آزاد سازی سواحل یا اسم رمزی برای ساحل خواری ؟!
در مکران چه خبر است؟
وقتی نام سواحل مکران را جستجو می‌کنیم با انبوهی از توصیف‌های جذاب مواجه می‌شویم، از آنتالیای ایران گرفته تا سواحلی زیبا‌تر از کالیفرنیای آمریکا با چشم انداز‌های دیدنی. اما واقعیت این است که این نگین منطقه آزاد چابهار، چند سالی است که در میانه یک ساختار مدیریتی پیچیده با پدیده زمین خواری و تخلف‌های گسترده روبه‌رو ست. ساخت و ساز‌های غیر مجاز و فروش ارزان زمین به سودجویان حالا هم محیط زیست منطقه را نشانه گرفته است و هم فرصت توسعه منطقه را با خطری جدی مواجه کرده است.
هشدار به آزادسازی سواحل
چند ماه پیش بود که اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس جمهوری، در جلسه‌ای در خصوص آزادسازی سواحل و تعیین تکلیف تصرفات غیرقانونی در استان‌های شمالی کشور گفت: «پیگیری و اجرای این برنامه در سواحل جنوبی کشور نیز باید با قوت ادامه یابد.» او افزود: «با توجه به اینکه برای سواحل مکران طرح جامع تهیه شده است، توسعه این سواحل به ویژه در استان‌های هرمزگان و سیستان و بلوچستان باید بر اساس طرح جامع این سواحل صورت گیرد.»
اما این نگرانی جهانگیری تنها این یک بار نبود که مطرح می شد. او مدت‌ها پیش نیز نسبت به تخلف در طرح توسعه سواحل مکران، هشدار داده بود. جهانگیری در این زمینه پینشهادات فنی نیز داشت. او از استانداران خواست با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و سازمان اسناد و املاک کشور به سرعت نقشه‌های کاداستر سواحل جنوب کشور را تهیه کنند تا مالکیت دولت در این منطقه قطعی شود. او گفت: «در این زمینه بودجه لازم به عنوان موضوعی اولویت دار از سوی سازمان برنامه و بودجه در اختیار دستگاه‌های ذیربط قرار خواهد گرفت تا دولت بتواند از مالکیت خود دفاع کند.»
او همچنین به صراحت از رد پای سودجویان در سواحل مکران نیز خبر داده و گفته بود که: «خبر‌های رسیده حکایت از آن دارد که این سواحل نیز مانند سواحل دریای خزر مورد طمع سودجویان یا تصرف دستگاه‌های دولتی قرار گرفته است». اما یکی از دغدغه‌های دیگر درباره سواحل مکران، مسایل محیط زیستی و رعایت حریم دریا است که بسیاری از انتقادات را نسبت به ساخت و ساز در این سواحل، موجب شده است. اسحاق جهانگیری در این باره نیز گفت: «دستگاه‌هایی که تا امروز مجوز‌هایی برای ساخت و ساز گرفته‌اند باید ساخت و ساز خود را با طرح جامع سواحل مکران تطبیق دهند و حتماً حریم دریا را در طرح‌های توسعه‌ای خود رعایت کنند.»
اما دلیل این میزان از تعیین زمان، هشدار و دغدغه‌های مقامات دولتی نسبت به تخلف در بحث اراضی سواحل مکران چیست؟
بحران تداخل مدیریتی
چند ماه پیش بود که انتشار یک اظهار نظر از سوی رییس سازمان ثبت کشور درباره سواحل مکران به شدت جنجال آفرین شد. رییس سازمان ثبت، در آن زمان از واگذاری بخش هایی از سواحل مکران به یک جوان اسپانیایی خبر داده بود و این جنجال رسانه‌ای، حواس‌ها را متوجه روند‌های موجود در این سواحل کرد.
سواحل مکران، سواحل اقیانوسی ایران است، حدوداً چهارصد کیلومتر طول دارد و استان‌های هرمزگان و سیستان و بلوچستان را شامل می‌شود، غربی‌ترین نقطه‌اش جاسک در هرمزگان و شرقی‌ترین آن، بندر صیادی گواتر در سیستان و بلوچستان است. شهرستان چابهار بر اساس سرشماری آبان سال 1395 با جمعیت 283 هزار و 204 نفر از شمال به شهرستان‌های نیكشهر، قصرقند و سرباز، از شرق به كشور پاكستان، از جنوب به دریای عمان(مكران) و از غرب به شهر كنارك متصل است. چابهار به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران و سرزمین موج و مرجان واقع در قلب مَكُّرانِ بلوچستان و در فاصله 645 كیلومتری جنوب زاهدان مركز استان سیستان و بلوچستان از 2 شهر به نام های چابهار و نگور، سه بخش مركزی، دشتیاری و پلان، 6 دهستان و 438 روستا تشكیل شده است. سواحل مکران از شرق بندر عباس تا جنوب غرب پاکستان قرار دارد و با توجه به نزدیکی به چابهار، یک شاهراه اقتصادی نیز محسوب می‌شود.
چشم انداز طبیعی خیره کننده این سواحل باعث شده بود تا طرح توسعه آن در ۱۲ محور ۳۸ محرک اقتصادی با تاکید بر ۱۰ هراز هکتار کشت گلخانه‌ای پرورش ماهی و میگو تدوین شود. اما بر اساس طرح اولیه قرار بود تا برای رونق این منطقه، به هر متقاضی، ۱۰ تا ۲۰ هکتار زمین تلعق گیرد. اما آمارها نشان می‌دهد که واگذاری بالای ۲۰۰ هکتار زمین با قیمت ارزان برای پرورش میگو در کنار ارایه رانت تسهیلات ارزی به افرادی خاص، تخلفاتی گسترده را در این مناطق به وجود آورده است. تخلفاتی که هشدار‌های آن از سال‌ها پیش داده شده بود.
اسفند ماه سال ۹۵ بود که اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور با اشاره به سفر رهبر جمهوری اسلامی به منطقه مکران و طرح‌هایی که برای توسعه این منطقه در نظر گرفتند، گفت: «رهبر معظم انقلاب در این سفر مطالبی فرمودند که به آغازی برای توجه مسئولین به این منطقه به‌عنوان یکی از بزرگترین فرصت‌های توسعه کشور تبدیل شد.»
مرداد ۹۶ نیز به گزارش ایرنا، علی اوسط هاشمی در هفتمین نشست كمیته ساماندهی و مدیریت سواحل سیستان و بلوچستان در چابهار اظهار داشته بود که: «مسئولان قبل از اجرای پروژه‌ها در سواحل و دریا مطالعات دقیقی باید داشته باشند تا نسل‌های بعدی متضرر نشوند.» استاندار وقت سیستان و بلوچستان ادامه داد: «دستگاه‌های دست اندركار باید هماهنگی لازم را برای اجرای این طرح داشته باشند تا كسی خلاف قانون عمل نكند.»
بر اساس گزارش‌ها، همچنین لازم به ذکر است که ۴۲ هزار هکتار زمین مستعد پرورش میگوی سالم و به دور از هرگونه آلودگی در سواحل مکران وجود دارد که می‌تواند با سرمایه‌گذاری مناسب ظرفیت تولید ۶۰ هزار تنی میگو را هم در استان ایجاد کند. قابلیتی که زمینه ساز رونق تولید در استان است.
روزنامه جوان نیز از قول سرپرست معاونت استانداری سیستان وبلوچستان نوشته بود: «سرمایه گذاری در حوزه شیلات به صرفه‌ترین راه و اقتصادی‌ترین فعالیت در سواحل مکران است.» رحمدل بامری اضافه می‌کند: «حوزه شیلات یکی از بخش‌های کم هزینه برای ایجاد اشتغال است و می‌تواند اشتغال را در منطقه چند برابر افزایش دهد.» فرمانداری ویژه شهرستان چابهار نیز در این خصوص گفته بود: «سواحل این شهرستان در طول سال مناسب برای پرورش میگو و صید و صیادی است که این امر سبب شده تا کارشناسان، این منطقه را به بهشت آبزی پروری تشبیه کنند.»
اشاره به همین ظرفیت‌ها بود که در مرداد ۹۸ به گزارش تسنیم از چابهار، هیات دولت در جلسه عصر یکشنبه 30 تیرماه 98 به‌ریاست رییس جمهور با طرح تشکیل شورای توسعه سواحل مکران موافقت کرد، پایان کشمکشی سه‌ساله برای تشکیل سازمان توسعه سواحل مکران آن‌طور که مجلس در اردیبهشت‌ماه 95 مصوب کرده بود. در مصوبه هیئت دولت هرچند به چندوچون و جزییات تشکیل این شورا اشاره نشده و یا حداقل رسانه‌ای نشده است؛ اما آمده با هدف راهبردی توسعه سواحل مکران و به‌منظور بهره‌برداری کامل از استعدادهای سواحل جنوب شرقی کشور، بهره‌مندی جامعه محلی و استفاده از سرمایه‌ها و فرصت‌های بین‌المللی، تشکیل شورای توسعه سواحل مکران به‌تصویب می‌رسد. سلیمانی، دبیر این ستاد در آن زمان گفته بود: «چهل و هشت ابرپروژه در مکران درحال اجراست.»
اهمیت استراتژیک سواحل مکران آنقدر بود که مجلس شورای اسلامی اردیبهشت ماه نود و پنج با اکثریت آرا به تشکیل سازمان توسعه سواحل مکران رأی داد اما تداخلات حاکمیتی و غیرحاکمیتی سازمان توسعه سواحل مکران با نهادهای عمدتاً دولتی موجب شد تشکیل این سازمان از دستور کار دولت خارج شود، بسیاری از دستگاه‌ها به‌خاطر تداخلاتی که این سازمان با وظایف حاکمیتی‌شان ایجاد می‌کند با تشکیل آن در دولت مخالفت کردند. پروین فرشچی معاون وقت سازمان حفاظت از محیط زیست 15 اردیبهشت ماه 97، به‌طور مشخص به مخالفت سازمان محیط زیست، بنادر و دریانوردی و حتی برنامه و بودجه با تأسیس این سازمان اشاره کرده بود.
احمدعلی موهبتی استاندار سیستان و بلوچستان نیز پیش‌تر در گفت‌وگو با تسنیم با مقایسه سازمان توسعه سواحل مکران و سازمان عمران سیستان گفته بود: «تجربه ثابت کرده سازمان‌های موازی همچون توسعه سواحل مکران سرنوشت خوبی ندارند، سازمان عمران سیستان در حوزه شمال استان برای تسریع در توسعه و نظارت سیستان تأسیس شد اما به‌دلیل موازی‌کاری و تداخلاتش منحل شد.» اشاره استاندار در واقع به تداخل مدیریتی دولت و شورای زیرمجموعه مناطق آزاد تجاری در چابهار است که تصمیم‌گیری درباره این سواحل را پیچیده کرده است.
مکران در خطر دست اندازی
مهر ماه ۹۸ بود که رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور گفت: «به بهانه اجرای طرح‌های تولیدی صد‌ها هکتار از زمین‌های سواحل مکران را تملک کرده‌اند.» این مقام شاید برای اولین بار از رمین خواری گسترده در این سواحل، پرده برداشت. ذبیح الله خداییان با هشدار به زمین خواری در مکران گفت: «با توجه به توسعه‌ای که در سواحل مکران صورت می‌گیرد، ممکن است افرادی چشم طمع به اراضی آن منطقه داشته باشند و تحت عناوین مختلف برای ایجاد مزارع تولیدی مانند مزرعه میگو یا ماهی و سایر محصولات تولیدی، مجوز استفاده از اراضی را داشته باشند ولی هدف شان تولید نباشد.»
رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور نیز پیش از این خبر داده بود که «هم اکنون شاهدیم که ۴۰۰، ۵۰۰، ۸۰۰ هکتار و بیشتر از این اراضی تملک شده است، اما کار تولیدی انجام نمی‌شود.»
او هم چنین گفته بود که ما از مسئولان می‌خواهیم که اگر کسی تقاضای اقدامات تولیدی را در این مناطق داشت این اراضی به کسانی واگذار شود که کننده کار هستند و کار تولیدی انجام می‌دهند و حتما اراضی به صورت اجاره واگذار شود، مدت دار باشد و حتما هم نظارت کنند که اگر در آن مدت کار تولیدی انجام نشد، زمین استرداد شود.» او افزود: اگر این ملاحظات رعایت شود دیگر زمین‌ها قطعه بندی نخواهد شد و طرح‌های توسعه‌ای دولت هم اجرا می‌شود. خداییان گفت: از همه مسئولان می‌خواهیم از واگذاری زمین به افرادی که تولیدکننده واقعی نیستند، خودداری کنند.
پس از این گفته‌ها بود که نایب رییس کمیسیون عمران مجلس نیز به میدان آمد و در واکنش به برخی تخلفات صورت گرفته، گفت: دستگاه قضا باید با جدیت تمام با زمین خواران برخورد کند، در این صورت می توان به کاهش تخلفات و پرونده های زمین خواری امید داشت. سیداحسن علوی نایب رییس کمیسیون عمران مجلس با اشاره به موضوعات مطرح شده درباره بروز زمین خواری در سواحل مکران و کرانه اقیانوسی، گفت: سواحل جنوب شرقی کشور به ویژه منطقه مکران جزء مناطق استراتژیک کشور محسوب می شود، زیرا این مناطق عملا به اقیانوس هند متصل بوده و از این طریق دسترسی ویژه ای به کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای خواهد داشت. متأسفانه یکی از آفات برنامه ریزی برای توسعه مناطق، سوء استفاده برخی افراد سودجو در کشور است، به طوری که افراد با استفاده از رانت اطلاعاتی، در مناطق حضور یافته و اراضی را با قیمت ارزان خریداری کرده و پس از مدتی با قیمت گران به فروش می‌رسانند.
سواحل مکران با چشم اندازی خیره کننده در استان سیستان و بلوچستان، تنها چند کیلومتر با روستای دشتیاری و برخی روستاهای محروم دیگر در این منطقه فاصله دارد. همان مناطقی که نام آن‌ها را در بحران سرانه مدرسه و خانه‌های حصیری آتش گرفته هر از چند گاهی از رسانه‌ها می‌شنویم. حالا این جاذبه گردشگری که قرار بود با طرح توسعه خود، به زیرساخت‌های اقتصادی استان محروم سیستان و بلوچستان و کشور کمک کند، با تداخل مدیریتی میان دولت و نیروهای مسلح و سازمان مناطق آزاد و چندین و چند شورای مدیریتی دیگر، آنقدر غیر منسجم اداره می‌شود که فرصتی بی نظیر را برای سودجویان و زمین خواران، در سال‌های اخیر فراهم کرده است.
