در حالی که قیمت نفت سقوط بی سابقه ای را در 4 سال گذشته تجربه می کند انگشت اتهام به سوی عربستان سعودی، یکی از جدی ترین رقبای ایران در منطقه خاورمیانه نشانه رفته و بسیاری از صاحب نظران و کنشگران مدنی و سیاسی با پیش فرض توطئه عربستان علیه ایران این اتفاق را به همدستی ریاض و واشنگتن علیه تهران نسبت می دهند. حسین موسویان مسئول سابق تیم هسته ای در مصاحبه با ایرنا ضمن رد این پیش فرض اقدام عربستان در حفظ تولید نفت اوپک را اعلان جنگ به آمریکا دانسته بود. همین سئوال را با دکتر مهدی نوربخش عضو نهضت آزادی ایران، استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در دانشگاه “هریزبرگ” ایالت پنسیلوانیای آمریکا و تحلیل گر مسائل ایران و بین الملل مطرح کردیم: آیا کاهش قیمت نفت توطئه عربستان و آمریکا علیه ایران است؟ دکتر نوربخش با رد این پیش فرض به سایت ملی-مذهبی گوید:” نه تنها کاهش قیمت نفت همدستی بین عربستان و آمریکا نیست بلکه سیاست عربستان در عدم کاهش تولید نفت اوپک در راستای رویارویی ریاض و واشنگتن در حوزه انرژی است.” وی نیز معتقد است:” سعودی ها با هدف تکان دادن بازار انرژی وارد این رویارویی شده اند.”
به مذاکرات هسته ای به شدت خوش بینم
از دکتر نوربخش می پرسیم با این رویارویی نمی توان میان کاهش قیمت نفت و مذاکرات هسته ای وین و نقش عربستان و دیدار مرموز سعود الفیصل و جان کری ارتباطی قائل شد؟ وی ضمن بیان دیدگاه خود در مورد مذاکرات هسته ای ارتباط میان کاهش قیمت نفت و توطئه عربستان علیه ایران را منتفی می داند و با بیان خوش بینی نسبت به روند مذاکرات هسته ای وین می گوید:” این گفت گوها به نقطه موفقیت آمیزی رسیده است.همچنان که دکتر ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران نیزدر روزهای اخیر تاکید کرده مذاکرات دستاوردهای مثبتی داشته و حتی وزیر خارجه فرانسه که معمولا نسبت به روند گفت و گوها ابراز بدبینی می کرد این بار خوش بینی اش را بیان کرده است.” دکتر نوربخش با بیان اینکه به روند مذاکرات خیلی خوش بین است اما تمدید هفت ماه مذاکرات را مبهم می داند و می گوید:” با وجود اینکه ظریف تاکید کرده حتی اگر مذاکرات چند روز ادامه می داشت توافق کلی حاصل می شد اما مشخص نیست چرا این تمدید هفت ماهه شده است. ” این استاد دانشگاه در ادامه این مصاحبه گذشت زمان را به ضرر ایران می داند و با اشاره به وضعیت اقتصادی ایران و احتمال ورود عوامل دیگر در مذاکرات، دستیابی به توافق را در سریع ترین زمان ممکن به نفع ایران می داند.
انگیزه ریاض تکان دادن به بازار انرژی است
از دکتر نوربخش می پرسیم با توجه به نفی پیش فرض همدستی عربستان و آمریکا وبیان رویارویی سعودی ها با آمریکایی ها در این چالش نفتی، انگیزه ریاض از این اقدام چیست؟ این تحلیل گر مسائل ایران و بین الملل در پاسخ به این سئوال به سه فاکتور مهم اشاره می کند: نخستین فاکتور تلاش عربستان برای حفظ موقعیت خود به عنوان بازیگر مهم عرصه انرژی است. غربی های می خواهند در بازار انرژی آلترناتیو سازی کنند و ریاض در فکر ایجاد بن بست درروند آلترناتیو سازی غربی هاست. نفت برگ بنده سعودی ها در بازی قدرتشان در خاورمیانه بوده و ریاض با این سیاست می خواهد به آمریکایی ها ضرر برساند.
دومین فاکتور رقابت سعودی ها با ایرانی ها در خاورمیانه است. عربستان برای این رقابت به برگ برنده نفت نیاز دارد و تلاش می کند جایگاه خود را در قامت مهم ترین تولید کننده نفت در خاورمیانه حفظ کند. در نتیجه برای رقابت با ایران در خاورمیانه حفظ این جایگاه ضرورت دارد.
سومین فاکتور هم نوعی گوشمالی دادن به ایران و روسیه در این رقابت نفتی است. به خصوص اینکه هم اکنون رقابت شدیدی بین این کشورها در خاورمیانه در جریان است و سعودی ها تلاش می کنند در این بازی، تضعیف جایگاه ایران وروسیه را به عنوان هدفی جانبی پیش ببرند. هر چند هدف اصلی شان رقابت با آمریکا در زمینه انرژی باشد.
در ادامه دکتر نوربخش در مورد تاثیر این تحولات در بازار نفت بر اقتصاد ایران و جایگاه کشور در منطقه توضیح می دهد.
این استاد دانشگاه در ابتدا سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در منطقه را به صورت کلی نقد می کند و معتقد است:” ایران اگر قصد دارد در بازی با عربستان پیروز شود باید به دو کار مهم تن دهد.اولی بهبود روابط با غرب و دومی اصلاحات سیاسی است. ایران برای اینکه به بازیگر تاثیرگذار و تعیین کننده انرژی تبدیل شود نیازمند استفاده از تکنولوژی غربی است و این کار بدون رفع تنش با غرب ممکن نیست. در نتیجه ایران باید به اصلاحات سیاسی هم تن دهد و این گمان مقامات که بدون این اصلاحات می تواتند سیاست خارجی مورد نظرشان را پیش ببرند درست نیست. بدون تحقق این دو فاکتور ایران راه به جایی نخواد برد.”
این عضو نهضت آزادی ایران در ادامه به تاثیر انکارناپذیر تحریمها بر اقتصاد دولت روحانی اشاره کرد و گفت:” دولت ایران باید در میز مذاکره حواسش بیشتر جمع باشد. اقتصاد ایران بر اثر تحریم ها ضعیف شده و بازسازی اقتصاد به رفع تحریم ها وابسته شده است. طبق آمار اوپک دولت ایران در سال 2011 حدود 114 میلیارد دلار در آمد نفتی داشته، این درآمد بر اثر تحریم ها در سال 2013 به 67 میلیارد دلار رسیده است. یعنی درآمدهای ایران در این مدت افت 41 درصدی را تجربه کرده اند. با توجه به کمبود صادرات، افت قیمت نفت می تواند اقتصاد ایران را فلج کند و به افزایش قیمت دلار منجر شود. افزایش قیمت دلار هم تورم را بالا خواهد برد. هر چند دولت می تواند برای کسری بودجه اش با دلار بازی کند اما در نهایت این پول ایران است که بی ارزش می شود. به خصوص اینکه برای صادرات نفت خود نیازمند بودجه است. به عنوان نمونه در طول یک سال آینده ایران نیازمند ده میلیارد دلار برای بازسازی چاه های نفتی اش هست. ایران بین 800 تا یک میلیون بشکه نفت صادر می کند وبشکه های صد دلاری به مرز هفتاد دلار رسیده دولت را با کسری بودجه سی درصدی مواجه خواهد کرد.
کاهش قمیت نفت اقتصاد ایران را فلج می کند
این عضو نهضت آزادی ایران در ادامه به تاثیر انکارناپذیر تحریمها بر اقتصاد دولت روحانی اشاره کرد و گفت:” دولت ایران باید در میز مذاکره حواسش بیشتر جمع باشد. اقتصاد ایران بر اثر تحریم ها ضعیف شده و بازسازی اقتصاد به رفع تحریم ها وابسته شده است. طبق آمار اوپک دولت ایران در سال 2011 حدود 114 میلیارد دلار در آمد نفتی داشته، این درآمد بر اثر تحریم ها در سال 2013 به 67 میلیارد دلار رسیده است. یعنی درآمدهای ایران در این مدت، افت 41 درصدی را تجربه کرده اند. با توجه به کمبود صادرات، افت قیمت نفت می تواند اقتصاد ایران را فلج کند و به افزایش قیمت دلار منجر شود. افزایش قیمت دلار هم تورم را بالا خواهد برد. هر چند دولت می تواند برای کسری بودجه اش با دلار بازی کند اما در نهایت این پول ایران است که بی ارزش می شود. به خصوص اینکه برای صادرات نفت خود نیازمند بودجه است. به عنوان نمونه در طول یک سال آینده ایران نیازمند ده میلیارد دلار برای بازسازی چاه های نفتی اش هست. ایران بین 800 تا یک میلیون بشکه نفت صادر می کند و بشکه های صد دلاری که به مرز هفتاد دلار رسیده اند دولت را با کسری بودجه سی درصدی مواجه خواهد کرد.”
ایران از اختلاف روسیه و غرب استفاده کند
دکتر نوربخش در پاسخ به آینده این چالش و راهکار ایران برای فرار از آن می گوید:” طبق پیش بینی ها تا یک سال آینده قیمت نفت در همین اندازه باقی خواهد ماند. عربستان از این موضوع ضرر چندانی نخواهد کرد زیرا در سایه سرمایه گذاری هایش ذخیره ارزی مناسبی دارد.اما ایران به همراه روسیه و ونزوئلا می توانند خسارت های سنگینی را تحمل کنند. در نتیجه تهران باید از اختلاف مسکو و غرب در بحث انرژی، نهایت استفاده را ببرد و در گاز سرمایه گذاری کند و گاز اروپا را تامین کند. این ترمیم روابط با غرب هم نیازمند اصلاحات سیاسی است و دولت نباید اصلاحات سیاسی را عقب بیندازد زیرا بر وضعیت اقتصادی کشور نیز تاثیرگذار خواهد بود.”
این استاد دانشگاه “هریزبرگ” در مورد نتیجه رویارویی عربستان و آمریکا با اشاره به تکرار این نبرد در سال 1986 و پیروزی عربستان در این چالش می گوید:” وضعیت نسبت به سال 1986 تغییرات فراوانی کرده است. عربستان اشتباه محاسباتی می کند. وضعیت بازارهای انرژی جهان تغییر کرده و سرمایه گذاری های متعددی صورت گرفته و عربستان قادر به تغییر معادلات نیست. هم اکنون 250 هزار کارگر در بخش حفاری و 500 هزار نفر در بخش سرویس انرژی آمریکا مشغول به کار هستند و آمریکا چگونه می تواند اینها را از کار بیکار کند؟کاهش قیمت نفت بر اقتصاد کشورهای ضعیف تر اروپایی مانند اسپانیا ، یونان و ایتالیا هم تاثیرگذار است. به عنوان نمونه کاهش هر 10 دلار قیمت نفت یک درصد بر حجم توسعه اسپانیا می افزاید. این کاهش می تواند تا حدودی بحران اقتصادی یونان را ترمیم دهد. همچنین در سایه این تحولات کمپانی های غربی در زمینه فروش ماشین موفقیت های قابل توجهی کسب کرده اند. شکست در این بازی نفتی مقابل عربستان برای آمریکا به معنی بیکاری 500 هزار نفر است و دولت اوباما حاضر به پذیرفتن این مسئله نیست.”
دکتر نوربخش در پایان ضمن اشاره به اینکه این تحولات در راستای بازی نفتی بین عربستان و آمریکاست معتقد است مقابله ریاض با تهران در این رقابت راباید جانبی دید و تضعیف جایگاه ایران به عنوان هدف جانبی از سوی مقامات سعودی دنبال می شود.
