سینماها در سکانس خفگی کرونا

آیا بلیت های 30 هزار تومانی آوار ویروس کووید19 را از سر سالن های نمایش فیلم بر می دارد؟  بررسی وضعیت سینما در سال سخت کرونا و پس از آن

اواخر سال ٢۰۱۱  بود که فیلمی با عنوان «شیوع» در سینماهای جهان بر روی پرده رفت. فیلمی که با بیش از 8 ستاره بزرگ سینما از مت دیمون تا کیت وینسلت روی پرده می رفت و شاید کمتر کسی انتظار داشت فیلمی چنان «شیوع» که موضوع و محتوای ان شیوع یک ویروس جهانی از هنک کنک به همه جهان بود این تعداد بازیگر فوق ستاره لازم داشته باشد. موضوع  فیلم درباره ویروسی بود که منشا آن خفاش در فیلم گفته می شد، و علائمی شبیه سرماخوردگی و تشنج داشت و محل شیوع فیلم نیز کشور چین معرفی می شد. در آن سال شاید کسی فکرش را نیز نمی کرد که نه سال بعد، این فیلم در ابعاد مختلف جنبه حقیقی پیدا کند و در مختصات و جغرافیای واقعی و با تشابهات بسیار با آن چه روایت شده بود، اتفاق بیافتد!
در فیلم «شیوع» یکی از مشکلات مطرح شده مسیر کشف واکسن ویروس بود و از آن جالب تر این که پیش بینی فیلم این بود که جهان حداقل تا دو سال درگیر این بیماری باشد و باز جالب تر تاکید در این فیلم بر روی شستن دست ها و هم چنین فاصله اجتماعی و ماسک بود.
معمای این که چطور این فیلم با این همه تشابه با روند شیوع ویروس کرونا ساخته شد البته که حل نشده است اما چیزی که در این فیلم گفته نشده بود و رخ داد چگونگی فلج شدن و از کار افتادن صنعت سینما و سالن های سینما در همه جهان بود.

* ضربه کرونا بر پیکر سینما
حقیقت این است ویروسی که 10 سال بعد جهان را درنوردید ، یکی از بزرگ ترین ضرباتش را بر پیکر سینما در جهان وادر کرد. صنعت فیلمسازی در بسیاری از کشورهای مهم جهان در ماه های ابتدایی انتشار ویروس حتی تا حالت نیمه تعطیل نیز پیش رفت.
در ایران اما وضعیت حتی پیچیده تر نیز شد. در حالی که تولید فیلم و سریال حتی به قیمت مبتلا شدن عوامل به کرونا تعطیل نشد ، در مقابل سالن های سیما ضربات متوالی را بر پیکر خود دریافت کردند. تعطیلی چند باره و حتی چند ماهه سالن های سینماها در کنار بازگشایی همراه با اما و اگر این سالن ها ، در حالی که بخش بزرگی از جامعه دیگر چندان اعتمادی به سالن های سینما نداشت ، یکی از بدترین سال های همه دوران ورود سینما به ایران را رقم زد.
سال 99 در نهایت برای سینماداران به سال مرگ تعبیر شد. سالی که چندین سینما تغییر کاربری داد و دهها نفر از کار بی کار شدند.
هر چند این بحران را ابدا نمی توان داخلی دانست. «وضعیت ما شبیه به آن است که یک بمب هسته‌ای، وسط یک بیزینس منفجر شده باشد»؛ این جمله توصیفی است که «دیوید پولاند» منتقد سینما و سردبیر مجله «Movie City News» برای وضعیت سال 2020 صنعت سینما، به کار ‌برد. مصائب کج‌دار و مریز با این اپیدمی اکنون کل صنعت فیلم‌سازی و چرخه نمایش فیلم در جهان را متاثر کرده است؛ برای مثال  با اوج‌گیری مجدد شیوع ویروس کرونا بیش از ۷۰۰ سالن سینما در آمریکا و ۶۰ سالن در کانادا برای بار دوم تعطیل شدند. اما تفاوت در نوع کمک های دولت های مختلف به سینماداران در جهان بوده است. کمک هایی که سینماداران ایرانی معتقد هستند هیچ گاه چنان که باید به آنان پرداخت نشده است.

* ارقام تکان دهنده از فروش فیلم ها در سال ویروس
در ایران ۲۵۷ سینما تا پیش از کرونا فعال بوده است که ۱۹۲ سینما خصوصی و سهم سینمادار از فروش هر فیلم حدود ۴۵ درصد بوده است.
در نوروز ۹۸ فروش سینمای ایران به ٣۶ میلیارد و ۵٨۰ میلیون و ٩۶۰ هزار تومان رسید. این آمار نسبت به زمان مشابه در سال ٩٧ ، ۱۰ میلیارد و ۶٢٣ میلیون و ٩۱٣ هزار تومان افزایش داشت. در نوروز 99 سینماهای کشور تعیل شدند و تقریبا فروش صفر شد و اکران ها تنها اینترنتی بود.
اکران های اینترنتی نیز مصائب بسیاری داشت از جمله لو رفتن فیلم ها و انتشار آنان بر روی اینترنت یکی از این مشکلات بود.

* سهم فروش فیلم ها  در سینماها کمتر از 7 میلیارد تومان
حالا دیگر بیش از یک سال است که قدوم نحس کرونا به ایران رسیده است. سینمای ایران در این مدت تنها حدود چهار ماه از مجموع یک سال را توانستند چراغ سالن‌های نمایش فیلم را روشن نگه دارد. سهم سینمای ایران از اکران در سال ۹۹ رقمی کمتر از ۷ میلیارد تومان است که در مقایسه با سال گذشته که در حدود ٣۰۰ میلیارد تومان بود، آسان تر می توان عمق فاجعه را دریافت. از طرفی با در نظر گرفتن آمار روزانه کرونا در ایران، به نظر می رسد شرایط بحرانی کشور آینده مشخصی ندارد. در این وضعیت به نظر می رسد بخش خصوصی بیشترین آسیب را از این تعطیلی اجباری دیده است.
با شیوع کرونا و تشدید شرایط اقتصادی به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل در کنار تعطیلی سالن‌های سینما، شمار تماشاگران سینما در سال جاری به شدت کاهش یافت و افت تاریخی در سینمای ایران شاهد بودیم. در این میان راهکار عبور از چنین بحرانی و جبران خسارات چیست؟ برخی در محافل سینمایی در پی جا انداختن نسخه‌ای هستند که پیش از نوروز نیز مطرح شده بود و به واسطه تعطیلی سالن‌های سینما افزایش قیمت بلیت سینما متناسب با تورم را مطرح کردند. طرح این موضوع به معنای افزایش قیمت بلیت سینما تا  30 هزار تومان بوده است.

* بلیت های 30 هزارتومانی، هزینه های نجومی
طرحی که حالا با مصوبه تازه گویا تنها راه و مسیر پیش پای سینمای ایران تصور شده است.
در تعیین نهایی قیمت بلیت سینماهای مدرن از اکران نوروز۱۴۰۰، از این پس۳۰ هزار تومان، سینماهای ممتاز ۲۵ هزار تومان، سینماهای رده پایین ۱۵ هزار تومان تعیین شده است. در حقیقت اصلی ترین سالن های سینما که مدنظر خانواده ها باشد و تا حدودی حتی در دوران کرونا بتوان از آن ها استفاده کرد اکنون 30 هزار تومان قیمت گذاری شده است. این رقم برای یک خانواده 4 نفره و برای یک شب سینما رفتن چیزی حدود 120 هزار تومان است و می توان حدس زد که خانواده برای رفتن به سینما ، تنقلات و هزینه رفت و برگشت نیز هزینه هایی دارد که رقم یک شب سینما دیدن را می تواند برای یک خانواده تا 250 هزار تومان افزایش دهد.
این وضعیت در شرایطی است که به نظر می‌رسید استراتژی صحیح در دوران پساکرونا تثبیت قیمت بلیت سینما دست‌کم برای یک سال باشد، چون با نرخ جدید قیمت بلیت های سینما آن هم تا 50 درصد بیشتر، ساده‌ترین تبعاتش ریزش گسترده‌تر تماشاگران سینما خواهد بود. متولیان امر در سینما در این مسیر ابتدا اعلام کردند قیمت بلیت افزایش نمی‌یابد اما بعدتر مشخص شد که قیمت بلیت سینما که در بسیاری از ایام نیم بها بود، نیز به 22 هزار و پانصد تومان افزایش یافته بود و حالا نیز رقم بلیت های سینما تا 30 هزار تومان افزایش داشته است. این رشد چشمگیر قیمت بلیت های سالن های سینما حتما ریزش شدید مخاطب در دوران کرونا را تشدید می‌کند.

*افزایش 4000 درصدی قیمت بلیت سینما در 25 سال
به نظر می رسد در حالی که مساله تلاش برای حفظ بنیان سینما در سال سخت کرونا و گسترش شیوع آن باید باشد و حتی مساله مهمی چون بازگرداندن عادت سینما رفتن در دوران پسا کرونا نیز دارای اهمیت ویژه است ، اما با تعیین قیمت گذاری دستوری و افزایش 50 درصدی بلیت های سینما اوضاع می تواند حتی بحرانی تر نیز شود.
برای درک بهتر این افزایش قیمت می توان به موضوع قیمت بلیت سینما در ژاپن اشاره کرد که آخرین بار در سال ۱۹۹۳ افزایش قیمت یافت و به ۱۸۰۰ ین معادل ۱۶.۵ دلار رسید. این قیمت اکنون و در سال  2021 به ۱۹۰۰ ین معادل ۱۷.۵ دلار رسیده است. در واقع قیمت بلیت سینما با مبنا قرار دادن دلار پس از ۲۶ سال، ۶ درصد افزایش یافته که این میزان اندک تورم پس از این دوره طولانی حتی میان کشور‌های توسعه یافته نیز اقدامی کم‌سابقه است. ژاپن نه تنها قیمت بلیت سینما در این سطح نگه داشته شده، بلکه برای گروه‌های خاص نظیر بازنشستگان و دانشجویان نیز تخفیف ۳۰ درصد در نظر گرفته شده تا با وجود توانایی مالی قابل توجه این گروه‌ها، زمینه بهره برداری عمومی از این ظرفیت‌ها فراهم باشد.
در مقابل سینمای ایران که جامعه هدفش یعنی اقشار مختلف جامعه بنیه مالی به شدت ضعیف‌تری نسبت به مردم ژاپن دارند، سرنوشت متفاوتی از سینمای ژاپن یافته است. در سال ۱۳۷۲ مصادف با ۱۹۹۳، قیمت بلیت سینما در ایران ۴۵ تومان بود و در سال ۱۳۹۸، قیمت بلیت سینما در ایران ۲۰۰۰۰ تومان شد . اگر تومان را مبنا قرار دهیم، قیمت بلیت سینما در ۲۶ سال اخیر، حدود ۴۴۴۴ درصد افزایش یافته؛ اما اگر حتی تومان را مبنا قرار نداده و دلار را مبنا قرار دهیم، رشد قیمت بلیت سینما ۵۹۲ درصد بوده که نشان می‌دهد این میزان رشد افسارگسیخته قیمت بلیت سینما، از عوامل اصلی ریزش آهسته و پیوسته مخاطبان سینما بوده است؛ ریزشی که هرچند در مقاطعی متوقف شده، دوباره در اوقاتی همچون سال گذشته تشدید شده است.

* تلاش برای حفظ سینما
سینمای ایرانی یکی از ریشه دارترین و قدیمی ترین صنعت های سینما در جهان است. فاصله بین 100 سالگی سینما در جهان و سینما در ایران حتی از 5 سال کمتر است و مشخص است که باید این صنعت ، افراد مشغول در آن ، سینماها و سینماداران را در این سال سخت یاری کرد اما آیا روش یاری این است که در شرایط بحران اقتصادی با افزایش عجیب قیمت بلیت های سینما خیال کنیم در حال کمک به سینماها هستیم ؟ مساله این است که ترکیب شدن کرونا با مشکلات اساسی اقتصادی در کنار بحران های روزافزون جدایی انسان شهروند معاصر از جامعه و جمع به بهانه شیوع کرونا که می تواند به عادتی ناگوار تبدیل شود ، به خودی خود بحرانی جدی برای صنعت سینما و سینماداران تبدیل شده است. اما مساله این است ، به جای حل این بحران ریشه ای ، دست به دامن روش های غیرموثر و کوتاه مدت شده ایم ، که نه تنها کمکی نخواهد کرد بلکه در طولانی مدت صدمات جانبی نیز بر جای خواهد گذاشت.