هم برای ایران و هم برای آمریکا عقبگرد از پیشرفتی که در طول این یک سال و نیم صورت گرفته بسیار دشوار است. تصور کنید برای این قدم های سریع که از زمان انتخاب روحانی به سوی جلو برداشته شده و به واسطه آن تابوی مذاکره مستقیم وزیران خارجه ایران و آمریکا از بین رفته چقدر انرژی مصرف شده و گام گذاشتن به عقب نیز به همان میزان انرژی می خواهد با این تفاوت که عقبگرد از این مسیر هم برای دولت اوباما و هم برای ایران تبعات سنگینی خواهد داشت.
نخست وزیر اسرائیل همچنان مصر است که در کنگره آمریکا در تاریخ سوم مارس سخنرانی کند. او در تازه ترین اظهاراتش به رغم تمام مخالفت ها و انتقادها از تصمیمش، سخنرانی اش را وظیفه خود برای دفاع از اسرائیل دانسته است. آنچنانکه خبرگزاری فرانسه گزارش داده است بنیامین نتانیاهو در جریان یک سخنرانی انتخاباتی در یکی از مستعمرات یهودی نشین بیت المقدس گفته است:” من به کاخ سفید و رئیس جمهور اوباما احترام می گذارم اما در مورد این سوژه بسیار مهم وظیفه من این است برای دفاع از امنیت اسرائیل دست به هر کاری بزنم.” او سپس به توافق احتمالی میان ایران و قدرت های غربی اشاره کرده و طوری صحبت کرده که نشان می دهد توافق قریب الوقوع در حال انجام است:” توافقی که در حال تهیه است دلایلی زیادی به ما می دهد تا نگران باشیم. ظاهرا قدرت های جهانی با ایران زمینه تفاهم یافته اند اما من نه.” او پیش از این تاکید کرده بود برای اینکه چنین توافقی حاصل نشود دست به هر اقدامی خواهد زد. به نظر می رسد اکنون او کنگره آمریکا را تنها سنگر کارشکنی در راه تحقق چنین توافقی یافته است. اعتراض ها به سخنرانی احتمالی نتانیاهو در کنگره، در ایالات متحده آمریکا نیز تمامی ندارد. تعدادی از نمایندگان دموکرات در جلسه سخنرانی اش حضور نخواهند یافت و نتانیاهو نیز از دیدار جداگانه با آنها خودداری خواهد کرد. سوزان رایس مشاور امور امنیت ملی ایالات متحده روز چهارشنبه سخنرانی نتانیاهو در کنگره آمریکا را بدون توافق با کاخ سفید داری دارای تاثیری ویرانگر بر روابط میان واشنگتن و تل آویو دانست و گفت این توافق فقط تاسف برانگیز نیست بلکه برای مبانی روابط اسرائیل و آمریکا ویرانگراست. چیزی که ما می خواهیم روابط محکم، پایدار و مستقل میان دو کشور است. “
اما این هه ماجرا نیست . اخیرا شبکه تلویزیونی الجزیره، اسناد اطلاعاتی را منتشر کرده که بر مبنای این اسناد در سال 2012 زمانی که نخست وزیر اسرائیل با نقاشی خود در تریبون سازمان ملل متحد بمب اتمی ایران را خطری قریب الوقوع یافته معرفی کرده بود موساد بر خلاف نخست وزیر معتقد بوده است برنامه هسته ای اسرائیل خطری جدی برای موجودیت اسرائیل محسوب نمی شود. این اختلاف نظر قبلا پیش از این از سوی رسانه های آلمانی در مورد ضرورت تحریم ایران فاش شده بود. هر چند که موساد بعد در اطلاعیه خبر را تکذیب کرد اما طبق گزارش رسانه های آلمانی سازمان های اطلاعاتی اسرائیل بر خلاف نخست وزیر معتقد هستند تشدید تحریم ها می تواند توافق هسته ای را غیر ممکن کند و این موضع برای اسرائیل خطر محسوب می شود. تحرکات مقامات اسرائیل و اظهار نظرهای آنها در روزهای اخیر بیش از پیش هم شده است. تحرکاتی که این سئوال را یک بار دیگر مطرح می کند آیا توافق میان ایران و گروه 5+1 قریب الوقوع است؟
سکوت مرموز تندروها در تهران
اما در ایران مذاکرات با دور تندی از سوی دولت دنبال می شود. مذاکرات اخیری که در ژنو برگزار شد نسبت به قبل یک ویژگی جدیدی داشت. با حضور علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و مونیز وزیر انرژی آمریکا بر بار فنی این مذاکرات افزوده شد و گفت و گوها عینی تر و جزئی تر شدند. حسین فریدون برادر رئیس جمهور هم به جمع مذاکره کنندگان پیوست هر چند که این حضور تازگی ندارد اما مهم به نظر می رسد. هنوز از علت حضور برادر رئیس جمهور جز حدس و گمان های رسانه ای رمز زدایی نشده است. دولت مدعی است این حضور صرفا برای هماهنگی های بیشتر صورت می گیرد اما با وجود این توضیحات، مشارکت برادر رئیس جمهور در روند گفت و گوها همچنان به عنوان معمایی باقی مانده است. در ایران در هفته های اخیر مخالفان توافق بعد از سخنان رهبر جمهوری اسلامی تحرکات چندانی نداشتند. آنها تنها تلاش کردند از سخنان دو هفته پیش آقای خامنه ای تفسیری متناسب با دیدگاهشان در مورد برنامه هسته ای ارائه دهند و تلویحا با استناد به سخنان رهبر جمهوری اسلامی فرجام مذاکرات را بی نتیجه می دانستند اما آنها هم حتی در ظاهر مجبور هستند ازکلیت مذاکرات دفاع کنند.
در ایران مقامات دولتی تاکید کرده اند تنها به توافق یک مرحله ای تن می دهند. خواسته ای که در سخنان آقای خامنه ای خیلی روشن و صریح بیان شد. رهبر جمهوری اسلامی در سخنان خود عدم اطمینانش به توافق دو مرحله ای را اعلام کرد و از سویی خواستار تعیین جزئیات در توافق احتمالی شد، این سخنرانی چنان تفسیربردار بود که هر دو طیف مخالف و موافق توافق، تلاش کردند از عناصر اصلی این سخنان آقای خامنه ای به نفع خود استفاده کنند. سخنان چند روز پیش رهبر جمهوری اسلامی نیز در مورد عدم رفع تحریم های غرب، حتی در صورت پیشرفت مذاکرات هم تفسیر مخالفان توافق را قوی تر کرد. اما روند گفت و گوها و سکوت مخالفان توافق، نشان می دهد سخنرانی رهبر جمهوری اسلامی در جمع فرماندهان نیروی دریایی معطوف به حصول توافق بوده است. بر همین مبناست که رئیس جمهور در جمع استانداران از حمایت 80 درصدی مردم از توافق هسته ای خبر داده بود.
پیش از این رئیس دولت ایران از انجام نظرسنجی برای برآورد افکار عمومی از توافق هسته ای خبر داده بود و حالا تلویحا به نتایج آن نظرسنجی هم اشاره می کند. سخنگوی دولت او محمد باقر نوبخت نیز در جمع خبرنگاران تاکید کرده دولت مصمم است مذاکرات هسته ای را تا پایان ماه مارس به نتیجه برساند. همان نکته ای که ظریف بعد از دیدار هفته اخیرش با جان کری اعلام کرد و البته همان تهدیدی که از سوی دولت اوباما بیان شد . جان کری تاکید کرده بود در صورت عدم پیشرفت در مذاکرات واشنگتن، میز مذاکرات را ترک خواهد کرد. عراقچی نیز بعد از اتمام مذاکرات بلافاصله به وین رفت تا با آمانو مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی ایران دیدار کند. او گفته است قرار است دیدارها با آژانس بیشتر از گذشته شود تا زمینه توافق هسته ای فراهم شود.
تحرک دیپلماتیک مقامات دولت در حالی صورت گرفته که درجریان محافظه کار به نظر می رسد در مورد ضرورت توافق هسته ای نظر واحدی وجود ندارد. در حالی که برخی از چهره های میانه روی محافظه کار از جمله ولایتی، و لاریجانی …از روند مذاکرات همچنان حمایت می کنند، طیف تندروی این جریان به خصوص در قالب نمایندگان جبهه پایداری در مجلس شورای اسلامی در ماه های پیشین تلاش کردند با طرح برخی از موضوع های حاشیه ای مانند قدم زدن کری با ظریف، هسته اصلی تصمیم گذار در پرونده هسته ای ایران یعنی بیت رهبری را تحت تاثیر خود قرار دهند. اما در دو سخنرانی گذشته آقای خامنه ای به خصوص در جمع فرماندهان نیروی دریایی نشانه ای مبنی بر اینکه وی تحت تاثیر این فضا سازی قرار بگیرد مشاهده نمی شود زیرا مبنای استدلال محافظه کاران تندرو، برخی از مسائل حاشیه ای مانند قدم زدن با کری و صدا کردن نام کوچک در حین مذاکرات بود که از سوی رهبر جمهوری اسلامی مورد اشاره قرار نگرفتند. حتی برخی از مقامات نظامی که قبلا در مسائل سیاست خارجی آشکارا دخالت می کردند در چند ماه اخیر یا سکوت کرده اند یا حرف های کلی گفته اند. فیروز آبادی رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح در سخنانی تاکید کرده که او مسئول جنگ با آمریکاست و نه مذاکره.
دوئل اوباما با جمهوریخواهان مخالف
اما میدان نبرد اصلی در آمریکاست، جایی که رئیس جمهور اوباما مخالفان توافق هسته ای را به چالش کشانده است و متقابلا آنها نیز تلاش می کنند رئیس جمهور دموکرات از طریق فشار کنگره، تحت تاثیر قرار دهند. تا کنون مقاومت اوباما در برابر تشدید تحریم ها این فشارها را خنثی کرده اما جمهوریخواهان که نه تنها در مسئله هسته ای بلکه در بسیاری از پرونده های دیگر داخلی با اوباما اختلاف نظر دارند تلاش می کنند از طریق اقدامات تقابلی مانند دعوت از نخست وزیر اسرائیل به کنگره برای ایراد سخنرانی بدون هماهنگی با باراک اوباما از ابزارهای خود برای جلوگیری از توافق هسته ای احتمالی استفاده کنند. به خصوص اینکه در روزهای اخیر انتشار گزارشی مشابه در حین مذاکرات در “وال استریت ژورنال” که به محافظه کاران تعلق دارد، “نیویورک تایمز” که بعضا دیدگاه های دولت وجناح دموکرات را پوشش می دهد و خبرگزاری آسیوشیتدپرس مبنی بر تفاهم ایران و آمریکا برای توقف ده ساله فعالیت های هسته ای، گمانه زنی در مورد احتمال دستیابی به این توافق بزرگ را افزایش داده است.
هر چند دولت آمریکا صحت این گزارش را رد کرد اما به نظر می رسد انتشار این گزارش ها در رسانه هایی که بعضا جهت گیری های مشترکی با هم ندارند، درستی شایعه ای که مدت ها قبل مطرح شده بود را تقویت می کند. شایعه ای که بر مبنای آن، ایران حاضر شده بود ده سال فعالیت حساس هسته ایش را متوقف کند و در ازای آن رفع تحریم ها صورت بگیرد و سطحی از غنی سازی اورانیوم و تعدادی از سانتریفیوژهایش حفظ شود. به گزارش این رسانه‌ها، طبق توافق احتمالی، تعداد سانتریفوژهای فعال در ایران در طول این توافق بیشتر از رقم مورد نظر آمریکا خواهد بود، اما ظرفیت غنی‌سازی آنها کمتر از سطح فعلی می‌شود و اگر ایران به تعهدات خود در پنج سال نخست پایبند بماند، آن وقت محدودیت‌ها به تدریج برداشته خواهند شد.در حال حاضر دغدغه آمریکایی ها این است تعداد سانتریفیوژهای ایران در حدی حفظ شود که مقامات تهران نتوانند حداقل به مدت یک سال امکان ساخت بمب اتمی را داشته باشند. همین دغدغه است که تعداد سانتریفیوژها را به یکی از اصلی ترین محل های چالش ایران و آمریکا تبدیل کرده است.
سوای برخی از مسائل مهم فنی به نظر می رسد بیشترین مشکل اوباما در فشارهایی است که از سوی رقبایش در کنگره به او وارد می شود. به همین دلیل است که ویلیام جی پری، وزیر سابق دفاع آمریکا؛ شان اوکیف، وزیر سابق نیروی دریایی و معاون دفتر مدیریت و بودجه؛ جیمز استاوریدیس، فرمانده ارشد نیروهای ناتو در اروپا و جو ریدر، معاون سابق ارتش طی یادداشتی برای مجله پلیتیکو تاکید کردند: “زمان آن است که اوباما با جدیت در برابر تمام مخالفت هایی که با یک توافق هسته ای می شود، ایستادگی کند.” آنها استدلال کرده اند:” سه دهه طول کشید اما آمریکا و شرکای ائتلافش با ترکیب ممنوعیت ها، لیست سیاه، تحریم ها و دیگر اقدامات دو حزبی ایران را پای میز چانه زنی آوردند. مذاکرات طی 18 ماه اخیر به طور جدی در جریان بوده و در طول این دوره، ایران زیر نظر دقیق آژانس بین المللی انرژی اتمی به طور کلی بر الزامات توافق موقت پایبند بوده است. در این شرایط دور کردن ایرانیان از میز مذاکرات، دینامیک خاورمیانه و ورای آن را بغرنج تر خواهد کرد.”
استدلال این مقامات سابق دولتی و نظامی بیراه نیست. زیرا هم برای ایران و هم برای آمریکا عقبگرد از پیشرفتی که در طول این یک سال و نیم صورت گرفته بسیار دشوار است. تصور کنید برای این قدم های سریع که از زمان انتخاب روحانی به سوی جلو برداشته شده و به واسطه آن تابوی مذاکره مستقیم وزیران خارجه ایران و آمریکا از بین رفته چقدر انرژی مصرف شده و گام گذاشتن به عقب نیز به همان میزان انرژی می خواهد با این تفاوت که عقبگرد از این مسیر هم برای دولت اوباما و هم برای ایران تبعات سنگینی خواهد داشت. به خصوص اینکه ایران هنوز هم نتوانسته به صورت کامل خود را از زیر بار تاثیر تحریمهای سخت غرب و سازمان ملل رهایی دهد و از طرف دیگر نیز ایالات متحده در خاورمیانه با مجموعه ای از تنش های بزرگ مواجه شده و شکست مذاکرات می تواند خطر این تنش ها را دو چندان کند. تحرکات اخیر طرفین برای جلوگیری از شکست و افزایش تحرکات مخالفان نیز به ویژه در اسرائیل و آمریکا هم برای به شکست رساندن این پروژه است.
