دریاچه ارومیه در حصار 88 هزار حلقه چاه/ دریاچه ارومیه در سال گذشته یک سوم کوچک‌تر شد/ نجات دریاچه ارومیه تلاشی برای نجات محیط زیست ایران / گره زیست احیای دریاچه ارومیه به محیط زیست کشور / بحران دریاچه ارومیه می تواند محیط زیست ایران را بحرانی کند/ هزاران حلقه چاه و درختان بادام در حال بعلیدن دریاچه ارومیه
در روزهای گذشتە «بی توجهی دولت و عدم موفقیت طرح‌های احیای دریاچه ارومیه» در شبکه‌های اجتماعی مورد اعتراض و واکنش کنشگران محیط زیست و کاربران ایرانی شدە است. سطح آب این دریاچه به کم ترین میزان خود رسیده است.
خشکی دریاچه ارومیه باز هم نقل محافل شده؛ از مجلس که خبر تحقیق و تفحص از ستاد احیای دریاچه ارومیه از آن به گوش می‌رسد، تا کارزاری که تنها با سه جمله از مسئولان ارشد کشور می‌خواهد به داد دریاچه رو به احتضار ارومیه برسند. وضعیت در فضای مجازی و توئیتر هم به همین منوال بوده و هشتگ مرتبط با دریاچه ارومیه جزو ترندهای اول تا سوم توییتر ایران در روزهای اخیر بوده است و این در حالی است که ام‌کلثوم احمدی، نویسنده کارزار «درخواست احیای دریاچه ارومیه» به «پیام ما» می‌گوید «این دریاچه رنگ خون گرفته و دیدنش در این وضعیت باید قلب هر ایرانی را به درد آورد».
در سال گذشته تراز آب دریاچه ارومیه ۶۳ سانتی‌متر کاهش یافته است. وسعت این دریاچه هم نسبت به زمان مشابه سال گذشته، یک هزار و ۲۴۱ کیلومتر مربع کاهش نشان می‌دهد.
مطالعات نشان می‌دهد در 12 هزار سال گذشته هیچ‌وقت دریاچه ارومیه خشک نشده بود حتی در زمانی که بارش به کمترین میزان(180 میلی‌متر) رسیده بود. بنابراین باید دلیل این اتفاق را در عوامل غیرطبیعی جستجو کنیم. وضعیت دریاچه ارومیه بعد از 2008 به سمت وخامت رفت و در 2014 به بدترین وضعیتی خود در 100 سال اخیر رسید و تراز دریاچه در 20 سال 8 متر افت پیدا کرد.همچنین با شکست هیدرولوژیکی در ایران، آب ورودی به دریاچه 52 درصد کاهش پیدا کرد.
بر اساس اطلاعات آماری که به تازگی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی با بررسی وضعیت استان آذربایجان غربی در سال 98 انجام داده‌است، نشان می‌دهد که 17 درصد تولید ناخالص داخلی آذربایجان‌غربی از کشاورزی بوده اما 89 درصد آب مصرفی استان در این بخش است. یعنی به خاطر تولید حدود کمتر از 500 میلیون دلار محصولات کشاورزی، 4 میلیارد و 51 میلیون متر‌مکعب آب در آذربایجان‌غربی مصرف شده‌است.
در سال 1400 بود که دیگر مشخص شد برنامه‌های دولت روحانی برای احیای دریاچه ارومیه ناکام مانده و وسعت و حجم آب آن به نسبت سال گذشته به شدت کاهش یافته است. رئیس مرکز ملی خشکسالی نیز حالا پیش‌بینی کرده ماه‌های مهر و آبان کم‌بارش‌ترین ماه‌های نیم قرن اخیر باشند.
از سوی دیگر معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب آذربایجان‌غربی نیز اخیرا در این باره به ایرنا گفتە است: «ارتفاع این دریاچه نسبت به بیشترین تراز ثبت شده برای آن که در سال ۱۳۷۴ رخ داده است، بیش از ۷.۷ متر کاهش یافته است.» به گفته این مسئول میزان حجم آب دریاچه ارومیه به ۲.۹۸ میلیارد متر مکعب رسیده که نسبت به سال گذشته حدود ۲ میلیارد متر مکعب کاهش دارد.
زمانی که حسن روحانی سکان دولت یازدهم را در دست گرفت احیای دریاچه ارومیه را از مهم‌ترین اولویت‌های دولت خود اعلام کرد.اما حالا تازه‌ترین آمارها حاکی است که وضعیت این دریاچه به نسبت سال های پیش وخیم‌تر شده و تقریبا به همان شرایط پیش از آغاز طرح احیای آن بازگشته است.
خبرگزاری ایسنا چهارشنبه ۱۷ شهریور 1400 از قول مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی گزارش داد، تراز آب دریاچه ارومیه به نسبت زمان مشابه در سال گذشته ۶۳ سانتی‌متر کاهش یافته است.
پائین رفتن تراز آب دریاچه باعث شده که وسعت آن از ۳۶۵۵ کیلومتر مربع در سال گذشته به ۲۱۹۴ کیلومتر مربع کاهش یابد.
بر این اساس و اگر این آمار دقیق باشد، وسعت دریاچه ارومیه به نسبت سال گذشته هزار و ۴۶۱ کیلومتر مربع کاهش یافته که به معنای از دست رفتن حدود یک چهارم آن است.
این وضعیت نگران‌کننده در آماری که مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی از میزان کاهش حجم آب دریاچه ارومیه ارائه کرده نیز آشکار است.
حجم آب دریاچه ارومیه میانه شهریور سال پیش چهار میلیارد و ۸۸۰ میلیون متر مکعب بوده که در مدت مشابه در سال جاری ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب کمتر شده است.
در سال ۹۸ پس از بارندگی‌های قابل ملاحظه بهاره وضعیت دریاچه ارومیه به نسبت سال‌های قبل بهبود یافت اما بسیاری از کارشناسان نقش خشکسالی و کمبود بارندگی در کاهش آب دریاچه را ناچیز ارزیابی می‌کنند و علت اصلی این وضعیت را سوءمدیریت و سیاست‌های مخرب در دهه‌های اخیر می‌دانند.
وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه به طور عمده ناشی از سدسازی‌های بی‌رویه در حوزه آبریز آن، برداشت بیش از حد آب در مناطق اطراف و دستکاری‌های غیرکارشناسی در ساختار دریاچه است.
عیسی کلانتری، رئیس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست و دبیر وقت ستاد احیای دریاچه ارومیه مرداد ۹۸ گفته بود که: «طبق بررسی‌های انجام شده، ۱۸ درصد دریاچه ارومیه به دلیل شرایط اقلیمی و ۸۲ درصد آن نیز به دلیل مدیریت غلط انسانی خشک شده است.»در عین حال همچنان که بارندگی قابل توجه در بهار ۹۸ به افزایش اندک حجم آب دریاچه ارومیه منجر شد، کاهش بارش هم می‌تواند وضع را از این که هست بدتر کند. این سناریویی است که در ماه‌های آینده انتظار آن می‌رود.
کمترین بارندگی در ۵۲ سال اخیر
در این میان اما روزنامه خراسان با استناد به داده‌های شرکت مدیریت منابع آب ایران نوشت از اول مهرماه ۹۹ تا نیمه شهریور میانگین حجم بارندگی فقط ۱۵۵ میلی‌متر بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن ۵۰ درصد و نسبت به دوره بلند مدت ۵۲ ساله، ۳۵ درصد کاهش یافته است.
کمبود بارندگی در کنار پیامدهای وخیم دیگری از جمله کاهش ذخیره آب پشت سدها هم باید از عوامل اصلی وضعیت دریاچه ارومیه دانست. مطابق برآوردهای شرکت مدیریت منابع آب ایران، ذخیره آب مخازن سدهای کشور به طور میانگین ۳۰ درصد کاهش یافته و این کاهش در سدهای ۹ استان بین ۳۵ تا ۷۵ درصد است.
خشکاندن هورالعظیم برای تسهیل استخراج نفت
این وضعیت تاثیر منفی شدیدی بر میزان تولید برق در نیروگاه‌های برق‌آبی نیز خواهد داشت و تامین برق مورد نیاز در پائیز و زمستان را با چالش‌های جدی روبرو می‌کند.
ایران یکی از کشورهای خشک و کم‌آب جهان به شمار می‌رود، با این همه در اغلب بحران‌های زیست‌محیطی آن نقش ناکارآمدی، سوءمدیریت و سیاست‌های مغایر با منافع ملی کاملا آشکار است.
احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ابتدای مرداد ماه سال 1400 نیز گفته بود که تالاب هورالعظیم برای تسهیل استخراج نفت به پیشنهاد پیمانکار چینی و تائید شورای عالی امنیت ملی خشکانده شده است. بحرانی که نشان می دهد چقدر می تواند وضعیت از آن چه هست نیز بدتر شود.
کارزاری برای نجات دریاچه
در این میان اما کارزار «درخواست احیای دریاچه ارومیه» را تاکنون 38 هزار و 770 نفر امضا کرده‌اند. در این کارزار که نهم خرداد کلید خورده و تا 9 مرداد ادامه دارد، جمعی از حامیان محیط زیست خطاب به رئیس جمهور، رئیس مجلس و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، مطالبه‌شان را در سه جمله مختصر بیان کرده‌اند: «با سلام. احتراما تقاضا می‌شود احیای دریاچه ارومیه را در دستور کار خویش قرار دهید. همانگونه که مستحضرید آب نقشی حیاتی در زندگی انسان‌ها دارد. بیایید به فکر سلامت زمین، خودمان و به فکر نسل‌های آینده باشیم. با تشکر.» ام‌کلثوم احمدی، نویسنده این کارزار به «پیام ما» می‌گوید: «دریاچه ارومیه رنگ خون به خود گرفته. قرمز شده و قلبم از دیدنش به درد می‌آید. قلب هر ایرانی باید از دیدن این وضعیت به درد بیاید. برای همین هم این کارزار اعتراضی را به راه انداختم.» او نقاش و مجسمه‌ساز است و اهل تبریز. شهری که حال و هوایش به خاطر نابودی دریاچه ارومیه وضع خوبی ندارد و با هر وزش باد بر بستر خشکیده دریاچه، توفان نمک به پا می‌شود. «ما فکر می‌کنیم دست‌هایی در کار است که این دریاچه وضعش هر روز بدتر شود. این میزان پول و بودجه‌ای که به اینجا آمده چه سرانجامی پیدا کرده است؟ هیچکس پاسخگوی وضعیت فعلی نیست. با این وضعیت دریاچه به صورت کلی خواهد خشکید.»
احمدی به مردم منطقه هم اشاره می‌کند؛ کسانی که خسته شده‌اند و زندگی در کنار نمک‌ها را پذیرفته‌اند. «خرید و فروش نمک هم در این منطقه فراگیر شده و اینطور که به نظر می‌رسد مردم محلی از مطالبه‌گری هم حتی خسته شده‌اند.»
امضای این مطالبه که با هشتگ احیای دریاچه ارومیه فراگیر شده، از شنبه شب به توییتر کشیده شده و شدت گرفته است. ده‌ها کاربر درباره این دریاچه و لزوم نجات آن نوشته‌اند و عکس‌ها و طرح‌هایی با این موضوع منتشر کرده و کاربران بسیاری هم در توییتر و اینستاگرام، عکس پروفایلشان را به طرحی مشترک از دریاچه خشکیده ارومیه اختصاص داده‌اند.
این توییتِ «یردکی اولدوز»، بیش از هزار بار بازتوییت و نزدیک به هفت هزار بار پسندیده شده است: «هم‌وطن ایرانی من، اگه تایم‌لاین تو پر شده از هشتگ #اورمو_گولو و #SaveUrmiaLake نگران نباش، چیزی نشده. فقط دریاچه ارومیه داره خشک میشه و این آخرین تلاش‌های ما برای نجاتش هست چون اگه نجاتش ندیم نه تنها آذربایجان بلکه ایران هم در خطره.»
توفان توییتری تا آنجا پیش رفت که سه هشتگ مرتبط با دریاچه ارومیه ترندهای اول تا سوم توییتر ایران شدند. در آخرین توییت‌ها یکی از کاربران با انتشار تصویری هوایی نوشته: «فاصله دریاچه ارومیه تا دریاچه وان تقریباً 153 کیلومتر است. تفاوت معنادار دستاورد ترکیه و ایران قابل مشاهده است.» مهنا هم با انتشار تصویری از خشک شدن دریاچه ارومیه درکتاب جغرافیای سال دهم دبیرستان‌های استرالیا که در آن موضوع انتقال آب و پیامدهای آن تشریح شده این سوال را مطرح کرده است: «کدام بخش از کتاب‌های درسی ما به این موضوع مهم اختصاص داشت؟!»
این موضوع محل اختلافات قومیتی هم شده و برخی از کاربران از بی‌توجهی به دریاچه انتقاد کرده‌اند. این میان یکی از آنها نوشته است: «اگر فکر می‌کنید خشک شدن دریاچه ارومیه فقط آذربایجان را نابود می‌کند دوباره فکر کنید! ناپایداری دریاچه ارومیه به ناپایداری کل کشور و نابودی ایران می‌انجامد. سوراخی به بزرگی دریاچه ارومیه در کشتی ایران نه قابل ترمیم است و نه امکان فرار دارد.» مطالبه احیای دریاچه ارومیه تا آنجا فراگیر شده که بعضی فوتبالیست‌ها هم به آن پیوسته‌اند؛ مثل مسعود شجاعی، ساکت الهامی، محمد ایران‌پوریان، محمدرضا خانزاده، سامان نریمان جهان، محمد ابراهیمی و مهدی کیانی.
نجات دریاچه ارومیه نه فقط اکنون مساله ای حیاتی برای منطقه شمال غربی و غرب کشور است که مساله ای حیاتی برای تمام ایران و کل منطقه و شاید حتی کشورهای اطراف باشد. خشک شدن این دریاچه منجر به نابودی زندگی حدود 5 میلیون نفر در نهایت خواهد شد که ناچار باید در منطقه جابه جا شوند. هم چنین این آسیب می تواند بخش های بزرگی از کشور را دچار بحران جدی زیست محیطی کند و حتی پیش بینی می شود بر روی زندگی 15 میلیون نفر تاثیر مستقیم خواهد داشت.
به نظر می رسد اکنون بیشتر از همیشه لزوم نجات دریاچه ارومیه احساس می شود و باید مسولان جمهوری اسلامی به سرعت و در همه ابعاد شرایط بحرانی وضعیت آبی کشور را درک و در پی رفع مشکل برآیند.
