کودکان زباله گرد بدون قرارداد در زمین پیمانکارهای قراردادی

کودکان زباله گرد بدون قرارداد در زمین پیمانکارهای قراردادی
نگاهی به وضعیت کودکان کار و سواستفاده مافیای پسماند از آنان

سرش داخل سطل زباله فرو برده است و تا کمر روی آن خم شده است. دست های کوچکش در حال جست و جوست، و وقتی که سر بلند می کند، می بینم ماسک ندارد.
می گویم آقا پسر ، آقا پسر ماسک بزن خطرناک است.
14یا شاید 13 ساله نشان می دهد، چشم های سیاهش که دو دو می زند را به من می دوزد و می گوید کرونا نمی گیرم.
سمتش می روم و ماسکی که از کیفم برداشته ام را به سویش می گیرم و می گویم بزن، خطرناک است. اندوهگین لبخند می زند و می گوید کرونا خطرناک تر از این ها که نیست و با دست به زباله ها اشاره می کند.
نامش رحیم است اما به نظر می رسد روزگار هیچ با او رحیم نبوده است.
می گویم زباله ها را چه می کنید. می گوید فلان میدان جمع می شویم و می بریم انباری اطراف کهریزک.
از او دور می شوم. چند قدیمی می روم جلوتر و از سوپرمارکت یک آبمیوه می خرم و بر می گردم. تعارف می کند و می گوید نه نمی خورم ، می گویم بگیر و بالاخره می گیرد.
می پرسم کارت همیشه همین بوده، درس نمیخوانی؟ می گوید تا وقتی حوالی صباشهر بودیم تا کلاس چهارم خواندم ، آمدیم سمت پاکدشت دیگر نخواندم و کار می کنم.
عجیب این که وسط حرف هایش می گوید قبلا زباله ها را به انباری حوالی بهشت زهرا می بردند و اما حالا دیگر «پیمانکار» عوض شده و سمت کهریزک باید بروند.
«پیمانکار» این همان اسم رمز است. اسم رمزی که ، کودکان را در چنبره می گیرد تا در زباله ها، در میان این طلای کثیف برای صاحب کار ، طلا بیابند و خود نانی کوچک بر سر سفره ببرند.
رحیم ، این پا و آن پا می کند. باید برود و محجوب تر از آن است که بگوید ، خداحافظی می کنم و از دور ، از پشت سر نگاهش می کنم که با جثه ای کوچک باری چند برابر را بر دوش می کشد.

شاید از غم انگیز ترین صحنه هایی که در سطح شهر تهران دیده می شود، حضور زباله گردهاست. انگار آرام آرام و به تدریج تصویر تهران شبیه به داستان های ویکتورهوگو می شود و تهران با این همه دود و کودک کار حالا دیگر بی شباهت به لندن قرن هیجدهم کتاب های ویکتورهوگو نیست.
حتی شیوع گسترده ویروس کرونا در تمام یک سال گذشته نتوانسته این چهره خاکستری و غمبار را از شهر بگیرد. کودکان و نوجوانانی که در زباله های خطرناک شهر که این روزها بیشتر از همیشه بسیاری از آن دوری  می کنند به دنبال لقمه نانی می گردند و اسفبار این که  با همه این تصاویر باز هم بخشی از  کارشناسان شهرداری بر این باور هستند که زباله گردها فقیر و ندار نیستند.

کار کودک و سود پیمانکار
موضوع کار کودکان اما موضوعی پیچیده و چند بعدی است و به همین دلیل بسیاری از اقداماتی که در این سال ها انجام شده، هیچ کدام چندان موفق نبوده است و روز به روز به تعداد کودکان کار در حوزه دستفروشی و تکدی‌گری نیز اضافه شد.
چرا که این فعالیت کودکان به دلیل فقر ایجاد می شود و خانواده‌ها برای کسب درآمد فرزندان خود را برای تصدی گری و … به خیابان‌ها می فرستند و آن چه به عنوان مقابله با این زباله گردی و مساله کودکان کار معمولا ارایه می شود هیچ کدام به ریشه ماجرا که بحران های جدی اقتصادی است هیچ اشاره ای ندارد.

زباله گردها با شهرداری قرارداد ندارند

این همه در حالی است که یکی از کارشناسان شهرداری می گوید که «زباله گردها» با شهرداری قرارداد دارند و از سر نداری و فقر سراغ زباله گردی نرفته اند ، اما در مقابل این اظهار نظر مدیرعامل پسماند گفته است که پیمانکاران با زباله گردها هیچ قرارداد رسمی ندارند و نیروی کار و تجهیزات کافی دارند، بنابراین نیازی ندارند که از زباله گردها استفاده کنند. از سویی دیگر اگر فقر و نداری نباشد کدام فرد عاقلی سراغ زباله گردی می رود؟ چرا بیشتر زباله گردها کودک هستند؟ اگر فقیر نیستند چرا درس نمی خوانند؟
اما آن چه که زیر پوست شهر جریان دارد به نظر می رسد که هر منطقه شهرداری یک پیمانکار دارد و بررسی ها نشان داده که معمولا پیمانکار  5 یا 6 خیابان را به یک گروه واگذار می کند و معمولا دو میلیون و ۸۰۰ هزار تومان از این زباله گردها می‌گیرد و به آن ها کارتی می دهد.
در واقع پیمانکار شهرداری به صورت توامان از زباله ها و زباله گردها کسب درآمد می کند. هم چنین برآوردهای دقیقی از تعداد کودکان زباله گرد وجود ندارد اما بر اساس برآوردهای آماری ناشی از زباله‌های شهر تهران، توان کودک در حمل پسماندهای خشک و … عنوان می شود که حدود ۴۰۰۰ کودک زباله گرد در تهران مشغول فعالیت هستند و این یعنی در شرایط فعلی 4000 کودک به صورت مستمر در معرض آلودگی های شدید و بحران هایی چون عدم آموزش و تحصیل قرار دارند.

طرح جامعه ای نیست
منبع آگاهی از شهرداری در همین باره به ما می گوید که شهرداری هنوز طرح جامعی برای مدیریت پسماند تهیه نکرده است، این طرح باید تدوین شود، مصوب شود و بقیه دستگاه های دولتی آن را تایید کنند. او می گوید گه هیچ نقشه راه و سند اجرایی برای مدیریت پسماند از سوی شهرداری وجود ندارد.
اما باز باید این مهم را به خاطر سپرد که به نظر می رسد زباله گردها نه با مدیریت پسماند و نه با شهرداری تهران بلکه با پیمانکاران مناطقه مختلف تهران که طرف قرارداد مدیریت پسماند و شهرداری هستند همکاری می کنند.
نکته مهم دیگر این است که هم چنان که از تعداد کودکان زباله گرد آمار دقیقی در دست نیست از عمده مناق فعالیت های آنان نیز آمار چندانی وجود ندارد . در حقیقت برای نهادهای مربوطه و شهرداری راحت ترین راه کلا نادیده گرفتن این کودکان در میان آمارها است.
اما بنا به آمار تولید زباله و نسبت جمعیت کشور می توان برآورد کرد که با توجه به این که  مناطقی همچون، ۱، ۲، ۴ و۵ بیشترین زباله را دارند پس فعالیت زباله گردها در آن مناطق به طبع آن بیشتر نیز خواهد بود.

زباله گردها طرف قرداد پیمانکارها
«صدرالدین علیپور»، مدیرعامل شرکت مدیریت پسماند شهرداری پیش از این گفته بود که «شرکت ها و پیمانکاران منطقه ای با ما قرارداد دارند و زباله های هرمنطقه را جمع آوری کرده و سپس به شرکت مدیریت پسماند ارائه می کنند. این پیمانکاران نیز نیروی انسانی مورد نیاز و هم دستگاه ها و تجهیزات مورد نیاز خود را در اختیار دارند و لزومی ندارد از زباله گردها برای جمع آوری زباله ها استفاده کنند.پیمانکاران منطقه ای از زباله گردها استفاده می کنند اما آن ها هیچ قرارداد رسمی و معتبری با زباله گردها ندارند. در واقع به طور رسمی هیچ سند و مدرکی دال بر همکاری پیمانکاران منطقه ای با زباله گردها وجود ندارد.ممکن است پیمانکاران طرف قرارداد با شهرداری کودکان را برای جمع آوری زباله به کار گیرند که این تخلف است و این پیمانکاران باید کارگران خود را ثبت کنند و این کارگران در سن قانونی باشند.برخی از افراد هم هستند که به صورت غیر رسمی اقدام به جمع آوری زباله‌ها می‌کنند که بر روی آن‌ها نظارتی وجود ندارد.»
در واقع سخنان علیپور یک معنای مشخص دارد، بخش بزرگی از کودکان زباله گرد که در خدمت مافیای بزرگ پسماند هستند، قرارداد دارند؛ اما قرارداد با پیمانکار.
در این میان پیمانکار اما نه تنها از کودکان استفاده می کند بلکه به هیچ کدام از شرایط و قوانین قانونی توجه نمی کند و برایش اهمیتی نیز ندارد.

پسماندها روی دوش کودکان کار
پسماندها صرفا یک‌سری مواد زائد، بی‌مصرف و بی‌ارزش نیستند. بر اساس قانون مدیریت پسماند، پسماندها مواد جامدی هستند که برای تولیدکننده آن‌ها بی‌مصرف است ولی در صورت بازیافت می‌توان از آن‌ها استفاده مجدد کرد. تفکیک نکردن پسماندها، نوعی اسراف محسوب می‌شود. در بسیاری از کشورهای دنیا نیز برای تفکیک زباله افرادی وجود دارند که با مراجعه به سطل‌های زباله آن‌ها را تفکیک می‌کنند ولی این افراد در قالب شرکت یا پیمانکار رسمی هستند و علایم و لباس‌های مخصوص به خود را دارند و آموزش رسمی دیده‌اند.

قوانینی که برای کودکان زباله گرد نیست
اما مساله در ایران سواستفاده از نیروی کار و کودکان است. در حالی که پیمانکاران ، با شهرداری قراردادهایی دارند و طبق آن باید عمل کنند اما خودشان به طور کامل تمام قوانین اداره کار و حتی قوانین انسانی را زیر پا می گذارند و از کودکان برای تفکیک پسماند سواستفاده می کنند.
«محمود عباسی»، رییس کمیسیون حقوق کودک در پاسخ به این سوال که کدام دستگاه متولی ساماندهی کودکان کار و زباله گرد است، نیز گفته است که «متولی کودکان کار و خیابانی با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است، اما دستگاه دیگر مانند سازمان بهزیستی، شهرداری‌ها، استانداری و سمن‌ها نیز باید به وظایف خود عمل کنند.»او در مورد کودکان زباله گرد گفته است که:«این کودکان قربانی سوء استفاده و بهره‌کشی اقتصادی برخی از پیمانکارانی هستند که با شهرداری تهران قرارداد دارند، به همین دلیل شهرداری تهران مسئولیت محوری ساماندهی این کودکان را برعهده دارد. شهرداری باید به کار پیمانکارانی که از کودکان بهره‌کشی اقتصادی می‌کنند پایان دهد.»

زباله گردی یکی از مصادیق کار کودکان است، و ضرورت دارد برای پیمانکاران شهرداری که کودکان کار را به کار می‌گیرند، مجازات‌هایی در نظر گرفته شود و باند‌هایی که در این خصوص فعالیت می‌کنند، شناسایی شوند. برای کاهش معضل کودکان زباله گرد، باید نهاد‌های مربوطه از جمله شورای شهر تهران و شهرداری و همچنین اداره اتباع و سازمان بهزیستی با هم همکاری داشته باشند.
در ماده 80 قانون برنامه ششم توسعه تاکید شده با همکاری سایر دستگاه‌ها، پیرامون کاهش کودکان کار اقدام شود، اما این درحالی بود که زمان اجرای این طرح، شهرداری دو فضا در منطقه 5 و 8 را که قرار بود در اختیار ما بگذارد در اختیار نگذاشت.

در حالی که شهرداری و شورای شهر همواره در این موارد تنها به طرح های نمایشی رو می آورند و مسولیت را به دوش بهزستی می اندازند، اما بهزیستی نیز با بودجه محدود خود و تعداد مددجویانی که هر روز به تعداد آن‌ها افزوده می‌شود، نمی‌تواند همه کار‌ها را به تنهایی انجام دهد. این در حالی است که در این مورد وظیفه ساماندهی کودکان زباله گرد با شهرداری تهران است و در قانون مسولیتی برای سازمان بهزیستی در قبال این کودکان تعریف نشده است.
حالا اما دیگر به نظر می رسد که موضوع زباله گردی در تهران و بیشتر کلان شهرها را باید فراتر از بحث های اجتماعی رصد کرد. موضوع قراردادهای مجهول و نامشخص بین شهرداری و پیمانکارانی که نامی ندارند اکنون محل اصلی مناقشه است. در حالی بسیاری از شهرداری و شورای شهر با مساله کودکان زباله گرد مخالفت می کنند اما به نظر می رسد بخش بزرگی از این کودکان و افرادی که در خیابان ها هستند با یکی از پیمانکاران خود شهرداری و شورای شهر همکاری می کنند. مساله ای که نمی توان حالا به سادگی از آن گذشت.