این پرسش مطرح است آیا با وجود این چالش بزرگ در خاورمیانه ایران و آمریکا دست به همکاری خواهند زد؟پیش از این سید حسین موسویان عضو پیشین مذاکرات هسته ای ایران در یاداشتی برای الماتیتور تاکید کرده بود بهار عربی به زمستانی سرد تبدیل شده و وقت آن رسیده ایران و آمریکا برای بازگرداندن ثبات در خارومیانه دست به همکاری بزنند. او از وضعیت آشفته مصر و بی ثباتی در این کشور، جنگ داخلی درسوریه و بحران بزرگ این کشور، خطر تجزیه عراق و ناتوانی شورای همکاری خلیج فارس نوشته بود و در پایان مقاله اش تاکید کرده بود:”ایران به‌طور مداوم و مکرر به جامعه بین‌الملل در مورد تهدیدات سلفی‌ها هشدار داده است. خطرات موجود در سوریه و عراق، موج تغییر جنبش بهار عربی، افزایش تروریسم، جنگ‌های داخلی و فرقه‌یی در خاورمیانه و البته آفریقا، خروج آمریکا از عراق و احتمالاً افغانستان، انتقال دولت اسلامی عراق و شام به خلافت اسلامی و اعلام خلافت رهبر این گروه و افزایش شمار تندروها می‌تواند دورنمای ژئوپوتیک خاورمیانه را دگرگون کند و جهان عرب و حتی منطقه را در آستانه سقوط و نابودی قرار دهد.به‌کارگیری اقدامات مصر برای جلوگیری از تحقق چنین سناریویی باید به اولویت جامعه بین‌الملل تبدیل شود. ایران و آمریکا می‌توانند و باید برای این کار دست به اقدامات مهم و موثرتری بزنند.”
آیا داعش زمینه همکاری بیشتر ایران و آمریکا را در خاورمیانه فراهم کرد؟ هنوز چند سالی بیشتر از انتشار کتاب معروف ” احیای شیعه ” ولی رضا نصر نگذشته، کتابی که در آن از تجدید حیات شیعه به عنوان متغیری مهم و تاثیرگذار در منطقه پس از سقوط صدام حسین یاد شده است. ولی نصر از برآمدن شیعی گری در منطقه به عنوان ابزاری مناسب علیه جهادی ها و افراط گرایی سلفی یاد می کند. او به بوش و اوباما توصیه کرد در منطقه پر از بحران خاورمیانه بر همکاری ایران حساب ویژه باز کنند. با توجه به ظهور داعش و نگرانی غرب این پرسش مطرح شده: آیا اکنون زمان آن رسیده است تا آمریکا علیه جهادی ها دست همکاری به شیعیان دراز کند؟
لوران فابیوس وزیر خارجه فرانسه صریحا از ایران و سایر کشورهای عربی خاورمیانه خواسته برای مبارزه با داعش به کشورهای غربی بپیوندند. فابیوس گفته داعش به حدی خطرناک است که می تواند تصویری ملایم و معتدل از القاعده بسازد.مشابه این سخنان را روز بعد چاک هگل وزیر دفاع آمریکا به زبان آورد جایی که او قدرت داعش را فراتر از تصورات موجود نامید و تاکید کرد شاید لازم باشد برای مقابله به داعش در خاک سوریه نیز عملیات نظامی انجام شود. مارتین دمپسی رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا نیز گفته این سازمان که دیدگاه اخرالزمانی دارد باید نابود شود.باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا نیز از طولانی بودن مبارزه علیه داعش برای ریشه کردن آن سخن گفته و تاکید کرده در قرن بیست و یکم داعشی با ان ویژگی ها نباید وجود داشته باشد. این سخنان اوباما نشان می دهد تا چه اندازه قتل جیمز فلوی خبرنگار آمریکایی که به صورت وحشتناکی سر بریدنش از سوی داعشی ها منتشر شد بر رئیس جمهور آمریکا گران تمام شده است. کاخ سفید این اقدام را یک حمله تروریستی نامیده این در حالی است که یک خبرنگار دیگر آمریکایی نیز که مدت ها پیش در سوریه ربوده شده بود در معرض خطر اعدام از سوی داعشی ها وجود دارد. چاک هاگل وزیر دفاع آمریکا گفته برای مقابله با داعش همه گزینه ها روی میز هستند. یک مشاور امنیت ملی آمریکا نیز گفته :” ما هر آنچه لازم باشد را برای محافظت از آمریکایی ها انجام خواهیم داد و برای اینکه عدالت بعد از قتل وحشیانه جیمز فولی برقرار شود.”
قتل جیمز فولی و فوران احساسات در آمریکا
در همین راستا بریان کاتولیس تحالیل گر مسائل ژئوپلیتیک که روابط نزدیکی با کاخ سفید دارد به فیگارو گفته از ابتدای تابستان امسال بحث داخلی در مورد ضرورت نگاه به بحران سوریه و عراق به عنوان دو مشکل در هم تنیده صورت گرفته است. او معتقد است راهبرد رئیس جمهور آمریکا به صورت 180 درجه تغییر نیافته که بخواهد بر مبنای آن با بشار اسد همکاری کند. بلکه به معنای برداشتن گامهایی محتاطانه اما منطقی و عملی با هدف ضربه زدن به قلب داعش است. این کارشناس نزدیک به کاخ سفید در حالی که از قتل جیمز فولی به عنوان محرکی قابل توجه نام می برد به هیجان ایجاد شده در کنگره آمریکا در اثر این واقعه اشاره می کند و می گوید از آنجا که جان دیگر اتباع آمریکایی نیز از جمله یک خبرنگار دیگر نیز مطرح است این احتمال وجود دارد باراک اوباما با استناد به اصل محافظت از جان دیگر اتباع آمریکایی به سوریه حمله کند. اما بحث ارسال نیروهای زمینی به سوریه همچنان مطرح نیست.
آیا راهبرد باراک اوباما تغییر یافته است؟
بریان کاتولیس اعتقاد دارد راهبرد رئیس جمهور آمریکا در این مورد( ارسال نیروهای زمینی مانند جنگ عراق در زمان بوش) تغییر نیافته است. تا حالا آمریکایی ها تلاش می کردند به پیشمرگ های کرد فشار بیاروند تا نیرویشان را در خدمت دولت جدید عراق قرار دهند تا در طول زمان ارتشی غیر فرقه ای را که بتواند سنی ها را جذب و داعشی را شکست دهد بازسازی کنند. اما به نظر می رسد آمریکا، کشورهای منطقه خلیج فارس ، ترکیه و اروپا را فراخوان داده تا شاهرگ های حیاتی سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی داعش را قطع کنند. عربستان سعودی و دیگر کشورهای خلیج فارس برای پایان دادن به حمایت های مالی از جهادی های رادیکال تحت فشار قرار گذاشته شده اند و ترکیه مرز های خود را به روی آنها بسته است تا از ورودشان به سوریه جلوگیری شود. کالوتیس می گوید این راهکارها هنوز کامل نیستند اما حیاتی هستند. او به کشته شدن ضرغاوی رئیس القاعده عراق در حمله آمریکا اشاره می کند و می گوید نهادهای اطلاعاتی اردن اطلاعات لازم را در اختیار آمریکا قرار دادند.
وضعیت ناپایدار منطقه باعث شده که امریکا به دنبال تغییر سیاست های خود در خاورمیانه باشد و همین اوضاع نابسامان می تواند اوباما را وادار کند در این منطقه پر آشوب دست به اقدامات بیشتری بزند.اینکه تا چه حد مواضع اخیراوباما و همکارانش در دولت آمریکا تحت تاثیر فضای احساسی حاصل از قتل جیمز فولی باشد یا اینکه تا چه حد این فضا تحت تاثیر فشار مخالفان مبنی بر ناکارآمدی سیاست اوباما در خاورمیانه است مشخص نیست اما آنچه که از سخنان چند روز اخیر رئیس جمهور آمریکا مبنی بر سرطان خواندن داعش، تاکید وزیر دفاع آمریکا بر پیچیدگی و قدرت این سازمان تندرو و درخواست فابیوس از ایران برای پیوستن به مبارزه با داعش بر می آید نشان می دهد زمینه برای این همکاری تا حدودی فراهم است همچنانکه ایران در برابر ابقای مالکی مقاومتی نکرد و رویکرد تهران در عراق مورد تحسین باراک اوباما قرار گرفت.
طبق گزارش فیگارو با این وجود تعدادی از تحلیل گران معتقدند راهبرد آمریکا در برابر تحولات عراق نامنسجم و پراکنده است. یک ژنرال قدیمی می گوید وقتی کردها از من می پرسند راهبرد آمریکایی ها چیست پاسخ می دهم اگر راهکاری وجود داشت به شما پاسخ می دادم. این ژنرال سابق که در عراق هم جنگ کرده است می گوید حمایت از کردها ناکافی است و اینکه خیال شود آنها بدون تجهیزات مناسب قادر به مقاومت خواهند بود توهمی بیش نیست. او ملحق شدن دوباره سنی ها به صف مبارزه را در بغداد بعید می داند و معتقد است اگر هم در سال 2007 چنین اتحادی رخ داده به این دلیل بوده که قبایل سنی احساس می کردند شریک آمریکایی ها هستند.
این سخنان نگران کننده در شرایطی بیان می شوند که هنوز توافقی برای تشکیل دوت ملی در عراق صورت نگرفته و حیدر العبادی از ایجاد اجماع تا لحظه تنظیم این گزارش ناتوان بوده است. به خصوص اینکه دو جناح سنی مذاکرات را ترک کرده اند و بعد از کشتار نمازگزاران سنی در دیالی و کشته شدن 70 نفر از آنها سلسله ای از انفجارها بغداد را ناآرام کرده است.
صحبت های این تحلیل گران در حالی نگران کننده به نظر می رسد که بنا بر گزارش موسسه واشنگتن دفاع از داعشی ها در افکار عمومی(جهان عرب) در حال افزایش است و نزدیک به 1000 سعودی به دولت خودخوانده اسلامی در عراق پیوسته اند.
زمان همکاری ایران و آمریکا فرا رسیده؟
این پرسش مطرح است آیا با وجود این چالش بزرگ در خاورمیانه ایران و آمریکا دست به همکاری خواهند زد؟پیش از این سید حسین موسویان عضو پیشین تیم مذاکرات هسته ای ایران در یاداشتی برای الماتیتور تاکید کرده بود بهار عربی به زمستانی سرد تبدیل شده و وقت آن رسیده ایران و آمریکا برای بازگرداندن ثبات در خارومیانه دست به همکاری بزنند. او از وضعیت آشفته مصر و بی ثباتی در این کشور، جنگ داخلی درسوریه و بحران بزرگ این کشور، عراق و خطر تجزیه ای که هم اکنوان بالاست و ناتوانی شورای همکاری خلیج فارس نوشته بود و در پایان مقاله اش تاکید کرده بود:”ایران به‌طور مداوم و مکرر به جامعه بین‌الملل در مورد تهدیدات سلفی‌ها هشدار داده است. خطرات موجود در سوریه و عراق، موج تغییر جنبش بهار عربی، افزایش تروریسم، جنگ‌های داخلی و فرقه‌یی در خاورمیانه و البته آفریقا، خروج آمریکا از عراق و احتمالاً افغانستان، انتقال دولت اسلامی عراق و شام به خلافت اسلامی و اعلام خلافت رهبر این گروه و افزایش شمار تندروها می‌تواند دورنمای ژئوپوتیک خاورمیانه را دگرگون کند و جهان عرب و حتی منطقه را در آستانه سقوط و نابودی قرار دهد.به‌کارگیری اقدامات مصر برای جلوگیری از تحقق چنین سناریویی باید به اولویت جامعه بین‌الملل تبدیل شود. ایران و آمریکا می‌توانند و باید برای این کار دست به اقدامات مهم و موثرتری بزنند.”
این مقاله را شاید بتوان مبنای دورنمای سیاست خارجی دولت روحانی هم دانست که تمایل دارد نه تنها در پرونده هسته ای با آمریکایی ها به توافق برسد بلکه به همکاری های منطقه ای نیز دست بزند. هر چند این سئوال همچنان باقی است که با توجه به تعیین محورهای سیاست خارجی ایران از سوی رهبر جمهوری اسلامی و نگاه بد بینانه آقای خامنه ای به غرب تا چه حد روحانی و تیم دیپلماسی اش قادر به پیش برد چنین رویکردی هستند؟
اما کاتولیس معتقد است راهبرد آمریکا در برابر تحولات عراق نامنسجم و پراکنده است. او می گوید وقتی کردها از من می پرسند راهبرد آمریکایی ها چیست پاسخ می دهم اگر راهکاری وجود داشت به شما پاسخ می دادم. این ژنرال سابق که در عراق هم جنگ کرده است می گوید حمایت از کردها ناکافی است و اینکه خیال شود آنها بدون تجهیزات مناسب قادر به مقاومت خواهند بود توهمی بیش نیست. او ملحق شدن دوباره سنی ها به صف مبارزه را در بغداد بعید می داند و معتقد است اگر هم در سال 2007 چنین اتحادی رخ داده به این دلیل بوده که قبایل سنی احساس می کردند شریک آمریکایی ها هستند.این سخنان نگران کننده در شرایطی بیان می شوند که هنوز توافقی برای تشکیل دوت ملی در عراق صورت نگرفته و حیدر العبادی از ایجاد اجماع تا لحظه تنظیم این گزارش ناتوان بوده است. به خصوص اینکه دو جناح سنی مذاکرات را ترک کرده اند و بعد از کشتار نمازگزاران سنی در دیالی و کشته شدن 70 نفر از آنها سلسله ای از انفجارها بغداد را ناآرام کرده است.
وضعیت ناپایدار منطقه باعث شده که امریکا به دنبال تغییر سیاست های خود در خاورمیانه باشد و همین اوضاع نابسامان می تواند اوباما را وادار کند در این منطقه پر آشوب دست به اقدامات بیشتری بزند.اینکه تا چه حد مواضع اخیراوباما و همکارانش در دولت آمریکا ناشی از فضای احساسی حاصل از قتل جیمز فولی ایجاد شده یا اینکه تا چه حد این فضا تحت تاثیر فشار مخالفان مبنی بر ناکارآمدی سیاست اوباما در خاورمیانه است مشخص نیست اما آنچه که از سخنان چند روز اخیر رئیس جمهور آمریکا مبنی بر سرطان خواندن داعش، تاکید وزیر دفاع آمریکا بر پیچیدگی و قدرت این سازمان تندرو و درخواست فابیوس از ایران برای پیوستن به مبارزه با داعش بر می آید نشان می دهد زمینه برای این همکاری تا حدودی فراهم است همچنانکه ایران در برابر ابقای مالکی مقاومتی نکرد و رویکرد تهران در عراق مورد تحسین باراک اوباما قرار گرفت.
از سوی دیگر دولت روحانی ایران نیز داعش را خطری بالقوه برای امنیت ایران می داند و از طرفی مبارزه با این سازمان مخوف را فرصتی مناسب برای نزدیکی به آمریکا در نظر می گیرد.حال این پرسش مطرح شده که با ناتوانی کشورهای منطقه، رویکرد آیت الله سیستانی در دفاع از دولت وحدت ملی و نقش او در برکناری مالکی و نگاه مثبت دولت روحانی به همکاری با غرب در حل مسائل منطقه ای آیا واشنگتن دستدوستی به شیعیان برای مبارزه با یکی از تندترین گرایش های اسلامی که بر مناطقی از عراق و سوریه استیلا یافته دراز خواهد کرد؟ آیا توصیه های ولی نصر به دولتمردان آمریکایی تحقق خواهد یافت؟
