از بحران معیشت تا فقدان امنیت ، تنها عشق به طبیعت و ایران انگیزه محیط بانان ایرانی است
«دفیله خاصه» حالا غرق خون است. خونی که انگار نه از جان دو محیط بان ایران که حالا گویا از رگ ایران جاری است. «میکاییل هاشمی» و «مهدی مجلل» ، دو محیط بان ایرانی در منطقه دفیله خاصه ، زنجان در حالی که در تعقیب شکارچیان غیرمجاز بودند ، ماشین آنان به گلوله بسته شد. اما این تمام ماجرا نبود. شکارچیان غیرمجاز پیکرهای آنان را از ماشین بیرون کشیدند و به سرشان شلیک کردند و این گونه بود که از شمار حافظان محیط زیست و طبیعت ایران دو تن کم شد و از جان این سرزمین نیز دو جان کم تر باقی ماند.
4 روز پس از فاجعه رخ داده و در 20 فروردین ماه ، جمعی از محیط‌بانان کشور بیانیه ای صادر کردند و در این بیانیه به بخش هایی از رنج مداومی که می برند نیز پرداختند. در بخشی از این بیانیه محیط بانان و با اشاره به شهادت دو تن از همکارانشان آمده است که :« در این مجال لازم می‌دانیم اشاره‌ای داشته باشیم که اگر قوانین موجود به نفع ما محیط‌بانان اصلاح نشود، بودجه اختصاصی برای یگان حفاظت محیط‌زیست لحاظ نشود، قانون به‌کارگیری سلاح اصلاح نشود، تعداد محیطبان کافی جذب و استخدام و در مناطق به کار گرفته نشوند و تجهیزات مدرن در راستای حفاظت از عرصه‌های طبیعی به کار گرفته نشود به زودی شاهد درگیری‌های بیشتر و حتی شهادت محیط‌بانان دیگری خواهیم بود و پویایی طبیعت و سرزندگی حیات‌وحش زیبای کشورمان نیز به مخاطره خواهد افتاد و آیندگان نسل ما راخائن قلمداد خواهند کرد چراکه براساس اصل 50 قانون اساسی و بیانات مقام‌معظم رهبری که فرمودند: مساله محیط‌زیست مساله همه کشور است؛همه باید دست به دست هم بدهند و این مشکل را حل کنند، ما نیز به تنهایی و بدون حمایت نخواهیم توانست امانتدار خوبی برای این گنجینه الهی باشیم. ما محیط‌بانان از سران محترم سه قوه قضاییه، مجریه و مقننه خواستار حمایت‌های همه‌جانبه از این قشر خدوم و فرزندان پاک این سرزمین هستیم که تاکنون ۱۴۵ شهید و صدها جانباز تقدیم نظام جمهوری اسلامی ایران کرده‌اند.»
* شکارچی ها با کدام پشتوانه دست به قتل زدند؟
این بیانیه در حالی صادر شد که گفته می شود دو شکارچی هیچ کدام محلی نبوده اند و از تهران و کرج به منطقه شکار ممنوع «دفیله خاصه» آمده اند و تنها یک راهنمای محلی همراه آنان بوده است. از سوی دیگر در حالی که گفته می شود قاتلان بازداشت شده اند اما اطلاعات تکمیلی در این باره داده نشده است. مهم ترین سوال این است که این شکارچیان غیرقانونی چرا دو محیط بان مجروح را رها نکرده و کشته اند؟ آیا مساله این بوده که دو محیط بان آنان را می شناخته اند یا دو شکارچی و همراهشان سوابقی در پرونده داشته اند که بار دیگر نمی خواستند وارد پرونده تازه شوند؟ چطور آنان قبول کرده اند به جای پرونده شکار غیرقانونی دست به قتلی این چنین بزند و چرا قوانین حفاظتی از محیط بانان کافی نیست؟
این موارد سوالاتی است که باید به طور جدی به آنان پرداخته شود.
سوالاتی از این دست اما کم نیست.
تعداد قربانیان حافظان محیط زیست ایران حالا به ده‌ها کشته و زخمی رسیده است و تلاش‌های حقوقی و قانونی برای آن‌ها نیز به جای خاصی نرسیده است، معضلات معیشتی نیز دست بردارشان نیست. این‌‌ها حکایت تلخ قشر محیط‌بانان است که از یک سو در دامن طبیعت از میراث ملی کشورشان دفاع می‌کنند و از سوی دیگر زیر تهدید گلوله‌ها، با مرگ دست و پنجه نرم می‌کنند.
تقریبا بهار و تابستان هر سال با خبرهای ناگوار حمله به محیط بانان ایرانی همراه شده است و خبر حادثه تیراندازی به محیط‌بانان هر از چندگاهی در رسانه‌ها منتشر می‌شود و در این سال‌ها دیگر تبدیل به یک خبر عادی شده است.
تنها در سال 1398 و 1399 بارها خبر حمله و درگیری با محیط بانان و جنگل بانان ایرانی به صدر خبرهت آمد. شهریور سال 99 مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران از دستگیری ضارب محیطبان تهرانی که در کوه سرگردان و مخفی شده بود، خبر داد. ماجرا اما از این قرار بود که صبح روز چهارشنبه، 19 شهریور، هنگامی که نیروهای محیط زیست شمیرانات قصد برخورد قانونی با یک شکارچی در ارتفاعات ورجین را داشتند، شکارچی با شلیک مستقیم گلوله محیطبان امیرحسین کرمیان را مجروح کرد. این مقام توضیح داد که «شکارچی قصد داشت گلوله دوم را هم شلیک و سرباز محیط زیست را نیز هدف قرار دهد، اما سربازی که همراه محیطبان بود با پرتاب سنگ به سمت شکارچی وی را از ناحیه سر مجروح کرد و شکارچی متخلف نیز پس از این حادثه متواری شد.»
این خبر در حالی منتشر شد که تنها یک هفته قبل از آن نیز فرمانده یگان حفاظت سازمان محیط زیست از جان باختن یک محیطبان اداره کل محیط زیست هرمزگان خبر داه بود. سرهنگ «جمشید محبت‌خانی» در گفت و گو با ایسنا، در مرداد سال 99 گفته بود که: «ساعاتی پیش محیط بان «محمد حسن‌نژاد» حوالی بندر لنگه استان هرمزگان در درگیری با شکارچیان غیر مجاز به ضرب گلوله مستقیم به شهادت رسید.»
حالا با انتشار مرگ ناگوار و به شدت همراه با خشونت دو محیطبان دیگر یعنی «میکاییل هاشمی» و «مهدی مجلل» ، در استان زنجان توجه ها به خطرات و در عین حال کمبود امکانات و عدم حمایت قانونی از محیط بانان ایرانی جلب شده است.
*دست تنگ محیط‌بانان
از اصلی‌ترین معضلات محیط‌بانان در سال‌های اخیر مساله جان‌باختن این افراد در برابر تعدی شکارچیان غیر مجاز باشد اما با این حال معضلات معیشتی این قشر نیز خود قصه‌ای دراز دارد.
مرداد ماه سال 1398 بود که مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران پایین بودن حقوق و مزایای محیط‌بانان را از مشکلات این قشر بیان کرد و گفت: «جیره غذایی یک محیط بان در شبانه روز فقط ۷۳ هزار ریال و ناچیز است.»
حسینعلی ابراهیمی کارنامی در گفتگو با مهر در خصوص مشکلات و دغدغه‌های محیط بانان گفت: «اصلی‌ترین موضوع حضور بیش از ۴۸ ساعت محیط‌بانان در پاسگاه‌ها و بازگشت تنها ۲۴ ساعت به محل زندگی‌شان است که حدود ۲۱۶ ساعت در ماه اضافه کار باید دریافت کنند اما دریافتی آنان حداکثر ۳۰ ساعت است و این از جمله خواسته‌های محیط‌بانان از سازمان محیط زیست است.» کارنامی گفت: «کسی که به عنوان محیطبان در حال انجام وظیفه است نباید دغدغه معیشت داشته باشد اما محیط بانان ما جهادگونه کار می‌کنند و تأمین حق بیمه تکمیلی نیز به علت هزینه سنگین از عهده ما خارج است در صورتی که ما بیش‌ترین مجروح را داریم.»
کمی بعدتر نیز اعتماد در گزارشی نوشت اضافه‌كار محيط‌بان‌ها به صورت ۳۰ ساعت در ماه پرداخت مي‌شود يعني ۱۵ شبانه‌روز ضربدر ۲۴ در حالي كه همين ۳۰۰ هزار تومان اضافه‌كار هم به گفته محيط‌بان گله‌مند در جاهايي پرداخت نشده است. این گزارش در ادامه نوشت که يك محيط‌بان در ماه ۱۵ شبانه‌روز يعني360 ساعت در محل كار حاضر است كه اين يعني 184 ساعت اضافه‌كار در ماه در حالي كه هر كارمند دولت در ماه 176 ساعت كار مي‌كند و محيط‌بان با 184 ساعت اضافه كار ماهانه در حال حاضر هيچ مبلغي بابت آن دريافت نمي‌كند. اين شرايط حقوقي بسياري از محيط‌بان‌ها را گله‌مند كرده است.
طبق آخرین آمار اعلام شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۱ درصد اراضی ملی کشور در حوزه مناطق چهارگانه شامل ۳۱ پارک ملی، ۳۸ اثر طبیعی ملی، ۴۶ پناهگاه حیات وحش و ۱۶۹ منطقه حفاظت‌شده است. جمعا ۲۸۴ منطقه تحت عنوان مناطق چهارگانه با مساحتی حدود ۱۷ میلیون هکتار در ایران وجود دارد در حالی که تعداد پاسگاه‌های محیط زیست ۶۰۹ باب است و نزدیک به ۸۰ پاسگاه نیز با همه امکانات به دلیل نبود نیروی انسانی خالی مانده و متخلفان می‌توانند به راحتی جولان دهند. در حال حاضر ۳۴۰۰ محیطبان در کشور فعالیت می‌کنند که اگر بخواهیم به چارت استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست نزدیک شویم باید این تعداد هفت هزار نفر باشند یعنی در حال حاضر نزدیک به ۵۰ درصد نیروی مورد نیاز تأمین شده است، اما تعداد محیط‌بان‌ها برابر استاندارد جهانی در کل دنیا ۸ برابر آمار ایران است. از ۳۴۰۰ محیط بان فعال در کشور ۳۷۰ نفر قراردادی و مابقی رسمی هستند که قرار است این تعداد هم رسمی شوند. همچنین مسئولان این سازمان خبر از استخدام سالی ۳۵۰ نیروی محیطبان داده‌اند که تاکنون محقق نشده است
*حمایت حقوقی، نوش‌دارو پس از مرگ سهراب
«یکی از خواسته‌های ما و محیط بانان تصویب قانون حمایت از محیط‌بانان است که در کمیسیون‌های مختلف مجلس این قانون به تصویب رسید و حال ما منتظر آمدن این قانون به صحن علنی هستیم که امیدواریم قبل از به تصویب رسیدن بودجه سال 98، این لایحه تصویب شود.» این گفته‌های عیسی کلانتری، معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در ابان ۹۷ بود که تا امروز همچنا رنگ و بوی اجرایی نگرفته است.
تلاش‌های حقوقی برای معضلات محیط‌بانان در سال‌های اخیر یا خیلی کند پیش رفته و یا اساسا اصل ماجرا را نشانه نرفته است.«محمد درویش»، فعال محیط زیستی در این رابطه به نبض انرژي می‌گوید: «وقتی آمار شهدای محیطبان افزایش چشم گیری پیدا کرد، مسئولان وقت سازمان حفاظت محیط زیست تصمیم گرفتند در قالب لایحه‌ای قانونی، بتوانند عوامل بازدارنده‌ای را در راستای حفظ جان محیط بانان ایجاد کنند. از این رو متوسل شدند به قانون و مجلس؛ اما اتفاقی که افتاد این بود که این لایحه پس از گذشت پنج شش سال هنوز در کش‌و‌قوس و رفت‌و‌آمد بین مجلس و سازمان حفاظت محیط زیست است.» او در ادامه تاکید می‌کند: «پیش نویس قانون حمایت محیط‌بانان در طول این سال‌ها آنقدر دستکاری شد و تغییر کرد و دولت، مجلس و شورای نگهبان آنقدر به آن ایراد گرفتند که دیگر از روح اصلی خود خارج شد.»
درویش معتقد است «اصل لایحه حمایت از محیط‌بانان این بود که ما بتوانیم برای محیط‌بانان شرایطی فراهم کنیم که جان آن‌ها کمتر در معرض خطر قرار گیرد نه اینکه شرایطی فراهم کنیم اگر کسی آن‌ها را کشت، قاتل آن‌ها را اعدام کنیم، اینکه حمایت از محیطبان نمی‌شود.» عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور افزود: «این قانون باید متضمن چنین تسهیلاتی باشد و کاری کند که همه خطرات از مناطق حفاظت شده دور شود و ما حواسمان باشد کسانی که در برابر محیط بانان قرا می‌گیرند دشمن این سرزمین نیستند، آن‌ها هم هموطن ما هستند که به دلایل مختلف جبر زمانه، ناآگاهی و مشکلات معیشتی باعث شده در برابر محیط بانان قرار گیرند.»
*صدای رنج محیط بانان ایرانی را بشنوید
به نظر می‌رسد تقلیل معضلات محیط‌بانان به تعقیب کیفری و حمایت‌های دیه‌ای از قربانیان حوادث، همچون نوش‌دارویی پس از مرگ سهراب برای این قشر باشد، حال آن‌که رسیدگی به معضلات معیشتی و حمایت‌های پیش‌گیرانه حقوقی برای تکرار نشدن حوادث تلخ تیراندازی و قربانی شدن آن‌ها، راهکاری است که با واقعیت‌هایی که گریبان محیط‌بانان را رها نمی‌کند، سازگاری بیشتری دارد.
مرگ دو محیط بان در زنجان بار دیگر موضوع معضلات محیط بانان ایرانی را به صدر اخبار آورده است.
هر چند که مدیر کل محیط زیست استان زنجان با اشاره به این این که رئیس سازمان محیط زیست بلافاصله پس از وقوع این حادثه دلخراش دستور رسیدگی به موضوع و برگزاری تشریفات لازم برای دو شهید بزگوار را جویا شدند،گفته است که: «وی در گفت‌و‌گوی تلفنی از شرایط فعالیت محیط بانان در منطقه و امکانات و تجهیزات موجود در آن جویا شد که با توجه به برخی کاستی‌ها در این بخش دستور احداث دو محیط بانی در منطقه فیله خاصه به نام شهدای محیط بانی را صادر کرد.» اما به نظر نمی رسد این بحران با اخداثت دو محیط بانی و تماس عیسی کلانتری یا هر رییس سازمان محیط زیستی حل شود. مشکل محیط بانان ایرانی بسیار عمیق تر و زخم های آنان هنوز خون چکان است.
آبسالان ، مدیر کل محیط زیست استان زنجان ، با بیان اینکه قرار است دو محیط بانی به نام‌های مهدی مجلل و میکائیل هاشمی احداث شود تا نام و یاد این شهدا زنده نگه داشته شود، عنوان کرد: «همچنین رئیس سازمان محیط زیست دستور جذب 10 نیروی محیط بانی در این مناطق را صادر کرده است که مراحل اداری خود را سپری می‌کند.»
مدیر کل محیط زیست استان هم چنین در پاسخ به سؤالی در مورد به همراه داشتن تجهیزاتی همچون سلاح توسط این شهدا گفت: «هنوز جزئیات توسط پلیس آگاهی در مورد استفاده محیط بانان از اسلحه برای دفاع از خود و یا عدم استفاده محیط بانان ارائه نشده ولی رویکرد محیط بانان بیشتر دفاع از محیط زیست با کمترین آسیب وارد کردن به اشخاص است.» آبسالان هم چنین با رد ناکافی بودن قانون در حوزه حفاظت از محیط زیست، گفت: با اصلاح بخشی از قوانین این حوزه هم‌اکنون شرایط برای فعالیت محیط بانان بهبود یافته و با بهره‌گیری از بیمه‌ها تلاش شده امنیت این شغل ارتقا پیدا کند.
هر چند ریس سازمان محیط زیست زنجان از بهبود اوضاع می گوید و وعده می دهد برای بهتر شدن شرایط اما بیانیه جمعی از محیط بانان و آن چه در همه سال های اخیر شاهدش بوده ایم نشان از خطرات و مشکلاتی دارد که هنوز گریبان گیر محیط بانان ایرانی است.
