✅ به نظر می رسد پروژه استادم مجتهد شبستری اصلا شدنی نیست. مطالعات نشان می دهند حتی انقلاب تجدد و انقلاب علمی از درون سنت های کلیسایی در آمده است؛ یعنی این گونه نبوده است که سنت را کنار گذاشته باشند. از درون سنت، دگردیسی ها و به تدریج تغییرات آغاز شده است. از این جهت من با دکتر طباطبایی همراه هستم که وقتی صحبت از تجدد در تاریخ اندیشه اروپا می کند به آبای کلیسا برمی گردد. حتی در کشورهایی که سکولاریسم رادیکال را تجربه کردند بسیاری از سبک و سیاق سنت و قوانین، ریشه های کلیسایی دارند.
✅ همه جوامع سنت هایشان را دارند. ما باید کارویژه ی سنت ها را به تدریج تغییر دهیم. این پرسشی است که در ذهن من بوده. من از خوانندگان همیشگی آثار دکتر سروش هستم و همچنان درس گفتارهای ایشان را دنبال می کنم. ایشان ریزبینی های دقیقی دارند اما چون در حوزه نبودند با دنیای سنت آشنا نیستند؛ به خصوص با فقه. ایشان بیش تر با حوزه کلام و فلسفه و با چاشنی عرفان آن هم از نوع عرفان قونیه ای مأنوس هستند. زندگی کردن داخل دنیای فقه و متون فقهی، نکته اصلی است. سروش از بیرون به فقه نگاه می کند. از نتایج دانش فقه که خود را نشان می دهد، راجع به ماهیت فقه قضاوت می کند. شاید یک قیاس منطقی درست می کند که درخت را باید از میوه اش شناخت و میوه ی خراب، نشان از درخت مرده می دهد اما این گونه نیست. دانش فقه، دانشی که 1400 سال در تار و پود فرهنگ رفته، پتانسیل های عظیمی دارد؛ چه رهایی بخش و چه ویرانگر.
✅ مسأله ی من در آثارم، مسأله تاریخی است. با انقلاب های شدید و دگردیسی های بنیادین، همچون نسخه های استادم مجتهد شبستری، مشکلات حل نمی شود. صبوری می خواهد. اگر اندیشه تنظیمات در دوره ی ناصری موفق می شد، احتمالاً مشروطه ایران سرانجامی شبیه مالزی می داشت. اما چون تنظیمات ناکام بود و دولت به دنبال تصاحب منافعش رفت، تنها پناهگاه مردم نیروهای مذهبی شد. به این ترتیب هر نوع رهایی بخشی با رهبران مذهبی گره خورد. این مسأله جلو آمد تا به انقلاب اسلامی. این سنت تاریخی ما بوده است.
????گفت و گو با اندیشه پویا، شهریور1396، ص110.
