیستی او را ثابت میکند. این اقدامات اسرائیل را تحت حکومت راست افراطی به موجودیتی سرکش و تهدید اولیه برای صلح و ثبات منطقه ای و بین المللی تبدیل کرده است.
و البته این سوال باقی میماند: چه کسی توازن بازدارندگی را تحمیل می کند؟ معافیت اسرائیل کی تمام می شود؟
————————
*استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه کویت
