پروژه های سد سازی نه تنها تعطیل نشده که با خالی بودن 65 درصد حجم مخازن همچنان ادامه دارد
مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور اخیرا خبر داده است که ۶۵ درصد حجم مخازن سدهای کشور خالی است. در عین حال مسئولان از وظایف خود شانه خالی می‌کنند و بحران آب را به گردن خشکسالی و کاهش بارندگی می‌اندازند، اما «نهضت سدسازی» اما با قوت در کشور ادامه دارد و سدهای جدیدی در حال طراحی و اجرا هستند.
فیروز قاسم‌زاده گفته «میزان پرشدگی سدهای مهمی چون زاینده‌رود، شمیل و نیان و سفیدرود در شرایط فعلی حدود ۱۴ تا ۱۷ درصد و میزان پرشدگی متوسط مخازن سدهای خوزستان و تهران، طی سال آبی جاری به ترتیب حدود ۳۸ درصد و ۲۰ درصد است.»
در همین رابطه مدیر توسعه سد و نیروگاه سازمان آب وبرق خوزستان از کسری ۱۰ میلیارد مترمکعبی سدهای خوزستان خبر داده «میزان کسری آب سدهای خوزستان همچنان نگران‌کننده است. تنها در حوزه کارون حدود ٣ میلیارد مترمکعب تا پرشدن مخازن سدهای خوزستان کمبود وجود دارد. این عدد برای سدهای حوزه دز، کرخه و مارون نزدیک به ۷ میلیارد مترمکعب است؛ در مجموع ۱۰ میلیارد مترمکعب کسری مخزن وجود دارد». مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان نیز هشدار داده «از نظر منابع آب، تنش آبی در خوزستان همچنان پابرجاست و تنها ۴ درصد از حجم مفید مخازن سدهای استان آب دارد».
تامین آب با سد سازی یا اصلاح الگوی کشت و مصرف
پروژه های سدسازی همواره یکی از راه حل های تامین آب برای اهداف کشاورزی، انرژی و آب شرب بودند اما مستندات اخیر در کشور و نظر غالب کارشناسان و متخصصین و همچنین گزارش کمیسیون جهانی سد نشان می دهد سدها گزینه مناسبی برای اهداف فوق نبوده و بهتر است پیش از هر اقدامی برای تامین آب، مدیریت مصرف منابع آبی سرلوحه کار قرار گیرد.
اکنون بیش از ۷۰۰ سد بزرگ در کشور وجود دارد و تداوم روند فعلی سد سازی در کشور باعث از بین رفتن منابع جبران‌ناپذیر و با ارزش آب، مصب رودخانه‌ها و زیر آب رفتن صدها روستا، مراتع، مزارع، هزاران آثار تاریخی و میراث فرهنگی و طبیعی می‌شود.
ی ۲۰ سال گذشته بسیاری از تالاب‌های کشور که یکی از با ارزش‌ترین منابع آب محسوب می‌شوند را براثر مدیریت نادرست آب و سدسازی‌های بی‌ضابطه از دست داده‌ایم و تداوم این روند می‌تواند منجربه بیکار، بی‌خانمان و آواره شدن هزاران نفر از مردم ایران شود.
پیش از سال ۵۷ حدود ۲۳ تا ۲۴ سد بزرگ در ایران با ظرفیتی حدود ۲۵ میلیارد متر مکعب وجود داشت و اکنون این میزان به بیش از ۷۰۰ سد بزرگ با ارتفاع بیش از ۱۵ متر، ده‌ها سد کوچک تر و هزاران سد بسیار کوچک تر از جمله آب‌بند، سیل بند یا گابیون رسیده است. مجموع سدهای موجود در کشور اکنون حدود ۴۵ میلیارد متر مکعب گنجایش دارد.
حتی در صورتی که بپذیریم سدسازی امری ضروری و مفید است شاهد افراط بی‌مانندی در زمینه ساخت و ساز، بتن‌ریزی و تعویض مسیر رودخانه‌ها به‌منظور احداث سد در کشور هستیم به‌طوری که دستکاری در سامانه رودخانه‌ها بسیار شدیدتر از آن مقدار آبی است که به گفته وزارت نیرو قرار است مدیریت شود و این مدیریت منابع آب به هیچ عنوان تناسبی با حجم ساخت و سازها ندارد.
پروژه‌های سدسازی ، پروژه‌هایی هستند که بودجه ملی برای آن‌ها صرف می‌شود اما میزان هزینه و بازدهی آن‌ها نسبت به سرمایه‌گذاری و آسیب‌هایی که به محیط زیست، منابع ملی، منابع آبی و… رسانده است، بسیار ناچیز است.
حمله همه جانبه سدسازان به استان های شمالی ایران
استان‌های شمال کشور از جمله گیلان، مازندران و گلستان نیازی به سدسازی و انتقال آب ندارند چراکه میانگین بارندگی سالانه در استان‌های گیلان و مازندران حتی بیش از میانگین بارندگی سالانه در اروپا است و این میزان در استان گلستان تقریبا با بخش‌های مرکزی اروپا برابری می‌کند. همچنین از بهترین سیستم مهار و ذخیره‌سازی آب یعنی جنگل‌های هیرکانی در شمال کشور بهره‌مند هستیم. از این رو اگر جنگل‌های هیرکانی حفاظت شود می‌تواند بهترین مهار کننده آب و ذخیره‌ساز آب در منابع آب زیرزمینی باشد اما متاسفانه رقابت بر سر گرفتن بودجه به استان‌های مازندران و گیلان نیز رسیده است و ساخت و ساز بهترین و ساده‌ترین راه برای هدایت پول به سمت استان شده است. طی اجرا شدن هر یک از پروژه‌های سدسازی در استان‌های گیلان، مازندران و گلستان بخش بزرگی از جنگل‌های هیرکانی چه به علت احداث مخزن سد و چه به‌علت احداث جاده‌های دسترسی برای ساخت سد از بین می‌رود.
یکی از راهکارهای مدیریت منابع آب در کشور اصلاح الگوی مصرف آب، آموزش به مردم و افزایش راندمان مصرف آب یعنی به حداقل رساندن هدررفت و تبخیر آب در آبیاری کشاورزی است. تحقیقات نشان می‌دهد هر فرد برای داشتن یک زندگی راحت و دسترسی به منابع غذایی و آبی سالانه ۲۵۰۰ متر مکعب آب نیاز دارد.
جبران کمبود منابع آب از طریق واردات محصولات کشاورزی که نیاز زیادی به آبیاری دارند را واردات آب مجازی می‌گویند و واردات برخی محصولات کشاورزی می‌تواند راهکار مناسبی برای مدیریت منابع آب کشور باشد.
در ایران ۸۰ تا ۱۰۰ میلیارد متر مکعب آب قابل استحصال وجود دارد و تمام سدهای کشور ظرفیتی حدود ۴۰ میلیارد متر مکعب دارند بنابرین اگر بتوانیم راندمان مصرف آب را دو برابر میزان فعلی کنیم و به ۶۰ درصد برسانیم همین ۴۰ میلیارد متر مکعب آب را بدون نیاز به دست کاری در نظلم رودخانه‌ها می توانیم تامین کنیم.
نحوه مدیریت منابع آبی و نظام آبیاری کشاورزی کشور باید اصلاح شود و به‌دنبال آن بسیاری از مشکلات تامین آب نیز حل خواهد شد.این وضعیت در حالی است که بر اساس اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران در استان های مازندران، گیلان و گلستان ۲۷ سد در حال بهره‌برداری، ۷ سد در دست اجرا و ۳۰ سد در دست مطالعه است.
بحرانی با چند ریشه و یک ریشه سد سازی
بحران آب در ایران ریشه‌های مختلفی دارد که یکی از مهم‌ترین آن ها سدسازی است و با این که هشدارهای بسیاری در مورد آن داده شده و تنش‌های آبی شدت گرفته اما باز هم این رویه ادامه دارد.
اواخر سال پیش مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره شرکت مدیریت منابع آب ایران در خصوص احداث سدهای جدید در کشور گفته بود«با احتساب ۱۹۳ سدی که در کشور وجود دارد، در حال مطالعه ۱۲۰ سد دیگر هستیم که مجموعه این سدها نزدیک به ۲۰ میلیارد مترمکعب دیگر به ظرفیت مخازن سدهای کشور اضافه می‌کند».
دولت قبل به تنهایی حدود ۴۰ سد جدید در ۱۸ استان کشور احداث کرد؛ اردکانیان وزیر پیشین نیرو در پاسخ به انتقادات از پروژه‌های سدسازی، ضمن دفاع از سدسازی در کشور گفته بود چون در دوران جنگ با عراق سدسازی را محدود کرده بودیم، ته جدول سدسازی در دنیا هستیم. برخی از کارشناسان بر این عقیده‌اند که دلیل اصلی طراحی و اجرای پروژه‌های مخرب سدسازی در کشور منافع اقتصادی شرکت‌های عمرانی است که خود در سیاست‌گذاری‌های کلان حوزه آب نقش مهمی دارند.
به نظر می رسد منافع مادی سدسازی برای شرکت های خاص متصل به نهادهای نظامی و قدرت چنان جدی است که به قیمت نابودی ایران نیز حاضر نیستند دست از ساخت این سازه ها بردارند.
