ماجرای ارزهای دیجیتالی از سقوط جهانی تا فشار و تهدید مجلس و بانک مرکزی در داخل بررسی شد
افزایش سرسام‌آور نرخ تورم در سال‌های اخیر موجب شده است، بسیاری از مردم برای حفظ ارزش پول‌شان سراغ برخی فعالیت‌های سفته‌بازی و دلالی روند و همین موضوع باعث می‌شود نقدینگی سرگردان هر از گاهی از یکی از بازارهای ارز، سکه، خودرو و بورس سر درآورد.
در سال‌های گذشته عمده مردم ترجیح می‌دادند برای کسب سود بیشتر و حفظ ارزش دارایی‌های نقدشان سراغ بازارهای طلا و ارز بروند ولی از آن جا که نوسان در این بازارها بالاست و خرید و فروش‌های هیجانی موجب ضرر سنگین می‌شود، مردم اخیراً ترجیح دادند که سراغ بازارهای دیگر از جمله خودرو و مسکن و بورس بروند. از سوی دیگر افزایش قیمت‌ها در سال‌های اخیر به‌خصوص در بخش مسکن موجب شد مردم دیگر قدرت خرید ملک و مسکن و… را نداشته باشند و برای این که ارزش سرمایه‌های خردشان از بین نرود دنبال بازار دیگری بودند که بتوانند بدون ریسک حداقل از آب‌رفتن دارایی‌هایشان جلوگیری کنند.
با رشد چشم‌گیر ارزش رمزارزها در بازارهای جهانی و به‌خصوص بیت‌کوین، عده زیادی از مردم عادی و سهامداران بورسی به‌سراغ خرید بیت‌کوین رفته‌اند و این موضوع می‌تواند زنگ هشداری جدی برای مردم و مسئولان باشد چراکه امنیت چندانی در این نوع سرمایه‌گذاری‌ها وجود ندارد و سرمایه‌گذاران بیت‌کوین در صورت ضرر احتمالی، دستشان به هیچ‌جا بند نیست. ضمن اینکه بانک مرکزی نه‌تنها هیچ‌یک از رمزارزهای موجود را تأیید نکرده بلکه مجوز فعالیت به هیچ‌یک از صرافی‌ها در این حوزه را نیز صادر نکرده است.
*ضربات بر پیکر رمزارزها
بازار رمز ارزها طی یک هفته اخیر دو ضربه سنگین را بر پیکر خود تحمل کرده است؛ نخست از ایلان ماسک و بعد از آن نیز از بانک مرکزی چین. در عرض یک شب ۳۰ درصد از ارزش بیت‌کوین کم شد و و بقیه رمز ارزها نیز به دنبال آن سقوط کردند.
در ایران نیز بسیاری از سرمایه‌گذارانی که بعد از کاهش رونق بورس برای حفظ ارزش پول خود به بازار رمز ارزها روی آورده بودند، بخش زیادی از دارایی خود را از دست دادند.
طبق آماری که اتاق بازرگانی تهران منتشر کرده، حدود ۱۲ میلیون ایرانی در مقاطع مختلف در بازار رمز ارزها فعالیت داشته‌اند و حجم معاملات این بازار در اواخر اسفند ۹۹، پنج تا ده هزار میلیارد تومان در روز برآورد می‌شده است.
کاربران در ایران در عین حال با مشکلات اضافی همچون عدم دسترسی مستقیم به نظام مالی جهانی و وابستگی به صرافی‌های گاه نامطمئن هم دست به گریبان هستند، مشکلی که با تعطیلی صرافی کریپتولند حالا دامنگیر کسانی شده که از طریق این شرکت اقدام به خرید و فروش رمز ارز می‌کردند.
در این میان اخبار داخلی نیز در در اردیبهشت ماه فشار روانی زیادی به سرمایه گذاران حوزه رمزارزها وارد کرد و از مجلس تا پلیس و بانک مرکزی ناگهان وارد این حوزه شد.
*اخطار از مجلس تا پلیس
روز 27 اردیبهشت بود که گودرزی، رییس پلیس امنیت اقتصادی تهران بزرگ در خصوص اقدامات پلیس امنیت اقتصادی در نشست خبری و در رابطه با موضوع رمز ارزها توضیح داد که: « سرمایه‌گذاری در حوزه رمز ارزها باید با ضمانت اجرایی همراه شود؛ یکی از موضوعات ما در این زمینه رصد بازار سرمایه است کسی که ارز دیجیتال می‌گیرد، چون مبادی این ارزها خارج از کشور است ممکن است در ابتدا سودی هم به دست بیاورد، اما در نهایت دچار ریزش خواهد شد؛ ما نسبت به رمزارزها اشرافی نداریم، چون مبادی آن در خارج از کشور است برای همین به مردم توصیه می‌کنیم در این حوزه سرمایه‌گذاری نکنند و سرمایه‌هایشان به حوزه تولید داخلی اختصاص بدهند ورود هیجانی به بازار سرمایه باعث خروج هیجانی هم می‌شود، در بحث ارزهای دیجیتال هم وضعیت به همین صورت است. »
* خط و نشان قالیباف
اما این تنها ادعایی نبود که در روزهای اخیر مطرح شد. یک هفته پیش از این سخنان رییس پلیس امنیت اقتصادی تهران بزرگ، این «محمدباقر قالیباف» رییس مجلس شورای اسلامی بود که در نامهای خطاب به همتی رییس کل بانک مرکزی و دژپسند وزیر امور اقتصاد و دارایی نوشت که؛ با ظهور پدیده زنجیره بلوکی و رمزارزها مطالعات آینده‌پژوهشی در این زمینه مطرح شده که بعضاً آینده را از آن فناوری مذکور قلمداد می‌کنند از سوی دیگر نظراتی مبنی بر وجود ایرادات مهم در منطق ادامه کار رمزارزها از جمله غیر متمرکز بودن آن و تقابل با حاکمیت پول‌های ملی و نظم اقتصادی و ایجاد بستر برای فعالیت غیرقانونی مطرح می‌شود.
همچنین برخی این موضوع را پدیده مبهم می‌دانند که حتی طراح ایده آن نیز خود را معرفی نکرده و در نهایت ممکن است به یک انتقال ثروت بزرگ از سوی برخی کشورها و فعالان اقتصادی جهان به سمت عده‌ای دیگر منجر شود که این پدیده را به سرنوشت بدی دچار سازد.
قالیباف تاکید کرده بود که با وجود اینکه برخی مطالعات آینده را از آن فناوری زنجیره بلوکی و رمز ارزها می‌دانند اما نظراتی وجود دارد که ایرادات مهمی به این حوزه وارد می‌کند: «نظراتی مبنی بر وجود ایرادات مهم در منطق ادامه کار رمزارزها از جمله غیر متمرکز بودن آن و تقابل با حاکمیت پول‌های ملی و نظم اقتصادی و ایجاد بستر برای فعالیت غیرقانونی مطرح می‌شود.»
در نهایت رییس مجلس در این نامه که خطاب به رئیس کل بانک مرکزی و وزیر امور اقتصادی و دارایی بود ، خواستار مسدود سازی درگاه پرداخت الکترونیک صرافی های ارز دیجیتال شد.
مورد عجیب درباره این نامه نیز این بود که، قالیباف برخلاف عرف مرسوم در دنیای سیاست به عنوان رییس قوه مقننه به جای نوشتن نامه به رییس قوه مجریه (رییس جمهور) به معاونین و دیگر مقامات در دولت او نامه زده و از آنها این درخواست را داشته است.
*ضربات ادامه دار
اما به نظر نمی رسد ضربه ها بر پیکر بازار رمزارزها به همین جا خاتمه یابد. بر اساس آمار منتشر شده توسط سایت‌های مبادله رمزارز، مبادله روزانه این رمزارزها حتی در حد مبادلات روزانه سهام در بازار سرمایه کشور است. اما متولیان اصلی این حوزه یعنی بانک مرکزی و وزارت امور اقتصادی و دارایی اقدام مؤثری در این زمینه انجام نداده و وجوه زیادی که به حساب صرافی‌های دیجیتال واریز می‌شود انجام نداده‌اند.
اکتفای صرف به اعلام مأموریت مبادلات رمزارزها نمی‌تواند رافع مسئولیت بانک مرکزی و وزارت اقتصاد باشد تجربه قبلی مؤسسات مالی و اعتباری غیرمجاز و اقدام مشابه بانک مرکزی و همچنین سایت‌هایی همچون سکه ثامن که منجر به مال باختن تعداد زیادی از مردم و تأمین هزینه‌های زیاد مالی و اجتماعی به کشور شد باید در این زمینه مدنظر قرار گیرد. تمامی این موارد در حالی است که اصولاً طبق قوانین و مقررات کشور فعالیت صرافی‌ها صرفاً با ارائه مجوز از سوی بانک مرکزی مجاز است.
یکی از دغدغه‌های مهم فعالان اقتصادی و نمایندگان مجلس این است که با وجود غیر مجاز بودن صرافی‌های دیجیتال در حالیکه بانک مرکزی در اسفند ۱۳۹۹ به دارندگان مجوز پرداخت یاری اعلام کرده است که از ارائه درگاه پرداخت به این سایت‌ها خودداری نمایند همچنان شرکت‌های اصلی ارائه دهنده درگاه پرداخت تحت نظارت شاپرک به ویژه در قالب IPG به این سایت‌ها خدمات می‌دهند.
*شوک بازداشت مدیرعامل کریپتولند
ماجرای فشار بر بازار رمزارزها اما در اردیبهشت ادامه داشت. ضربه بزرگ تر شاید بازداشت مدیرعامل کریپتولند در هفته ای که گذشت بود.
در بازار نوظهور رمزارزها در ایران و همزمان با سقوط سنگین رمز ارزها در بازار جهانی، گروهی از سرمایه‌گذاران که از طریق صرافی کریپتولند در این بازار سرمایه‌گذاری کرده بودند، با مشکل دیگری نیز روبه رو شدند؛ دستگیری «سینا استوی» مدیر این شرکت و قطع دسترسی سرمایه‌گذاران به حساب‌هایشان.
حدود ظهر روز 27 اردیبهشت بود که خبری مبنی بر بازداشت «سینا استوی» منتشر شد. به نظر می‌رسد، اتهام اصلی استوی نیز در خصوص کوینی بوده که در خارج از کشور ایجاد کرده است، اما اطلاعات دقیقی در این زمینه در دست نیست.همچنین بررسی سایت کریپتولند نشان می‌دهد که فعالیت‌های این صرافی به‌صورت آنلاین ادامه دارد و خبر یا بیانیه‌ای در این خصوص منتشر نشده است.
اما یک روز بعد و در 28 اردیبهشت بود که توییتر «سینا استوی» در یک توییت اعلام کرد که مالک این حساب کاربری، به اتهام اخلال در نظام اقتصادی بازداشت شده است که این موضوع در عمل خبر دستگیری او را تایید می‌کرد.
سرهنگ رامین پاشایی، معاون اجتماعی پلیس فتا در ایران نیز درهمان روز گفت که:« با توجه به دستگیری مدیران صرافی کریپتولند به اتهام اخلال در نظام اقتصادی، مالباختگان این صرافی می‌توانند مدارک و ادعای خود را به سایت گرداب ارائه کنند. »
این سخنان در حالی بیان می شد که مشتریان این صرافی می گویند که تا پیش از دستگیری مدیران کریپتولند مشکلی در دسترسی به پول‌های خود نداشته‌اند، نگران از دست دادن سرمایه‌های خود و کاهش ارزش‌شان در بازار پرتلاطم رمز ارزها هستند. دستگیری سینا استوی و تعطیلی کریپتولند در ایران همزمان بود با سقوط سنگین بیت‌کوین و دیگر رمزارزها که در عرض یک شب حدود ۳۰ درصد ارزش خود را از دست داد.
تغییر عقیده ایلان ماسک برای پذیرش بیت‌کوین از سوی تسلا و توصیه بانک مرکزی چین به بانک‌ها و موسسات مالی برای خودداری از پذیرش رمز ارزها، دو عامل اصلی سقوط بازار رمز ارزها طی هفته‌های اخیر بود.
*آیا ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی جایگزین رمزارزها می‌شود؟
حال در کنار تکانه های جهانی اما به نظر می رسد رمزارزها در بازار داخلی نیز دچار لرزه های جدی شده اند.
این شرایط در حالی است که بزرگ ترین بانک‌های مرکزی جهان خیز بلندی را برای انتشار پول‌های دیجیتالی آغاز کرده‌اند؛ خیزی که گذشته از تلاش برای روان‌سازی سیستم‌های پرداخت و رفع ضعف‌های گردش پول‌های سنتی، تحت تاثیر نگرانی روز افزون آنها از گسترش بازار رمزارزها و مبادله بر پایه آنهاست.
*اما ارز دیجیتال بانک مرکزی(CBDC) چیست و چه تفاوتی با رمزارزها دارد؟
ارز دیجیتال بانک مرکزی در واقع پول نقد الکترونیکی است. دسترسی به این ارز تا کنون از سوی بانک‌های مرکزی به موسسات مالی مانند بانک‌ها داده شده است و به آنها اجازه می‌دهد تا پرداخت‌ها الکترونیکی و نقل و انتقالات مجازی را انجام دهند.
کارت‌های نقدی یا اعتباری که بسیاری از مردم برای خریدهای روزانه از مغازه‌ها یا پرداخت‌های خود استفاده می‌کنند، نوعی پول دیجیتالی است. اما تاکنون صدور این کارت‌ها یا پول‌های دیجیتالی از سوی بانک‌های تجاری و بر پایه اعتبار الکترونیکی که بانک مرکزی به آنها داده، انجام می‌شده است.
اما این شکل از پول نقد بر خلاف ارز دیجیتال بانک مرکزی عاری از ریسک نیست. چون در شرایطی که یک بانک تجاری ورشکسته شود، بانک‌های مرکزی تنها در قبال بخشی از سپرده و موجودی بانکی افراد که بیمه یا تضمین شده باشد، متعهد هستند.
*دلیل اشتیاق بانک‌های مرکزی به انتشار ارزهای دیجیتالی چیست؟
در وهله اول، بانک‌های مرکزی نسبت به از دست دادن کنترل نظام انتشار پول و مبادلات پولی با رواج رمرزارزها نگران هستند. چرا گسترش اشکال مختلف مبادلات پولی که توسط هیچ نهاد مرکزی و عمومی نظارت نمی‌شود، می‌تواند کنترل بانک‌های مرکزی را بر عرضه پول، تورم و تامین ثبات اقتصادی را تضعیف کند که در واقع به معنای زیر سوال رفتن وظایف نهادی و سختاری آنهاست.
دلیل دوم این است که با سرعت گرفتن کاهش استفاده از پول نقد فیزیکی، بانک‌های مرکزی می‌توانند با انتشار عمومی ارزهای دیجیتالی به مردم اطمینان دهند که به پول تضمین شده بانک مرکزی دسترسی دارند و ریسک مترتب بر پول دیجیتالی بانک‌های تجاری متوجه آنها نیست. آنها همچنین می‌توانند به ابزاری جدید برای اجرای کارآمدتر سیاست‌های پولی و تحقق اهداف اقتصادی کشورها دست یابند.
آناتولی کراچیلوف، بنیانگذار و مدیر عامل شرکت مدیریت دارایی دیجیتال نیکل در گفتگو با رویترز پیش‌بینی کرده که ارزهای دیجیتالی بانک‌های مرکزی به دلیل محدویت عرضه هیچ‌گاه قادر به پیشی گرفتن از رمزارزها نخواهند بود. به اعتقاد او عرضه هیچ ارز منتشر شده از سوی بانک‌های مرکزی، حتی ارز دیجیتالی، محدود نیست و مدام می‌تواند توسط نهاد منتشر کننده افزایش یابد.
این در حالی است که بخشی از جذابیت رمزارزها گذشته از تضمین اصالت و امنیت آنها بر پایه الگوریتم‌های منحصربفرد، محدودیت دائمی ظرفیت استخراج آنهاست.
*بانک‌های مرکزی کدام کشورها پیشگام هستند؟
بانک مرکزی چین قصد دارد در زمینه انتشار ارز دیجیتالی پیشگام باشد. بر همین اساس، اعلام کرده که با هدف بین‌المللی کردن واحد پولی این کشور، همزمان با جشنواره خرید این کشور که در ۵ مه برگزار می‌شود از یوان دیجیتالی رونمایی می‌کند.بانک مرکزی اروپا نیز در حال بررسی طرح راه‌اندازی یورو دیجیتالی در پنج سال آینده است. بانک مرکزی بریتانیا نیز بررسی‌های لازم برای انتشار بریت‌کوین(Britcoin) را آغاز کرده است.فدرال رزرو، بانک مرکزی آمریکا نیز اعلام کرده که تصمیم‌گیری در مورد انتشار ارز دیجیتالی را منوط به بررسی تحولات پولی و ارزی سال ۲۰۲۱ کرده است.
*ریسک‌های ارزهای دیجیتال چیست؟
وقوع یک بحران اقتصادی می‌تواند تقاضا برای نقد کردن ارزهای دیجیتالی را افزایش دهد؛ رخدادی که بانک‌های مرکزی در حال طراحی ابزارهایی برای مقابله با آن هستند. اما فارغ از این چالش افت ارزش ارزهای دیجیتالی، اقبال گسترده به آن نیز می‌تواند بانک‌های تجاری را از دسترسی به منابع مالی ارزان و پایدار محروم کند.در همین حال، رواج استفاده از ارزهای دیجیتالی در اقتصادهای نوظهور وابسته به ارزهای خارجی می‌توانند منجر به سقوط نرخ برابری ارزهای ملی آنها شود؛ رخدادی که زمینه بی‌ثباتی پولی و اقتصادی را فراهم خواهد کرد.
