همزمان با فرا رسیدن نوزدهمین سالگرد درگذشت زنده یاد مهندس بازرگان مراسمی به همین مناسبت در شهر کلن آلمان برگزار شد.
در این مراسم که به همت تعدادی از دوستداران و هواداران نهضت آزادی ایران و با حضور جمعی از ایرانیان مقیم آلمان برگزار شد آقایان حسن یوسفی اشکوری و دکتر محمد باقر تلغری زاده به ایراد سخنانی در مورد مهندس بازرگان پرداختند.
در این مراسم ابتدا دکتر تلغری زاده نگاهی داشت بر کتاب “سیر تحول قرآن” اثر مرحوم مهندس بازرگان.
دکتر تلغری زاده اظهار داشت: کتاب”سیر تحول قرآن” مرحوم مهندس بازرگان مهم ترین و ماندگار ترین اثر او است. او ادامه داد در مورد این کتاب آنچنان که باید بحث و بررسی صورت نگرفته است. این کتاب چنان مهم است که می تواند مجموع نگاه دینی و سرنوشت تئوری های دین شناسانه را متحول نماید؛ البته این امر مشروط به شروطی است و از جمله اینکه ضروری است تئوری مرحوم بازرگان در این کتاب مورد نقد قرار گیرد. چنانچه هسته اصلی تز مرحوم بازرگان در سیر تحول قرآن از این نقد سربلند بیرون آید تئوری های دین شناختی را عمیقا تحت تاثیر خود قرار خواهد داد و آنها را متحول خواهد کرد.
دکتر تلغری زاده ادامه داد نقد همه جانبه این کتاب مستلزم تشکیل یک گروه کارشناسی است. لازم است در این گروه کارشناسی، تعدادی از متخصصان از جمله ریاضی دان، آمار دان، مورخ، برنامه ریز کامپیوتر و متخصص سبک شناسی زبان عربی حضور داشته باشند و همگی در یک فعالیت مشترک و با صرف وقت کافی به بررسی و نقد این اثر گرانمایه بپردازند تا روشن شود که ایده اصلی این کتاب چقدر با واقعیت تطابق دارد.
دکتر تلغری زاده سپس به طور خلاصه به مرور کتاب “سیر تحول قرآن” پرداخت و گفت اصل شکل گیری این کتاب با تفسیر سوره عنکبوت آغاز می شود. مرحوم بازرگان به دنبال بررسی تاریخ انبیاء در قرآن به این سوال میرسد که میان نقل داستان انبیاء در سور مختلف قرآن چه نسبتی برقرار است؟ از این سوال او به سوال دیگری منتقل می شود و آن اینکه میان تعداد آیات قرآن در مورد تاریخ انبیاء چه نسبتی برقرار است و آیا فرمول خاصی برای این نسبت می توان در نظر گرفت؟ او در مورد سایر موضوعات قرآنی نیز به دنبال فرمول ها و نسبت های احتمالی می گردد. او برای این کار به اندازه گیری طول سور قرآنی می پردازد و در نهایت به این نتیجه میرسد که هر چه از بدو بعثت می گذرد طول سوره های قرآن بیشتر می شود. به این ترتیب او یک نسبت زمانی میان طول سور قرآن و زمان نزول آنها پیدا می کند.
دکتر تلغری زاده ادامه داد مرحوم بازرگان دریافت که تعداد کلمات نازل شده قرآن در هر سال مساوی است با تعداد کلمات نازل شده در سال های قبل و بعد آن. به عبارت دیگر تعداد کلمات نازل شده در هر سال، در خلال ۲۳ سال نزول قرآن یکسان است. این نظم در تمام سالهای نزول قرآن، چه آن زمان که حوادث سیاسی و اجتماعی و نظامی بیشتری رخ داده است و چه در سالهایی که کمتر شاهد اینگونه حوادث بوده است، رعایت شده است.
دکتر تلغری زاده افزود بازرگان معتقد بود نه تنها صورت و الفاظ قرآن بلکه محتوا آن نیز از نظم ریاضیاتی خاصی پیروی میکند.
دکتر تلغری زاده در انتها به جمع بندی مطالب ایراد شده پرداخت و گفت نتایجی که از نظریه ریاضیاتی مرحوم بازرگان در مورد سیر تحول قرآن می توان گرفت این است که:
الف: نزول قرآن یک اعجاز است.
ب: قرآن مستقل از شخصیت پیامبر(ص) است.
ج: قرآن مستقل از حوادث اجتماعی و سیاسی زمان نزول بوده است.
د: قرآن کتابی آموزشی است و با فهم نظم آن می توان محتوای آن را هم به خوبی آموزش داد.
ه: این تز باطل السحر فرضیه هایی است که معتقدند قرآن از پاره های جدا از هم تشکیل شده و جمع آوری شده از جاهای مختلف است.
در ادامه مراسم سالگرد فوت مهندی بازرگان در شهر کلن آلمان، آقای حسن یوسفی اشکوری به ایراد سخنانی در مورد زنده یاد مهندس بازرگان پرداخت.
او گفت گرچه بازرگان در دنیا بیشتر به عنوان چهره ای سیاسی شناخته شده است اما قطعا او یکی از چهره های شاخص اصلاح طلبی دینی ظرف ۲۰۰ سال گذشته در ایران است. آقای اشکوری افزود خط اصلاح طلبی در ایران با دو رویکرد یا مرحله مواجه بوده و طبق آن دو مورد بررسی قرار گرفته است:
الف: اصلاح علوم و تکنولوژی یا به عبارتی وارد کردن علم و تکنولوژی غربی
ب: وارد کردن مدنیت غربی با تکیه بر تحول اخلاقی و سیاسی
از چهره های شاخص نوع اول اصلاح طلبی می توان به عباس میرزا، قائم مقام فراهانی و امیر کبیر اشاره کرد و میرزا حسین خان سپهسالار و امین الدوله را میتوان از چهره های نوع دوم اصلاح طلبی دانست. در مشروطه هم رویکرد دوم اصلاح طلبی غالب بود اگرچه وجه علمی و تکنولوژیکی هم کاملا غایب نبود.
اشکوری افزود: بازرگان کسی بود که هر دو مرحله اصلاح طلبی را طی کرد. تا اواخر دهه ۳۰ بعد اول اصلاح طلبی در او غلبه داشت و به دنبال توسعه علمی بود. اما بعد از کودتای ۲۸ مرداد بازرگان وارد عرصه سیاسی میشود و جریان دوم اصلاح طلبی و مفاهیم آزادی سیاسی و مدنیت برایش اهمیت پیدا می کند. او به همین منظور دست به تاسیس حزب میزند و در بیانیه نهضت آزادی در سال ۱۳۴۰ بحث حقوق بشر را مطرح می کند. او بعد از انقلاب هم دیگر به اصلاح طلبی علمی و تکنولوژیکی برنمی گردد.
اشکوری سپس ادامه داد باید توجه داشت که اصلاح طلبی علمی و تکنولوژیکی اوج خلاقیت بازرگان بود و کسی غیر از او نیز نمیتوانست مثل او در این زمینه کار کند زیرا این حوزه، حوزه تخصص او بود.
نقطه عزیمت بازرگان در هر دو مرحله اصلاح طلبی این بود که “مقلد نباشیم”. مقلد نبودن کلیدواژه اصلاح طلبی بازرگان است. این کلید واژه را خودش در جزوه کوچکی به نام “مقلد نباشیم” که در سال ۱۳۱۲ نوشت، بکار برد. البته این جزوه ظاهرا مستقلا به چاپ نرسیده است.
بازرگان تا آخر عمرش به عنوان یک متفکر مستقل باقی ماند و همین باعث شد که او مبدع باشد. او در کتابهایش کمتر حرفهای دیگران را میزد و ایده هایش سخنان جوشیده از درون خود او بود. پیشفرض او این بود که علم و دین هر دو یک هدف دارند و آن خدمت به بشریت است.
اشکوری در ادامه به ذکر چند انتقاد به مرحوم بازرگان پرداخت و گفت نقدی که میتوان به او داشت این است که کارهای پژوهشگرانه به معنای رجوع مکرر و فراوان به آثار دیگران و ذکر آن ها را در کارنامه خود کمتر داشت.
انتقاد دیگربه علم گرایی بازرگان است که در عین مفید بودنش در زمان خود، قابل ایراد است. تکیه فراوان به علم البته علم تک ساحتی بدون اعتنا و اعتماد به فلسفه و عرفان قابل بحث است. علاوه براین رئالسیم او یک رئالیسم خام بود.
انتقاد دیگر آنکه یکی دانستن راه علم و راه انبیا قابل مناقشه است. اگر اینطور بود باید با پیشرفت علم، بشر اخلاقی تر می شد. اما این مسئله قابل بحث است که آیا الان بشر اخلاقی تر است یا قبلا؟ البته باید گفت که خود بازرگان نیز بعدا با رویکرد علم گرای سابقش فاصله گرفت و آن را تعدیل کرد. نقد آخر به بازرگان یکپارچه دیدن وحی و تفسیر یکپارچه آن است.
مجموعه کامل آثار مهندس بازرگان در اینجا در دسترس عموم قرار دارد
به نقل از ندای آزادی
