قسمت نخست مقاله به سوی اراده گرایی تاریخی چند روز پیش منتشر شد که در آن به سوره های عنکبوت و روم پرداخته شد. در قسمت دوم سوره های لقمان و سجده بررسی شده است.
متن کامل قسمت دوم به شرح زیر است:
سوره لقمان :” ویژگیهای لازم جهت عبور از شرک و اتصال به یگانگی
مقدمه
پس از طرح سوره های عنکبوت ( مبانی اراده گرائی تاریخی ) و روم ( حتمیت تاریخی اراده گرائی ) به گفتمان توحید – شرک باز می گردد ولی بطور عمقیق تر مبانی عبور از شرک را به عنوان شرط اساسی جهت اتصال به توحید تبین می کند .
لذا در دو سوره لقمان و سجده واژه کتاب از ابتدا طرح می شود تا ویژگیها و روش بحث را بررسی نماید .
محتوای سوره
در سوره لقمان به تبین مبانی اتصال به توحید با طی قواعدی که در دو سوره عنکبوت و روم آمد می پردازد .
اتصال به جهان هستی ، یگانگی و توحید یک نقطه و مکان فیزیکی مشخص نیست که بدان رسید بلکه دارای دو ویژگی و روش است که باید به صورت فرآیندی آنرا طی کرد.
1-جهت توحیدی و یگانه شدن باید از شرک عبور کرد . پاک شدن جسم ، فکر و روان از وابستگی ها ( شرک ) یک فرایند مستمر دائمی و همیشگی است و همواره باید به آن بازگشت و اصلاح کرد و در مراتب بالاتر قرار گرفت .
ابراهیم در مسیر عشق به توحید ابتدا به مبارزه با بتهای زمان خود پرداخت و مرحله به مرحله در این مسیر مراحل توحید را از استدلال تا عروج به عشق و یگانه شدن طی کرد و تمرین حج را طراحی کرد .
نوع وابستگی های درونی و نوع بتهای بیرونی در هر دوره از دوران تاریخی فرق دارد و ابراهیم های هر زمان باید با اراده انسان گرایانه ، امید به اراده تاریخی و قواعد آن و با علم آنها را بشناسد و در آن مسیر با آن تعامل کند و در این مسیر ضرورت حفظ جهت و تسلیم به آن جهت پاکی و یگانگی ضرورت دارد .
2-این مسیر شوندگی و نوشوندگی رشد یابنده است و هر لحظه به لحظه آن دارای هدف ” شدن ” و ” صیرورت ” است و هدف صرفاً رسیدن به یک نقطه و مکان مشخص نیست بلکه نحوه دستیابی بدان مهم است و جزء ذات مسیر به هدف است .
3-این تفکر فرآیندی در مسیر رهایی از شرک و وابستگی یک تراپی و رفتار است که باید ملکه اراده انسان گردد . با حرف ، دعاصرف ، انجام اعمال و مراسم موسمی و دوری از رفتار دائمی ، اتصال صورت نمی گیرد بلکه به وابستگی و شرک بیشتر می انجامد .
گروه بندی جامعه
در شرایط و دورانهای مختلف مواضع افراد و جریانات نسبت به قواعد تاریخی متفاوت است که در این سوره به سه گروه طبقه بندی می کند :
1-استکبار (38)
این گروه که معمولاًرهبران جامعه هستند افرادی خود خواه هستند و در برابر واقعیات که برایشان خوانده میشود روی بر می گردانند و بدون علم به تمسخر می پردازند و سبک زندگی آنها سر گرم کردن مردم به سخنان بیهوده است .
2-مقلدین (39)
این افراد که عموم مردم هستند بدون علم به سبک اجداد خود دنباله رو گروه استکبار هستند زیرا از نظر روزی و امنیت وابسته به آنها هستند .
3-محسنین و رستگاران
این گروه با درک قواعد تاریخی در مسیر پاکسازی برای اتصال به توحید قرار دارند و تسلیم به این مسیر هستند (40)
ویژگیهای لازم جهت عبور از شرک در این سوره توسط لقمان حکیم ارائه می شود که روال و تربیت آن بسیار مهم است . (41)
(1)-عبور از شرک
مبنا و اصل برای اتصال عاشقانه به توحید عبور از شرک و وابستگی است و لذا به عنوان شروع بی پایان مستمر آمده است .
(2)-در نظر گیری توسعه انسان
توسعه انسان و پراکنده شدن در زمین که در سوره نساء با واژه “بث ” و در سوره های اخیربا واژه های “خلق ، اعاده و انشاء و رجعت” به صورت عام آمده است به انسان توصیه شده است به پاس زحمت والدین نیکی و شکر آنرا به جا آورد زیرا عامل توسعه انسان هستند و نقش مهم در حیات دارند ولی اگر انسان را به شرک بخوانند باید ازآن هاعبور کرد .
(3)-شوندگی
این مسیر رهایی از شرک صیرورتی ، شدنی و شوندگی است و لحظه به لحظه ، ذره به ذره و دائماً باید به صورت رفتار و تراپی مد نظر باشد که در آیه 16 سوره به نقش ” مثقال حبه من خردل ” ذا اعمال و رفتار اشاره دارد .
(4)-وظایف اجتماعی
محتوای عبور از شرک از مسیر درک و فهم درون انسان و شناخت شرایط هر دوره می گذرد . لذا وظایفی برای انسان ذکر می گردد که جنبه اجتماعی دارد . این امر در سوره انعام ( بررسی شرک و روش برون رفت از آن ) که علمای دینی یهود به مایحتاج اساسی زندگی مردم پرداخته و برای آنها قیود بیش از حد ( حلال و حرام ) می گذارند با اعتراض قرآن روبرو می شود و با تاکید به معرفی حرامها می پردازد که همگی اعمال و رفتار اجتماعی است . (42)
عبور از شرک و وابستگی برای اتصال به توحید به معنای دیدن خود در جمع و درد مندی جمعی می باشد که در حج آمده است .
(5)-روش برخورد
در این سوره روش برخورد و تعامل نیز مطرح می شود . داشتن یک باور و طرح را نمی توان به هر طریق اجرا کرد بلکه روش اجراء نیز جزئی از محتوا و باوراست که باید منجر به شوندگی و صیرورت گردد . لذا در این سوره خوش روئی با مردم ، تواضع و فروتنی ، میانه روی ، تعادل و ملایمت در گفتار نیز به عنوان روش تعامل که حاکی از مدارا در فرآیند عبور از شرک است تاکید شده است که بسیار در رفتار و تراپی اثر دارد .
نتیجه سوره
در مسیر عبور از شرک و وابستگی و نحوه زندگی انسان به پدیده کشتی و باد و نحوه هدایت کشتی تشبیه شده است که ویژگی صبار و شکور (43) را نیاز دارد .
در مسیر باید اعتقاد به تدریجی و مستمر بودن آن داشت و خاشع بود ، مغرور و وابسته دنیا نشد .
سوره سجده : بازگشت و تسلیم همیشه جاویدان به اراده گرائی و توحید
مقدمه
این سوره در سال هشتم بعثت نازل شده است و نسبت به سوره قبلی فاصله بیشتری با هجرت دارد و لذا چکیده و جمع بندی سه سوره قبلی را از نظر فکری دارد .
تاکید به توحید ، بازگشت همیشه جاویدان ( القاءالله ) و ا وج تسلیم به این فرآیند توام با صبر و پایداری به صورت کلی آمده است .
1-توحید (44)
در آیات اولیه به حق بودن خلق ، عدم واسطه در خلقت (بدون ولی و شفیع ) ، دوره ای و تدریجی و مستمر بودن خلقت ، تعاملی بودن خلقت شکل گرفتن احسن خلقت و مراحل حیات که فرآیندی است بیان شده است . پس از این ساختار اشاره به نقش اراده به صورت ابزار شناخت ( سمع ، بصر ، فواد ) پرداخته است .
2-عکس العمل جامعه در برابر توحید (45)
(1)-اکثریت که شامل کافرون ، مجرمون ، مستکبرون ، فاسقون و مکذبین هستند .
(2)-مومنون که با طی مراحل عاشقانه وصل (خروا، سجده ،سبحوا و بحمده) از شرک عبور می کنند و با دوری از استکبار به انفاق می پردازند .
(3)-نتیجه (46)
برای طی کردن مسیر عبور از شرک و ا تصال و تسلیم به توحید ( لقاء الله ) باید از مسیر های شرک آمیز و وابستگی اعراض و دوری کرد و در مسیر پاکسازی از شرک و وابستگی نیاز به بصیرت و صبر و پایداری است .
پاورقی :
1-به نوشته ” از ساختار گرائی تا اراده گرائی ” برداشتی از سوره های حجر تا قصص ، حسن پویا ، سایت ملی – مذهبی ، قسمت اندیشه مراجعه شود .
2-جدول – ماسلو
3-رب الجعل هذا بلدا آمناو ارزق اهله من الثمرات
4-به تعریف ” مشی ” در مفردات راغب که حرکت مستمر با اراده است مراجعه شود .
5-آیه 1 سوره عنکبوت
6-آیات 6، 7 سوره عنکبوت
7-آیه 8سوره عنکبوت
8-آیه 3سوره عنکبوت
9-آیات 6،69سوره عنکبوت
10-آیات 3،5،7،8،10،11،15،41،42،43،45،49،52،60،62،64، سوره عنکبوت 66
11-آیات 7،46 سوره عنکبوت و در مورد پاکسازی ، به کتاب ” پاکسازی جسم ، فکر و روان ” از نویسنده مراجعه شود .
12-آیات 52،53،54سوره عنکبوت
13-آیه 56 سوره عنکبوت
14-آیات 9،10،11،12 سوره عنکبوت
15-آیات 14تا 40 سوره عنکبوت
16-آیه 64 سوره عنکبوت
17-آیه 39 سوره عنکبوت
18-آیه 69 سوره عنکبوت
19-آیات 45تا 55 سوره عنکبوت
20-آیات 65تا 56 سوره عنکبوت
21-آیات 1تا 5 سوره روم
22-آیات 11تا 26 سوره روم
23-آیات 27 تا 39 سوره روم
24-آیه 30 سوره روم
25-آیه 37 سوره روم
30-آیه 30سوره روم و 43
31-آیات 40تا 47
32-آیه 43و 44
33-آیات 48تا 53
34-آیه 54سوره روم
35-آیه 31
36-آیات 30و 43
37-مشی یعنی طرح و پلان که انسان به اراده در یک مسیر طی می کند که ویژگی آن صیرورت و شدن است .
38-آیات 6 تا 11 سوره لقمان
39آیه 19 تا 20 سوره لقمان
40-آیه 22 سوره لقمان
41-آیات 12 تا 19 سوره لقمان
42- آیات 150تا 153 سوره انعام
43-آیات 29 تا 34 سوره لقمان
44-آیات 1 تا 12 سوره سجده
45-آیات 12 تا 14 سوره سجده
46-آیات 22 تا 30 سوره سجده
