ماه های پیش رو برای تقابل میانه روها در ایران و آمریکا با محافظه کاران تندرو در تهران، واشنگتن و تل آویو حساس و تعیین کننده است. مخالفت ها و تحرکات محافظه کاران تندرو و مقاومت میانه روها در تهران و واشنگتن تنها نشانه ای از یک گزاره غیر قابل انکار است: مذاکرات هسته ای به مرحله سرنوشت سازش رسیده است که رهبران باید تصمیم نهایی را در مورد آن بگیرند. اوباما صریحا کارت بازی محافظه کاران تندرو را با تهدید به وتوی تحریم ها نشانه گرفته است آیا روحانی هم اراده و ابزاری برای بر هم زدن نقشه تندروهای ایران در روند مذاکرات را دارد؟
باراک اوباما این روزها میداندار بازی هسته ای ایران و غرب شده است. او سوژه اصلی یک بحران کمابیش سابقه دار بین المللی است. بحرانی که از اوایل سال های 80 شمسی آغاز شد و به اعتقاد برخی تحلیلگران، بوی پایان آن به مشام می رسد. همه چیز از زمانی تغییر یافت که اوباما بر مسند ریاست جمهوری آمریکا تکیه کرد. زمانی که بر وعده های خود در سیاست خارجی تاکید کرد. مهم ترین وعده او حل مسئله ایران بود. وعده ای که تحقق آن در شرایطی که حاکمیت ایران سراسر از محافظه کاری بود و گفتمان اصلاح طلبی در ساختار قدرت به حاشیه رفته بود، سخت بود. او تلاش هایی برای تحقق وعده اش کرد اما دولت احمدی نژاد زبان دیپلماسی را در نخستین دور حاکمیتش نمی شناخت. رئیس دولت می گفت قطعنامه ها کاغذپاره هستند و آنقدر قطعنامه تصویب کنید تا خسته شوید. زمان زیادی طول کشید که احمدی نژاد واقع بین شود. وقتی واقع بین شد و به دنبال توافق با آمریکا بود، کار از کار گذشته بود. چرا که سکه او نزد مقامات عالی نظام هم از رونق افتاده بود حتی اگر آن مقامات مجبور بودند به اشتباه خودشان در حمایت از او علنا اعتراف نکنند. در واقع جنبش سبز، اقتدارگرایی در ایران را تضعیف کرد اما مهم تر از همه بی اعتبار کردن محمود احمدی نژاد بود. او رئیس دولتی بود که حتی در اردوی محافظه کاران نیز نسبت به اصالت رایش تردید وجود داشت. اوباما در این دوره تلاش کرد از طریق فرمول انتقال سوخت ایران به روسیه، تهران را مجاب به همکاری کند اما مقامات ایران آنقدر تعلل کردند که این فرمول نیز شکست خورد. آنها می خواستند در این انتقال، آمریکا هیچ کاره باشد و به ترکیه و برزیل بازی دادند تا بیانیه تهران را به عنوان آلترناتیو طرح انتقال سوخت به روسیه مطرح کنند. اما این طرح نیز برای آمریکایی ها مقبول نبود چرا که اوباما، گر چه در صدد توافق هسته ای است اما دوست دارد این توافق بی دستاورد هم نباشد و اگر حاصل شود نفعی از جایگاه منطقه ای ایران برای حل برخی از مسائل منطقه عایدش شود و محور اصلی توافق هم واشنگتن باشد.
وقتی تحریم جایگزین فرمول انتقال سوخت شد
در نتیجه وقتی فرمول انتقال سوخت به بن بست خورد سیاست تحریم اعمال شد. سفرای اوباما برای قانع کردن متحدان به کشورهای مختلف سفر کردند. عربستان و برخی از کشورهای عربی وعده دادند کمبود نفت ایران را جبران کنند. برای همراهی متحدان آسیای شرقی، از سیاست کاهش تدریجی خرید نفت ایران استفاده شد. آنقدر این سیاست با برنامه و پشتکار اعمال شد که نیم بیشتری از درآمدهای نفتی ایران از دست رفت. شرایط شعب ابی طالبی که بهمنی رئیس بانک مرکزی وقت از وقوع آن خبر داده بود و اسباب رنجش عالی ترین مقامات نظام را فراهم کرد ملموس شد. اختلال در مسیر معاملات بانکی ، کاهش صادرات نفت و تحریم خرید نفت ایران از سوی اروپا و آمریکا، وضعیتی سخت را رقم زد، به گونه ای که دارو شاید رسما تحریم نبود اما اختلال در معاملات بانکی آن را گران و کمیاب کرده بود. بحران ارزی، کشور را فرا گرفت و بحران مدیریت اقتصادی دولت احمدی نژاد نیز، مشکل را دو چندان کرد. شاید تحریم های آمریکا و اروپا علیه ایران تاثیرگذار بودند اما مایه امیدواری زمانی بود که در انتخابات ریاست جمهوی، مردم ایران به تحریم “نه” گفتند و از زبان رئیس جمهور جدیدشان تاکید کردند سانتریفیوژها بچرخند اما چرخ مملکت هم باید بچرخد. اقبال اوباما زمانی بیشتر شد که نه تنها “نه به تحریم و آری به حل بحران هسته ای” محور اصلی انتخابات 92 شد بلکه چهر ه ای هم که بر مسند ریاست نشست دیپلماتی بود که تعلیق غنی سازی را در سال 2003 در کارنامه خود به همراه داشت. اوبامای پراگماتیست روبروی خود چهره پراتیک دیگری را می دید، که بر خلاف بسیاری از مسئولان نظام، می گفت:” می شود با غرب هم به توافق رسید.” از مذاکره با کدخدا به جای واسطه های کدخدا دفاع می کرد و حل پرونده هسته ای را مقدمه ای بر گشایش اقتصادی می دانست. حسن روحانی همان چهره ای بود که باید نیمه صورت رئیس جمهور آمریکا را تکمیل می کرد. آنها در ظرف یک سال توافقنامه ای موقت را امضا کردند و حالا هم امیدوارانه از ادامه گفت و گوها سخن می گویند. ظریف چند روز پیش از توافق هسته ای در 22 بهمن خبر داده بود و گفته بود کلیات مورد توافق است و تنها بحث جزئیات باقی مانده است. حالا قرار است دور جدیدی از مذاکرات میان مقامات آمریکایی و ایران آغاز شود این در حالی است ک وزیر خارجه ایران زیر رگبار انتقادات محافظه کاران تندرویی قرار دارد که پیاده روی با وزیر خارجه آمریکا را برگشت از آرمان های انقلاب می دانند. به همین دلیل است که روزنامه ایران از جنگ روانی تندروهاعلیه دیپلماسی هسته ای ایران خبر داده و خطیبان نماز جمعه در ایران پیاده روی ظریف با همتای آمریکایی اش را، دور از شان وزیر خارجه جمهوری اسلامی دانسته اند. آتش محافظه کاران تندروی ایرانی همیشه به راه بوده اما این هفته ها و ماه ها، سخت تر،هدفمندتر و جدی تر هم خواهد شد. چرا که هر هفته یا هر ماهی امکان توافق هست. شاید هم 22 بهمن.
مقاومت اوباما برابر محافظه کاران
اما بازیگر اصلی این پرونده در هفته های اخیر باراک اوباماست.او که زیر فشار شدید جمهریخواهان برای تصویب تحریم های ایران قرار دارد درست در نقطه مقابل آنها ایستاده است و با صراحت می گوید تحریم ایران را وتو می کند. باراک اوباما در برابر نگاه های سنگین ده ها نماینده جمهوری خواه در کنگره بدون لکنت زبان و با قاطعیت گفت تحریم ایران به معنای شکست دیپلماسی است. به اعتقاد او برای اولین بار در پرونده هسته ای ایران اتفاقات خوبی رخ داده و پیشرفت حاصل شده است. در طول یک هفته اخیر اوباما برای دومین بار است که تاکید کرده تحریم ایران را وتو خواهد کرد. این تاکید بی هزینه هم نبوده است. نمایندگان جمهوریخواه از نخست وزیر تندروی اسرائیل دعوت کرده اند در برنامه ای که با محوریت مسئله ایران سازماندهی کرده اند شرکت کند. این برنامه قرار است ماه مارس برگزار شود و نوعی دهن کجی به ایران است. بنیامین نتانیاهو اعلام کرده است که کمتر از دو ماه دیگر به دعوت رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به واشنگتن می‌رود تا در کنگره درباره اختلاف‌نظرهای دولت آمریکا و اسرائیل در زمینه برنامه هسته‌ای ایران صحبت کند. دولت آمریکا به این اقدام اعتراض کرده و این کار را نقض صریح پروتکل های دیپلماتیک دانسته است چرا که مقامات آمریکایی از این اقدام کنگره بی خبر بوده اند. اما پاتک اوباما به جمهوری خواهان و نتانیاهو هم جالب است. رئیس جمهور ایالات متحده اعلام کرده با نخست وزیر اسرائیل در جریان سفرش به آمریکا دیداری نخواهد داشت. علت این کار هم نزدیک بودن این دیدار به انتخابات پارلمانی اسرائیل عنوان شده است.اوباما تاکید کرده نمی خواهد با انجام این دیدار شائبه دخالت در امور داخلی اسرائیل به وجود بیاید. اما به نظر می رسد اوباما بهانه آورده است او می خواهد از سویی پاسخی به جمهوریخواهان بدهد و از سوی دیگر نخست وزیر اسرائیل را به خاطر این ناهماهنگی و پذیرش دعوت ادب کند. نخست وزیر همچنان معتقد است تحریم ایران باید تشدید شود و از توافق هسته ای نه تنها استقبال نمی کند بلکه روحانی را گرگی در لباس میش می داند که با سیاست لبخند علیه منافع اسرائیل وارد عمل شده است. نخست وزیر اسرائیل بی راه نمی گوید. سیاست دولت در برابر اسرائیل تا کنون مدبرانه بوده و اصولا گفتمان ضد اسرائیلی در سیاست خارجی دولت غایب بوده و این غیبت گفتمانی، سلاح دولت علیه منافع اسرائیل است که در دوره احمدی نژاد از ادبیات ضد اسرائیل او نهایت استفاده را برد. به همین دلیل است که ظریف تاکید می کند نتانیاهو برای بر هم زدن توافق خود را به در و دیوار می زند.
تحرک تندروها: توافق نزدیک است؟
مقاومت اوباما بی دلیل نیست. تحرکات جمهوریخواهان هم بی دلیل نیست. صحبتهای ظریف هم بی دلیل نیست. مذاکرات پی در پی نمایندگان ایران و آمریکا هم دلیل دارد. اینکه وزرای خارجه بریتانیا و فرانسه و آلمان و مسئول ارشد سیاست خارجی اروپا هم بر تداوم گفت و گوها و عدم تصویب تحریم اضافی تاکید می کنند دلیل دارد. دلیل هم روشن است: مذاکرات رو به پیشرفت است و احتمال توافق در ماه مارس وجود دارد و این آخرین توان محافظه کاران در آمریکا، اسرائیل ، ایران و کشورهای عربی محافظه کار خلیج فارس برای جلوگیری از توافق احتمالی است. رئیس جمهور آمریکا در مکالمه تلفنی اش با نتانیاهو از نخست وزیر اسرائیل صریحا خواسته در سفرش به آمریکا و سخنرانی اش در کنگره در مورد تحریم های بیشتر علیه ایران صحبتی نکند. این پیام صریح اوباما در شرایطی است که گفت و گوهای دو جانبه کری و ظریف در داوس و رایزنی های شرمن و عراقچی دیروز هم ادامه داشته است. ماه های پیش رو برای تقابل میانه روها در ایران و آمریکا با محافظه کاران تندرو در تهران، واشنگتن و تل آویو حساس و تعیین کننده است. مخالفت ها و تحرکات محافظه کاران تندرو و مقاومت میانه روها در تهران و واشنگتن تنها نشانه ای از یک گزاره غیر قابل انکار است: مذاکرات هسته ای به مرحله سرنوشت سازش رسیده است که رهبران باید تصمیم نهایی را در مورد آن بگیرند. اوباما صریحا کارت بازی محافظه کاران تندرو را با تهدید به وتوی تحریم ها نشانه گرفته است آیا روحانی هم اراده و ابزاری برای بر هم زدن نقشه تندروهای ایران در روند مذاکرات را دارد؟
