اوضاع سوریه روز به روز پیچیده تر می شود. شاید هنگامی که بهار عربی در خاورمیانه رخ می داد کمتر کسی فکر می کرد که کشور تحت کنترل بشار اسد شاهد خیزشی مردمی باشد. بهار عربی اگر چه منطقه را فرا گرفته بود اما رسیدن آن به سوریه جایی که بشار با ساختار محکم حزب بعث شدیدترین تدابیر امنیتی را اتخاذ کرده بود دور از ذهن بود. بعد هم که سوریه را تظاهرات گسترده مخالفین فرا گرفت کمتر کسی فکر می کرد که این کشور با این سرعت به سمت رویارویی نظامی حرکت کند. اکنون هم که جنگ داخلی دامن این سرزمین را گرفته باز هم کمتر کسی فکر می کرد این جنگ این چنین دامنه دار شود. جایی که ارتش آزاد فتح می کند و ارتش اسد باز پس می گیرد. ارتش اسد می کشد و ارتش آزاد گروگان می گیرد.
تا قبل از آغاز جنگ داخلی اسد متهم اصلی کشتار معترضینی بود که در خیابان ها با تظاهرات مسالمت آمیزشان رژیمش را به چالش می کشیدند اما با وقوع جنگ داخلی هر دو طرف کم یا زیاد متهم به نقض حقوق بشر هستند. سوریه را آتشی بزرگ فرا گرفته که شعله هایش منطقه را فرا گرفته است. به همین دلیل است که نوری المالکی نخست وزیر عراق که کشورش این روزها شاهد جنگ های فرقه ای و ناآرامی های وسیعی است بحران سوریه را عامل اصلی نابسامانی و نزاع داخلی در عراق می داند.او در همین راستا فعالیت شبکه الجزیره را به اتهام تفرقه افکنی به حالت تعلیق در آورده است.
از سوی دیگر معاذ الخطیب رئیس پیشین ائتلاف مخالفان سوریه در نامه ای به سید حسن نصرالله هشدار داد نیروهای حزب الله را از سوریه بیرون بکشد. الخطیب که در مدت ریاستش مواضع میانه و معتدلی را اتخاذ کرد نسبت به بروز جنگ فرقه ای در منطقه میان سنی و شیعی و درگیر شدن ایران و ترکیه در این جنگ احتمالی خانمان سوز هشدار داده بود. اما به نظر می رسد نصرالله بقای اسد را به عنوان ضامن موفقیت های حزبش در نظر گرفته است. او در سخنان سه شنبه اش اگر چه بر راه حل سیاسی در بحران سوریه تاکید کرد اما این را هم گفت که حزب الله برای بقای اسد حاضر است دست به هر کاری بزند. این سخن در حالی که این حزب از سوی مخالفانش به حضور مستقیم در جنگ سوریه متهم است به معنای تایید این اتهامات است.
سوریه آنچنان در کلافی سر در گم گرفتار شده است که هنوز هم هیچ کس نمی داند آیا وضعیت به وجود آمده برنامه ای از پیش طرح شده است یا بر حسب تصادف و اتفاقات به وجود آمده است. سوریه عمیقا درگیر بحران است جایی که القاعده فضای حیاتی یافته و آرزوها و آمال آینده اش را در این سرزمین بحران زده می یابد و این بیم وجود منطقه را بحرانی بزرگ تر از سوریه فراگیرد.
تسلیحات شیمیایی و هشدار شدید اوباما
اکنون هم همه نگاه ها به اظهارات کشورهای غربی در مورد استفاده دولت اسد از تسلیحات شیمیایی جلب شده است. اسرائیل از امریکا خواسته است کنترل تسلیحات شیمیایی سوریه را به دست بگیرد. ظاهرا مقامات تل آویو از اینکه این تسلیحات در اختیار گروه های اسلامگرا بیفتد بیمناک هستند. دولت اسد بعد از سیل اتهاماتی که به سوی دمشق روانه شد امریکا و کشورهای اروپایی را به تکرار سناریوی عراق در سوریه متهم کرد . وزیر اطلاعات این کشور ضمن اینکه مدعی شد واشنگتن و لندن در مورد استفاده دولت اسد از تسلیحات شیمیایی دروغ می گویند واقعه حمله بوش به صدام حسین به بهانه وجود تسلیحات کشتار جمعی را یادآور شد و نسبت به حمله به خاک سوریه هشدار داد.
این در حالی است که باراک اوباما رئیس جمهور ایالات متحده در سخنانی تاکید کرد استفاده از تسلیحات شیمیایی در سوریه می تواند قاعده بازی را تغییر دهد. این جمله مهم هشدار به بشار اشد در مورد احتمال مداخله غرب در بحران سوریه است. اظهارات اوباما در حالی طرح شده که پیش از او کاخ سفید تاکید کرده به احتمال فراوان دولت اسد از تسلیحات شیمیایی علیه مردم کشورش استفاده کرده هر چند که تاکید شده بود میزان استفاده از این تسلیحات اندک بوده است.ادعایی که ابتدا از سوی چاک هاگل وزیر دفاع این کشور طرح شد. در ادامه اوباما نیز در سخنان خود بر ادامه تحقیقات دامنه دار برای اثبات قطعی استفاده از این تسلیحات تاکید کرد هر چند که در آخرین اظهار نظرش باز هم تاکید کرد که او نمی داند تسلیحات شیمیایی از سوی چه کسی استفاده شده است.
ادعای مقامات آمریکا از سوی دیوید کامرون نخست وزیر بریتانیا نیز تکرار شده است. نخست وزیر محافظه کار بریتانیا در سخنان خود به آزمایش هایی اشاره کرده بود که ارتش این کشور در خاک سوریه انجام داده است، آزمایش هایی که به گفته وی نشان می دهد دولت سوریه از تسلیحات شیمیایی استفاده کرده است. کامرون البته تاکید کرده بود نیاز به آزمایش های بیشتری هم هست. او در مصاحبه اش با بی بی سی خواستار اعمال منطقه پرواز ممنوع بر فراز خاک سوریه شده بود اقدامی که می تواند اعلام غیر رسمی جنگ تلقی شود. مقامات بریتانیا و فرانسه نتیجه آزمایش ها و مدارکی که نشان می دهد دمشق علیه مخالفانش از تسلیحات شیمیایی استفاده کرده است را به بان کی مون دبیر کل سازمان ملل متحد نشان داده اند. سازمان ملل نیز در پاسخ به نگرانی ها ودرخواست های کشورهای غربی مبنی بر استفاده احتمالی گسترده ارتش سوریه از این تسلیحات اعلام کرده بود برای انجام تحقیقات تکمیلی آمادگی کامل دارد.سوریه ابتدا در برابر درخواست سازمان ملل مقاومت کرد اما بعد از اولتیماتوم 48 ساعته یکی از مقام های این کشور خواستار اعزام کارشناسان سازمان ملل متحد برای بررسی استفاده از تسلیحات شیمیایی در خاک این کشور شدند. این در حالی است که اپوزیسیون سوریه بار دیگر از جامعه بین المللی خواسته تا دیر نشده است برای جلوگیری از وقوع یک فاجعه بزرگ وارد عمل شود. همین نگرانی را عبداله گل رئیس جمهور ترکیه ابراز داشته است. به اعتقاد او ترکیه استفاده سوریه از تسلیحات شیمیایی را تحمل نخواهد کرد.
استفاده از تسلیحات شیمیایی به کدام دلیل عقلانی؟
پرسش اینجاست آیا واقعا غرب برای جلوگیری از استفاده رژیم اسد از تسلیحات شیمیایی مداخله خواهد کرد؟ با توجه به حساسیت موضوع استفاده از تسلیحات شیمیایی، آیا رژیم اسد حاضر به تن دادن چنین ریسکی بوده است؟ اگر واقعا رژیم اسد این ریسک را پذیرفته است کدام دلیل عقلانی باعث شده از این تسلیحات در مقیاسی ناچیز و آن هم در منطقه ای محدود استفاده کند؟
این پرسش ها در حالی مطرح می شوند که در نظر بسیاری از تحلیلگران سیاسی ایالات متحده انگیزه کافی برای دخالت نظامی در سوریه ندارد. مقامات آمریکایی به خوبی می دانند تعدد بازیگران در این بحران می تواند آنها را با مشکلات عمده ای نیز روبرو کند. به خصوص اینکه جبهه النصره یکی از بازیگران اصلی درنبرد نظامی شورشیان علیه اسد محسوب می شود. گروهی که هر چند اظهارات رئیس القاعده عراق را تکذیب کرد اما اظهارات البغدادی مبنی بر اینکه این گروه شاخه سوری القاعده عراق محسوب می شود و سخنان الظواهری مبنی بر بیعت النصره با این تشکیلات سیاسی نگرانی ها را از هم اکنون بر انگیخته است، همین نگرانی ها بود که آمریکا را مجبور کرد این گروه نظامی را در فهرست سازمان های تروریستی خود قرار دهد. النصره در حالی از جهاد علیه ارتش سوریه دفاع می کند که ارتش آزاد با اصطلاح جهاد مخالفت دارد.
این اختلاف های سیاسی و نظامی است که آینده نبرد سوریه را در هاله ای از ابهام فرو برده است. به خصوص اینکه رهبران مخالف اسد در تبیین نظامی سیاسی ایده ال خود نیز اختلافات عمده ای دارند.
آیا نگرانی اسرائیل از بحران سوریه می تواند این بازی را به سمت وسوی متفاوتی بکشاند؟
بنیامین بن الیعزر، وزیر دفاع پیشین اسرائیل و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در مجلس این کشور، مدعی است سلاح‌های شیمیایی سوریه آرام‌آرام در حال انتقال به دست حزب‌الله لبنان است. این هراس همیشه برای دولت نتانیاهو وجود داشته که در نبود امنیت و اقتدار دولت مرکزی درسوریه تسلیحات سوری ها به دست گروه های اسلامگرای سنی و گروه شیعی حزب الله بیفتد. از همان روزهای نخست بحران سوریه مشخص بود مقامات تل آویو قصد ندارند در این بحران حضوری فعال داشته باشند. شاید دلیل آن هم این بود که با وجود خصومت دولت اسد با اسرائیل اما بلندی های جولان همچنان در دست تل آویو باقی مانده آن هم بدون اینکه شاهد تنش جدی از سوی مقامات سوری باشند. اما در نبود اقتدار مرکزی در سوریه تل آویو با بازیگران مختلفی باید دست و پنجه نرم کند. بازیگرانی که هر یک با انگیزه های متفاوتی در بحران فعلی سوریه و نبرد با دولت اسد درگیر شده اند. بر همین مبناست که وزیر دفاع پیشین اسرائیل تسلط حزب الله و برخی از گروه های اسلامگرا بر تسلیحات شیمیایی را خط قرمز تل آویو می داند و تاکید می کند در صورت چنین اتفاقی اسرائیل وارد عمل خواهد شد. همان نکته ای که قبلا بنیامین نتانیاهو موردتاکید قرار داده بود. با این وجود دولت وی که جلسه فوق العاده ای را نیز برای بررسی تبعات بحران سوریه بر اسرائیل به تازگی برگزار کرده است چندان علاقه ای برای درگیر کردن خود در بحران سوریه ندارد و تمرکز اصلی خود را بر برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران گذاشته است.
وزیر دفاع پیشین اسرائیل در حالی بر قطعیت استفاده دولت اسد از تسلیحات شیمیایی تاکید کرده که چند هفته پیش همزمان با انتشار خبر استفاده از این تسلیحات در بحران سوریه نهادهای امنیتی در گزارشی محرمانه که از سوی هاآرتص فاش شده بود احتمال دادند این تسلیحات از طرف گروه های مخالف استفاده شده باشد. ادعایی که همچنان ثابت نشده است.
در هر صورت بحران سوریه به نظر می رسد همچنان به روند فرسایشی خود ادامه دهد. این بحران تا زمانی که در محدوده توازن قوا میان ارتش اسد و مخالفانش قرار بگیرد همچنان به روند حرکتی خود ادامه خواهد داد و به نظر نمی رسد هیچ یک از طرفین بتواند بر طرف مقابل فائق آید.
یک اتفاق خاص می تواند بحران سوریه را تغییر جهت دهد
بحران سوریه را تنها یک ارزیابی هزینه- فایده سیاست خارجی امریکا می تواند وارد مرحله سرنوشت سازی کند. مگر اینکه ایالات متحده از گسترش این بحران به کشورهای همسایه سوریه در هراس باشد و بخواهد برای پایان دادن به آن دولت اسد را از طریق مداخله مستقیم نظامی ساقط کند. البته این اقدام نیز برای آمریکا چندان آسان نیست. با توجه به حمایت قاطع روسیه و ایران از رژیم اسد و احتمال تحرک حزب الله در لبنان کار آمریکا و غرب برای مداخله نظامی در سوریه چندان آسان نیست و به خصوص اوباما با توجه به اراده دولتش برای حل وفصل بحران اقتصادی کشورش و اتخاذ سیاست عدم یکجانبه گرایی در روابط بین الملل انگیزه ای برای دخالت در سوریه ندارد.
تنها یک اتفاق بزرگ می تواند واشنگتن را وارد این جنگ طاقت فرسا کند و آن هم استفاده گسترده رژیم اسد از تسلیحات شیمیایی است که به نظر نمی رسد در حال حاضر اسد دست به این ریسک بزرگ بزند. استفاده از تسلیحات شیمیایی برای رژیم اسد تنها زمانی می تواند فایده داشته باشد که بقای وی در معرض خطر باشد. اما در مقطعی که جنگ فرسایشی نه برد- نه باخت ادامه دارد کاربرد گسترده تسلیحات شیمیایی اشتباه راهبردی جبران ناپذیر خواهد بود. در نتیجه انتظار می رود سوریه تا ماه های آینده همچنان در بحران خانمان سوزش غرق خواهد بود و این معادله را تنها حوادثی غیرقابل پیش بینی می توانند تغییر دهند.
سایت ملی – مذهبی محلی برای بیان دیدگاه های گوناگون است.
