بهار 1400 با آتش سوزی در جنگل های بلوط زاگرس آغاز شد و پیش از رسیدن تابستان باید پیش بینی برای راهکار این وضعیت را انجام داد
تابستان که می شود، زاگرس کابوس سوختنش را نزدیک تر از هر وقت دیگر سال به چشم خود می بیند و انگار زاگرس قرار است همیشه سرد و برفی باشد تا حسرت سبز بودنش هر سال بر دل همگان بگذارد،اما طبیعت بی جان که دستی در سوختن خود ندارد و این دست هایی که باعث سوختنش می شود همچنان ناشناخته است.
طی سالیان اخیر تغییرات اقلیمی و آفات گیاهی موجب خشکیدگی بسیاری از درختان بلوط در رشته‌کوه زاگرس شده و قطع درختان برای تهیه زغال نیز تراکم جنگل را به‌طور چشمگیری کاهش داده است.
تا چندی قبل اکثر کارشناسان خشکسالی را دلیل رخداد آتش‌سوزی در جنگل‌ها می‌دانستند و حالا تنها دلیل قرص و محکم آتش‌سوزی‌ها ترسالی اعلام می‌شود!
واضح و روشن است که نمی‌توان نقش عوامل طبیعی را نادیده گرفت، اما از طرفی نباید نقش عوامل انسانی را منکر شد؛ حال چه این نقش از طریق آتش افروزان سهل‌انگار ایفا شده باشد و چه از طرف مدیران سهل‌انگار حفاظت از جنگل‌ها. چرا می‌گوئیم سهل‌انگاری مدیران؟ چون از خیلی پیش بسیاری از کارشناسان نسبت به بروز آتش‌سوزی در زاگرس هشدارهای مکرری داده بودند.
*آتش سوزی ها از استرالیا تا زاگرس جنگل ها را می بلعد
آتش‌سوزی جنگل‌ها یک حادثه تلخ است که ممکن است روی نقشه جهانی، دامن هر خطه سرسبزی را بگیرد و یک شبه حیات‌وحش آن منطقه را به تلی از خاکستر تبدیل کند. هنوز از دیدن تصاویر سوختن کوالاها و کانگوروهای سرگردان در آتشِ جنگل‌هایِ استرالیا، دلمان زخمی‌بود که تصاویر سوختن سنجاب‌هایِ جنگل‌هایِ زاگرس داغی بر داغِ دلِ طبیعت دوستان افزود. روشن است که در این رخدادهای تلخ یک گوشه – مقصر همیشگی- انسان نشسته است که با سهل‌انگاری‌هایش آتش‌افروزی می‌کند، اما حقیقت این است که تنها یک انعکاس کوچک نور از طریق شیشه‌ای که با بی‌توجهی در دل جنگل رها شده، بر شاخ و برگ‌های جنگل، تراژدی غمباری رقم خواهد زد.
*حفاظت از جنگل ها با آموزش
بنابراین اولین گام در مسیر پر چالش حفاظت از جنگل، آموزش و فرهنگ‌سازی عمومی از طریق رسانه‌ها است. گام دوم عزم ملی است. هیچ‌گاه فراموش نشود که هرگونه سهل‌انگاری در حفاظت از ریه‌های سبز جنگل موجب مختل شدن زیست‌بوم آیندگان خواهد شد. آیا شما راغب نیستید که این نعمات را برای نسل‌های آتی حفاظت کنید؟ آیا برایتان اهمیت ندارد که با مرگ جنگل- زودتر از آنچه که خود متصورید- زندگی‌تان تحت‌الشعاع قرار بگیرد و با هزار و یک چالش محیط‌زیستی دست و پنجه نرم کنید؟
*زاگرس و اهمیت آن در میان جنگل های خاورمیانه
جنگل‌های زاگرس با گستردگی در ۱۱ استان کشور با 6 میلیون هکتار مساحت، ۴۰ درصد جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهند که حدود ۷۰ درصد تیپ گونه‌های جنگلی زاگرس را بلوط‌ها شامل می‌شوند و سایر گونه‌های درختی این جنگل‌ها افرا، کیکم، بنه، زبان گنجشک، گلابی وحشی، ولیک، ارغوان، انواع بادام و دیگر درختان است. جنگل‌های بلوط منطقه زاگرس از شمال غربی ایران آغاز و به جنوب غرب ایران می‌رسد.
انواع درختان از جمله بلوط، بادام، زالزالک و گیاهانی چون خارشتر، یونجه وحشی، گون، اسپند، شیرین بیان، آویشن، برنجاس و گل‌های مختلف در این منطقه رشد می‌کنند و حیواناتی چون پلنگ، کاراکال، بز، جوجه‌تیغی، گرگ، کفتار، انواع روباه، و پرندگانی مانند شاهین، بحری، کبک، تیهو، انواع کبوتر، خانواده گنجشک‌سانان، خانواده کهرکلی، هدهد، دارکوب، خانواده سارگپه، خانواده عقاب‌ها، بازها، کلاغ، جغد شاخدار و جغد ماهیخوار هم در این منطقه زندگی می‌کنند.
جنگل های بلوط زاگرس را بسیاری ریه های تنفسی ایران می دانند. جنگل هایی که دارای اهمیت خاص نه فقط به خاطر گونه های خاص گیاهی و جانوری آن که به دلیل اهمیت این جنگل ها در مساله ای هم چون فرسایش خاک و مقاومت در برابر سیل نیز برای شهرهای کشور دارای اهمیت خاصی است.
* استان های درگیر در کام آتش
آتش‌سوزی جنگل‌های زاگرس همواره مراتع و مناطق حفاظت شده در جنوب و غرب زاگرس را شامل شده است. سه استان به صورت معمول کانون اصلی این آتش‌سوزی بوده اند و اصلی‌ترین کانون آتش سوزی زاگرس در سال 99 در مناطق خائیز در استان کهگیلویه و بویراحمد و منطقه شکارممنوع کوه‌سیاه در استان بوشهر بود. اما همزمان حداقل دو استات همجوار نیز درگیر آتش سوزی بوده اند.
مدیرکل منابع طبیعی لرستان در سال 98 در همین باره گفته بود که: «بخش اعظمی از جنگل‌های زاگرس در جریان ممنوعیت برداشت چوب از جنگل‌های شمال قربانی شده است و این مهم به بحرانی در کشور تبدیل خواهد شد. روزانه دوهزار کامیون چوب به انحای مختلف از درختان بلوط به شمال کشور حمل می‌شود.»
اما مساله تنها جنگل های زاگرس در لرستان را درگیر نمی کند. پهنه رویشی زاگرس شامل رشته کوه‌های زاگرس، وسیع‌ترین و اصلی‌ترین رویشگاه گونه‌های مختلف بلوط در ایران بوده و به همین دلیل این منطقه از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است. جنگل‌های بلوط منطقه زاگرس از منتهی‌الیه شمال غربی کشور (استان آذربایجان غربی) آغاز و سپس غرب (استان‌های کرمانشاه، ایلام، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و لرستان) و جنوب غرب ایران (استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و فارس) را در بر می‌گیرد.
در بین ۱۱ استان واقع در ناحیه رویشی زاگرس، استان‌های فارس، لرستان و خوزستان مقام‌های اول تا سوم را از نظر وسعت رویشگاه‌های جنگلی و درختی دارا هستند.
برای مثال استان کهگیلویه و بویراحمد به عنوان یکی از استان‌های شاخص حوزه زاگرس در پوشش جنگلی و مرتعی به شمار می‌رود و بیش از 28 درصد از پوشش جنگلی و مرتعی زاگرس مربوط کهگیلویه و بویراحمد است.با توجه به مساحت کهگیلویه و بویراحمد و وقوع چندین آتش‌سوزی بزرگ و ورود خسارت به هزاران هکتار از اراضی جنگلی و مرتع، با شروع فصل بهار و خشک شدن علف‌زارها و گیاهان در مناطق گرمسیری و شروع تفریح و گردش در مناطق سردسیری خطر وقوع آتش‌سوزی با توجه به سابقه، دور از انتظار نیست.
*بحران در تابستان جدی است
مساله آتش سوزی جنگل ها و مراتع و اراضی ملی در زاگرس و جنگل های غرب کشور نیز حالا دیگر به نقطه بحران جدی رسیده است و به نظر می رسد امسال تابستان نیز بار دیگر سایه بحران را به خود بسیار نزدیک می بیند.
آتش سوزی های پی در پی در نقاط مختلف استان های غربی کشور را سال هاست رنگ سرسبزی را از یاد ساکنین شهر برده است.طبق گفته کارشناسان بیش از 90 درصد آتش سوزی ها دراین استان ها به صورت عمدی رخ داده است و نبود یک قانون و مجازات مشخص برای خاطیان این کار،جسارت بیشتری به آن ها داده است تا به راحتی زیستن را از محیط زیست بگیرند.
طبق تحقیقات و بررسی های منابع طبیعی ارزش ریالی هر درخت بلوط بیش از شش میلیارد ریال می باشد و بیش از 80 درصد عرصه جنگلی استان را گونه هایی از درخت بلوط تشکیل داده است. علاوه بر این طبق آمار سالانه بیش از 200 تن از محصولات فرعی آن صادر می شود با این وجود بعید نیست صادرات در این زمینه نیز به صفر برسد.
*توصیه های یک فعال محیط زیست برای حفط جنگل ها
کاهش میزان بارندگی، افزایش درجه حرارت، کاهش رطوبت و ورود توده های گرد و غبار در جنگل های زاگرس غرب کشور به دنبال خشکسالی های اخیر و نظایر این تهدیدات هر روزه زمینه نابودی جنگل ها و مراتع، حیات وحش و در نهایت نابودی حیات بشری را فراهم آورده است. از طرفی آتش سوزی های سهوی و عمدی اخیر در این مناطق دست به دست هم داده اند و بحرانی عظیم و جبران ناشدنی را رقم می زنند.
از سوی دیگر مساله ترسالی خود نیز می تواند منجر به بروز آتش سوزی های دوباره و گسترده در جنگل ها شود. «محمد درویش» ، فعال حوزه محیط‌زیست درباره این که چطور ترسالی موجب بروز آتش‌سوزی‌ها شده است، اما توضیح می‌دهد که: «همان طور که پیش‌بینی می‌شد به دلیل بارندگی‌های خوب امسال رویش در خور گیاهان یک‌ساله، با آغاز خرداد ماه، موج کم سابقه آتش‌سوزی‌های رویشگاه‌های جنگلی و مرتعی کشور در خوزستان، بوشهر، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد شروع شده و به سرعت با گرمای هوا و خشک شدنِ علوفه‌های یک‌ساله به تمامی چهارده استان زاگرس‌نشین، همچنین هیرکانی، ارسباران، ایران و تورانی گسترش یافته است.»
وی در ادامه می‌گوید:«بخشی از این آتش‌سوزی‌ها اجتناب‌ناپذیر است و ممکن است در هر کشوری، چه شمال و چه جنوب رخ دهد. آمریکا، استرالیا، برزیل، یونان، پرتغال و حتی کشور کوچکی چون لبنان هم هرگز نتوانستند مصون از این رخدادِ سوزان بمانند.اما می‌توان با تمهیداتی، خسارت‌ها را به کمینه رساند. رسانه‌های رسمی کشور در این مهم نقش کلیدی بر عهده دارند. مردم باید پیوسته در معرض بمباران کلیپ‌های کوتاه و اثرگذار تصویری قرار گرفته و بدانند از امروز تا پایان مهرماه تا چه اندازه پرتاب ته سیگار در طبیعت می‌تواند علاوه بر حوادث قبلی، منجر به پیدایش رخداد آتش‌سوزی‌های بیشتر شود. گزارش‌های متعددی نشان از آن دارد که بخش قابل‌توجهی از آتش‌سوزی‌ها از کنار جاده به سمت دامنه آغاز و امتداد یافته است.»
این فعال محیط زیست تأکید می‌کند: «لطفا تحت هیچ شرایطی شیشه و نظایر آن‌که می‌تواند خاصیت ذره‌بینی یابد در طبیعت رها نکنیم و اگر در طبیعت دیدیم، جمع‌آوری کنیم. تا آنجا که امکان دارد از روشن کردن آتش در طبیعت برای کمپ خودداری کنیم و اگر مجبور بودیم از اجاق‌های گازی سفری استفاده کنیم. اگر آن هم موجود نبود، دقت کنیم که قبل از ترک منطقه، آتش حتماً خاموش شده باشد.
بدون تجهیزات لازم، کفش مخصوص، آتش‌کوب، کوله‌پشتی، تن‌پوش‌های ضد حریق و… اقدام به مهار آتش نکرده و صرفاً با شماره تلفن ۱۵۴۰ و ۱۵۰۴ (یگان حفاظت سازمان متولی منابع طبیعی و محیط‌زیست) محل دقیق آتش را در کمترین زمان ممکن اطلاع دهید.»
* خطر هم چنان بیخ گوش زاگرس و همه جنگل های دیگر ایران هم چون هیرکانی
مساله آتش سوزی جنگل های زاگرس حالا بیش از یک دهه است به مرحله بحرانی رسیده است. قاچاق چوب ، از بین رفتن جنگل ها به صورت بی رویه در کنار آتش سوزی ها عملا نشان داده است در زمان بحرانی چون سیل نوروز سال 98 چطور نبود این جنگل ها می تواند شهرهای کشور را به طور جدی تهدید کند و حفظ این جنگل ها به شدت برای کشور لازم است.
از سوی دیگر در حالی که جنگل‌های زاگرس میراث گذشتگان و آیندگان کشور بوده و حفظ حوزه‌های جنگلی از وظایف مهم دولت به شمار می‌رود، اما چارت سازمانی نیروهای منابع طبیعی و محیط‌زیست به اندازه‌ای تاسفبار است که در همین مناطق، سه چهارم پست‌های سازمانی خالی هستند و دولت اقدام به به‌کارگیری نیرو نمی‌کند و دلایل آن را بحران بودجه می داند.
حالا باید منتظر ماند و دید آیا بالاخره هیچ کدام از کاندیداهای ریاست جمهوری توجه لازم به مساله محیط زیست و بودجه های اندک در این بخش را خواهند کرد و آیا صدای ناله های زاگرس بالاخره به گوش هیچ کدام از نامزدهای پست ریاست جمهوری و مسولان کشور خواهد رسید یا هم چنان مادر وطن باید برای خاک و جان از دست رفته فریاد زاری سر دهد.
