سرگئی لاوروف و جان کری وزرای امور خارجه روسیه و آمریکا خواستار تسریع در توافق هسته ای شده اند. همزمان دو سناتور آمریکایی رابرت منندز، سناتور دمکرات نیوجرسی و مارک کرک، سناتور جمهوریخواه ایالت ایلینویز نیز هشدار داده اند هر توافقی باید در نهایت به آنچه که آنها ” برچیده شدن کامل برنامه هسته ای غیر قانونی ایران” نام گذاری کرده اند منجر شود. حسن روحانی رئیس جمهور ایران نیز در سخنان خود در هیئت دولت شرایط خطیر منطقه را به مقامات آمریکایی گوشزد کرده و توافق را به سود طرفین دانسته است و تلویحا به پیروزی مخالفان اوباما اشاره و تاکید کرده کشورها نباید مشکلات داخلی خود را وارد روند مذاکرات کنند. باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا نیز یک بار دیگر قانون وضعیت اضطراری در مورد ایران را با ارسال نامه ای به رئیس سنا و مجلس نمایندگان یه مدت یک سال دیگر تمدید کرده است قانونی که به سال ۱۹۷۹ و ریاست جمهوری جیمی کارتر باز می‌گردد که از آن زمان هر سال توسط روسای جمهوری آمریکا تمدید شده است.از طرفی جمهوریخواهان کنگره تلاش می کنند پیش از آغاز دور جدید فعالیت خود افزایش تحریم ایران را به بحث بگذارند. در همین زمینه لیندسی گراهام طرحی را آماده کرده و برخی از خبرها در مورد تلاش جمهوریخواهان برای منوط کردن هر گونه توافق با ایران به رای کنگره شنیده می شود. همزمان با این تحولات رویترز مدعی شده قرار است توافقنامه جدیدی نوشته شود که شبیه توافقنامه ژنو است و احتمالا تا ماه مارس تمدید خواهد شد. این خبرگزاری به نقل از دیپلمات های ایرانی و غربی این خبر را نقل کرده است.
با وجود خبرهای بعضا متناقض پیش فرض این نوشته مقرر می دارد که شانس توافق چه در موعد نهایی 24 نوامبر و چه دو ماه پس از آن به سه دلیل بالا رفته است.
حل مسائل فنی امکان پذیر شده است
تحولات روزهای آتی بسیار حساس است. زمان نهایی توافق اولیه 24 نوامبر است و طرفین باید در کمتر از ده روز آینده به توافق سرنوشت سازی برسند در غیر این صورت مذاکرات تمدید خواهد شد که با توجه به نزدیک شدن به سوم ژانویه زمان آغاز به کار کنگره وضعیت دشوارتر خواهد شد . وزیرخارجه عمان و معاون وزیر خارجه روسیه خوش بین ترین افراد حاضر در روند مذاکرات اخیر مسقط بودند. به رغم این خوش بینی رویترز از قول برخی از تحلیل گران مدعی شده شانس توافق بالا نیست هر چند که اظهار نظرهای مختلف مقامات درگیر در فضای مذاکرات مسقط این ادعا را تایید نمی کند.آنچنانکه خبرنگاران حاضر در محل مذاکرت گزارش داده اند و آنچنانکه از اظهارنظرهای مقامات روسیه و عمان بر می آید ایران و گروه 5+1 در مورد تعداد سانتریفیوژها و میزان غنی سازی اورانیوم به توافق رسیده اند. دو موضوع اصلی مورد اختلاف طرفین که سوژه مورد بحث مذاکرات چند ماه اخیر هم بوده است. اما اختلافات علاوه بر مسائل فنی مانند فردو و آب سنگین اراک حول محور لغو تحریم ها هم بر می گردد. در حالی ایران خواستار لغو کامل تحریم هاست به نظر می رسد مقامات کشورهای غربی لغو تدریجی و زمان مند آنها را در دستور کار قرار داده اند. جنس تحریم های ایران متفاوت است تحریم هایی که در قالب قطعنامه های سازمان ملل متحد و در شورای امنیت تصویب شده اند و تحریم های یکجانبه ای که از سوی ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا تصویب شده اند.
تحریم های نخست علی رغم اهمیتشان از منظر حقوقی چندان مشکلات جدی برای اقتصاد ایران ایجاد نکرده بودند اما تحریم های یکجانبه، نفت و معاملات بانکی ایران را هدف قرار دادند . مشکلات زمانی جدی شد که دیپلماسی تحریم اوباما علیه ایران در همراه کردن بسیاری از کشورهای جهان موثر واقع شد و خرید و فروش نفت ایران با مشکلات جدی روبرو شد و موسسات بانکی و مالی ایران تحریم شدند به گونه ای که ایران نفت خود را با بهایی نازل به کشورهایی مانند چین و هند در ازای دریافت کالا می فروخت.اکنون ایران اصرار دارد همه تحریم ها به صورت یکجا لغو شوند موضوعی که به نظر می رسد از لحاظ قانونی نیز امکان پذیر نباشد وتاکید ایران بر لغو تحریم های یکجانبه منطقی و واقع گرایانه تر است و پس از آن نیز لغو تحریم های شورای امنیت در یک بازه زمانی مورد توافق می تواند در دستور کار قرار بگیرد.این همان نکته ای است که دکتر بیگدلی کارشناس مسائل بین الملل و استاد دانشگاه در مصاحبه با دیپلماسی ایرانی مورد اشاره قرار داده و تاکید کرده :” پرونده حل می شود. البته شرطش آن است که بر روی لغو تمام تحریم ها پافشاری نکنیم. در حال حاضر بر سر مسایلی مانند سانتریفیوژها و مازاد کیک زرد توافقاتی حاصل شده است. مساله کنونی پافشاری برای دریافت امتیازهای حداکثری است که امکان ندارد طرف مقابل چنین امتیازی به ایران بدهد. اگر پافشاری ایران به جایی برسد که پرونده هسته ای را به آینده موکول کند، در این صورت کار برای ایران پس از ژانویه مشکل تر خواهد شد.”تفکیک میان تحریم های یکجانبه و تحریم های شورای امنیت در مصاحبه دکتر یوسف مولایی کارشناس حقوق بین الملل با سایت دیپلماسی ایرانی مورد اشاره قرار گرفته اما وی معتقد است مقامات ایرانی با آگاهی از سازوکارهای شورای امنیت مطالبه لغو همه تحریم ها را مطرح کرده اند تا با طرح مطالبات حداکثری از این موضوع به عنوان اهرم فشار استفاده کنند.به نظر می رسد ایران با حذف تحریم ها یکجانبه می تواند این مسئله سوم و چالش برانگیز در مذاکرات را حل کند و به نوعی این اختلاف اساسی با گروه 5+1 را برطرف کند.
روسای جمهو پراگماتیست ایران و آمریکا شانس توافق هسته ای را بالا برده اند
به نظر می رسد با تمام تردیدها و بعضا تحلیل های نسبتا بدبینانه اما شانس موفقیت مذاکرات نسبتا بالاست. دولت روحانی بری تثبیت موقعیت خود و افزایش میدان مانورش نیازمند حل پرونده هسته ای ایران است و از سوی دیگر اوباما نیز که حزبش در انتخابات اخیر کنگره شکست معناداری را متحمل شد می تواند از توافق با ایران به عنوان یک موفقیت دیپلماتیک استفاده کند و در نتیجه برای دستیابی به توافق جدی نشان داده است. نقش رئیس جمهور آمریکا در ایجاد روندی که به توافق نامه اولیه ژنو منتهی شد همسان همتای ایرانی خود تاثیرگذر بوده و اوصولا سوای شرایط حساس منطقه نقش روحانی و اوباما در ایجاد این روند غیر قابل انکار است. به خصوص اینکه تا همین جا هم می توان نمره مثبتی به دولت روحانی در روند پرونده هسته ای داد زیرا به گفته وی دیوار تحریم ها نه تنها ترک برداشته بلکه مذاکرات شکلی جدی به خود گرفته و بر خلاف سال های قبل که تنها به اعلام مواضع طرفین منتهی می شد اکنون در مدار بده بستان قرار گرفته و به جای فضای بدبینی فضای خوش بینی ایجاد شده است. به علاوه اینکه دیپلماسی دولت روحانی تا حدودی توانسته اجماع جهانی علیه ایران را به شکست بکشاند و حتی با فرض شکست مذاکرات بازگشت به دوران قبل از توافق ژنو سخت تر شده زیرا اکنون در صورت شکست مذاکرات هر دو طرف در مظان اتهام هستند. همین دیپلماسی گفت و کو میان ایران و آمریکا را مستقیم کرده و واسطه ها را برداشته و به قول معروف رئیس جمهور، ایران به جای نمایندگان کدخدا با خود کدخدای ده وارد مذاکره شده است. علاوه بر این عدم توافق می تواند شرایط خطرناکتری را در خاورمیانه رقم بزند. عدم توافق به تضعیف جایگاه روحانی و پیروزی احتمالی محافظه کاران تندرو در انتخابات مجلس سال آینده ایران می تواند منتهی می شود و از سوی دیگر میدان مانور را برای محافظه کاران اسرائیل و سعودی بیشتر از از پیش فراهم خواهد کرد و این موضع مشکلاتی را نیز برای دولت اوباما به وجود خواهد آورد.طبیعی است فضای تند خاورمیانه بیشتر از اینکه به درد میانه روها در آمریکا و ایران بخورد خوراک محافظه کارن تندرو در آمریکا، ایران،اسرائیل و خلیج فارس است. در نتیجه از دست دادن فرصت توافق از سوی اوباما و روحانی یک شکست سیاسی بزرگ محسوب می شود و به نظر نمی رسد این دو چهره پراگماتیست حاضر شوند به راحتی این فرصت به دست آمده را با وجود فشارهای سخت رقبای داخلی شان از دست بدهند.
شرایط منطقه حل پرونده را اجتناب ناپذیر کرده است
شرایط منطقه پیچیده است. روحانی در سخنان دیروز خود در هیئت دولت اشاره ای کوتاه به شرایط حساس منطقه داشت. عدم توافق در پرونده هسته ای می تواند این پیچیدگی را بیشتر کند. اسرائیل برای بحرانی تر شدن پرونده ایران لحظه شماری می کند. از سوی دیگر عدم حل این پرونده فرصت گفت و برای حل سایر پرونده ها را خواهد گرفت.در صورت عدم توافق تنازع شیعه-سنی در منطقه افزایش خواهد یافت و خاورمیانه مانند باروتی آماده انفجار خواهد شد. به خصوص اینکه دیدگاه حاکم بر سیاست خارجی آمریکا اعتقادی به یکجانبه گرایی ندارد و به گفته ویلیام برنز جهان حول محور ایالات متحده نمی چرخد و همچنان که وقایع سال های اخیر نشان داده است تحولات خاورمیانه می تواند پیش بینی ناپذیر باشد، در نتیجه سرعت این تحولات می تواند نظام سیاسی مستقر در آمریکا را به این نتیجه برساند جبهه تقابل با ایران را فعال نکند و از فرصت حضور دولت معتدل روحانی در ساختار سیاسی محافظه کار ایران نهایت استفاده را ببرد.
در نتیجه می توان گفت امکان حل مسائل فنی این پرونده، رویکرد پراگماتیستی اوباما و روحانی و خطر افزایش قدرت محافظه کاران و شرایط حساس منطقه خاورمیانه شانس توافق هسته ای را بالا برده و حتی اگر تا 24 نوامبر توافق قطعی منعقد نشود می توان انتظار داشت این مهم قبل از آغاز به کار کنگره امریکا در ژانویه صورت بگیرد.
