فشار فیلتر و سایه تحریم بر سر کاربران ایرانی

پس از فشارهای مداوم فیلترینگ این بار نوبت به تحریم های اینترنتی رسید تا نفس ارتباط شهروندان ایران با جهان را از همیشه تنگ تر کند

آبان سال 1398 یکی از تلخ ترین وقایع کشور در چند دهه اخیر رقم خورد. اعتراضات مردم به خون کشیده شد و این در حالی بود که در تمام آن یک هفته ترس و اضطراب از دید جهان ایران در شبکه های اینترنت جهانی سیاه دیده می شد. دولت وقت ایران با دستور شورای عالی امنیت ملی کشور اینترنت کشور را قطع کرد. تاریکی و خاموشی آن یک هفته ، قطع ارتباط ایران و جهان شاید یکی از تلخ ترین خاطرات جمعی ایرانیان را رقم زد. اما شاید بعد از وقایع تلخ آبان سال 1398 و قطع اینترنت کشور برای یک هفته سیاه ، کمتر ایرانی تصور می کرد که بار دیگر تحت فشار عدم امکان دسترسی به بخش هایی از اینترنت قرار بگیرد.
شاید ایرانیانی که زهر تلخ قطع ارتباط با جهان را به تمام چشیده اند تصور نمی کردند این بار باید کارزاری جهانی را برای حق دسترسی خود برای ارتباط آزاد با جهان را آغاز کنند.

*تحریم این بار گریبانگیر گردش آزاد اطلاعات
«گوگل در جدیدترین سیاست سختگیرانه خود اقدام به شناسایی IP های کاربران ایرانی نموده است که با اعمال این تحریم میلیون ها کسب و کار داخلی به مخاطره خواهند افتاد.» خبری که در چند روز اخیر فضای شبکه های اجتماعی را درنوردید حکایت از این داشت که ارائه برخی سرویس‌های گوگل برای کاربران ایرانی از سوی این سرویس دهنده متوقف شده است.
هر چند روزهای اخیر بود که این خبر به شبکه های اجتماعی راه یافت اما مدت هاست درباره این خطر توسط کارشناسان شبکه و فضای مجازی هشدار داده می شود. موضع تحریم ایران در زیرساخت های اینترنت حالا به چالشی جدی تبدیل شده است. چالشی که نخستین بار کارشناسان حدود دو سال قبل یعنی در بهار سال 1398 نسبت به وقوع آن هشدار داده بودند.

* یوتیبرهای ایرانی اولین گروهی که خبر دادند
اکنون نیز خبر اخیرا به نحوی است که گفته می‌شود گوگل IP کاربران ایرانی که از VPN برای دسترسی به سرویس‌هایی مانند یوتیوب، ویز و اسپاتیفای استفاده می‌کردند را شناسایی کرده است.
هم چنین گفته می شود که هنوز علت اعمال این سیاست از سوی گوگل به طور دقیق مشخص نیست اما موضوع مشخص این است که گوگل در حال حاضر مشغول شناسایی IP کاربران ایرانی است و احتمال تحریم‌های بیشتر طی روزهای آینده از سوی این سرویس دهنده پیش بینی می‌شود.
گمانه زنی کارشناسان حاکی از آن است که این اتفاق ناظر به بخش‌های مالی گوگل و درآمد تبلیغاتی این سرویس دهنده است و قوانین جدید مالیاتی در آمریکا می‌تواند یکی از دلایلی باشد که گوگل سخت‌گیری خود را در این باره بیشتر کرده است. در این میان گفته می‌شود که بیش از ۹۰ درصد درآمد گوگل از تبلیغات است و زمانی که کاربران ایرانی برای استفاده از سرویس‌های گوگل از VPN استفاده می‌کنند و موقعیت جغرافیایی نامعتبر دارند، این سرویس دهندگان گوگل را با اختلاف درآمدزایی و ضرر و زیان ناشی از آن مواجه می‌کنند. بر این اساس گوگل در حال قطع سرویس به کاربرانی است که موقعیت جغرافیایی آنها مشخص نیست.
حتی توجه به این موضوع لازم است که در ابتدای امر برخی از یوتیوبرهای ایرانی خبر از کاهش درآمدشان به واسطه شناسایی بازدیدکنندگان از داخل کشور توسط یوتوب دادند؛ یوتوب این کاربران را شناسایی می‌کرد و در ازای تماشای آن ها هیچ درآمدی به یوتوبر نمی‌داد.  درست است که یوتیبرهای ایرانی بودند که در ابتدا متوجه این سیاست تازه گوگل شدند اما به نظر می‌رسد موضوع پیچیده‌تر از صرفا سرویس یوتوب باشد به طوری که برخی کاربران اعلام می‌کنند که استفاده از بعضی ابزارهای گوگل مانند Analytics حتی با استفاده از VPN برای آن‌ها شدنی نیست. کارشناسان می‌گویند گوگل در حال حاضر نزدیک به ۲۰ تا ۲۵ درصد کاربران ایرانی را تشخیص می‌دهد ولی بیم این می‌رود که این تعداد بیشتر هم بشود.

* شناسایی ایرانی ها از روی IP
به نظر می رسد که با تغییرات جدید گوگل، وی‌پی‌ان و پراکسی‌های ایرانی شناسایی و دسترسی ایرانیان به سرویس‌های گوگل مسدود شد. حالا و از چند روز پیش برخی کاربران در شبکه‌های اجتماعی خبر داده‌اند که گوگل در حال شناسایی IPهای ایرانی علی‌رغم استفاده از برنامه‌های تغییر IP نظیر VPN است و به همین شکل، ارائه برخی سرویس‌های تحریم شده به کاربران ایرانی را متوقف کرده است. هنوز علت این موضوع به طور دقیق مشخص نیست اما کارشناسان فنی حدس و گمانه‌هایی متفاوتی در این باره دارند که بیشتر آن ها مربوط به لو رفتن IPها (پدیده IP Leak) است.

* تحریم هایی که سال هاست گریبانگیر شهروندان ایرانی است
اما حکایت تحریم های فضای مجازی ایران داستان تازه ای نیست. در سال ۲۰۱۲ که تحریم های جدیدی علیه ایران آغاز شد بسیاری از سایت های اینترنتی از جمله گوگل، ایران را در فهرست کشورهای تحریمی خود قرار دادند. به گزارش «بازار» گوگل در آن زمان امکان ارائه برخی سرویس های خود را به روی کاربران ایرانی بست و کاربران نمی توانستند با آی پی های ایران از سرویس این شرکت اینترنتی استفاده کنند.
در شهریور ماه سال ۱۳۹۶ خبری منتشر شد که گوگل بالاخره امکان استفاده از فروشگاه آنلاین خود را به روی کاربران ایرانی باز کرده است. به این ترتیب کاربران ایرانی توانستند از آن تاریخ به بعد به نرم افزار گوگل پلی استور دسترسی پیدا کرده و از نرم افزارهای رایگان آن استفاده کنند. برخی معتقد بودند که این حرکت شرکت گوگل در راستای مقابله با تحریم های شرکت اپل اتفاق افتاده است. درست یک روز بعد از انتشار این گزارش خبری منتشر شد که حکایت از همراه شدن شرکت گوگل با تحریم کنندگان فضای مجازی ایران می داد و بر طبق این تحریم های جدید دسترسی بیش از ۳۰ هزار حساب به گوگل آنالیتیکس، تپسی و اسنپ  نیز مسدود شد.

* تحریم هایی برای حقوق بشر و در راستای نقض حقوق بشر
اکنون اما زمزمه اعمال تحریم های بیشتر به گوش می رسد؛ پیش بینی می شود با ادامه این روند دسترسی بسیاری از کاربران ایرانی به سرویس های گوگل محدود ترخواهد شد. بسیاری از کاربران و برنامه نویسان ایرانی برای دسترسی دوباره به سرویس های گوگل و اپل از برنامه های تغییر IP بهره گرفته اند که اکنون در زیر لوای تحریم های جدید گوگل این روش به لیست سیاه وارد شده است؛ به نظر می رسد گوگل طی یک برنامه جامع بدنبال شناسایی تمامی IP های ایرانی ها است تا از این طریق محدودیت های بیشتری را اعمال کند.  در واقع به نظر می رسد که  مدت ها قبل از اعلام رسمی این خبر، گوگل عملیات شناسایی IP  های ایرانی را از مدت ها پیش آغاز نموده است چرا که بسیاری از کاربران ایرانی در طی چندین ماه گذشته گزارشهای را مبنی بر محدود بودن دسترسی به سرویس ای گوگل اعلام کرد بودند و اینک با تصدیق این خبر میلیون ها کاربر و هزاران کسب و کار داخلی به یک سرنوشت نامعلوم منتهی شده اند.
البته بنا به شواهد و گزارش های رسمی گوگل هنوز هیچ گونه اعلامیه رسمی در خصوص چرایی اعمال تحریم های جدید صادر نکرده است، اما پیش بینی می شود که قوانین جدید مالیاتی آمریکا بسیاری از کمپانیهای بزرگ انفورماتیک از جمله گوگل و اسپاتیفای را به انجام اقدامات سختگیرانه نسبت به کاربران ایرانی مجاب ساخته است.
اکنون این احساس خطر وجود دارد که گوگل با یک تغییر سیاست ساده می‌تواند میلیون‌ها کاربر ایرانی و هزاران کسب‌وکار داخلی را تحت تاثیر خود قرار دهد. در این میان باید گفت که بسیاری از این سرویس‌ها هیچ معادل قدرتمندی در داخل کشور ندارند و برخی مدل‌های بومی موجود نیز پاسخگوی نیاز کاربران ایرانی نیستند.
از سوی دیگر گوگل که اکنون تنها بر اساس IP در پی شناسایی ایرانیان است و برخی با تغییر تنظیمات سعی در رفع مشکل دارند اما راه‌های زیادی برای تشخیص کاربران ایرانی دارد. راه هایی هم چون استفاده از زبان سیستم و موارد بی‌شمار دیگری که اگر گوگل بخواهد سختگیری خود را بیشتر کند، می‌تواند از آنها برای شناسایی IPها استفاده کند.
در حقیقت تلاش ایرانیان باید برای رفع این نوع تحریم از اساس باشد وگرنه اگر این موضوع به صورت جدی در روند تصمیم گیری کلان شرکت گوگل یا شرکت های مشابه اگر باشد بالاخره راهی برای محروم کردن شهروندان ایرانی برای استفاده از سیستم های خود خواهند یافت.

امکان دسترسی آزاد به اطلاعات و جهان شبکه ای از حقوق بدیهی انسان هاست. سال هاست ایرانیان تلاش می کنند تا به فیلترکنندگان بگویند که در جهان مدرن ، حق ندارند بنا به سلیقه اجتماعی و سیاسی خود دست به فیلترینگ بزنند. ایرانیان سال هاست از حضور به راحتی در شبکه های اجتماعی محروم بوده اند و زهر تلخ فیلترینگ بر جان آنان نشسته است. حالا اما آن چه از سوی جهان آزاد به آنان تحمیل می شود غمبارتر از قبل و ناگوار تر از همیشه است.
این که به جای حکومت ایران ، به دلایل مالی ، اقتصادی و یا سیاسی شهروندان یک کشور هدف آزار و تحریم مضاعف قرار بگیرند باید به صورت گسترده با واکنش مواجه شود.
حق ارتباط آزاد با جهان را نباید از هیچ ملتی دریغ کرد و اکنون خطر برای شهروندان ایرانی بیش از همیشه جدی است. موضوع قطع ارتباط ایران از نظر بانکی و پولی با جهان به همراه تحریم های هدفمند مشخصا در این مورد نه نظام حاکم بلکه مردم را نشانه گرفته است. نشانه ای که حتی می تواند در صورت ادامه و تمدید این وضعیت به بدتر شدن وضعیت ارتباط ایرانیان با جهان و وضعیت حقوق بشر در ایران نیز بیانجامد.