« زنجیرهای دست و پای حاج آقا را در دادگاه بالا کشیدم و گفتم این است پاداش سردار رشید اسلام؛ کسی که هشت سال در جبهه ها جنگیده .الان این زنجیر پاداش اوست.»
این بخشی از صحبت های همسر استاد احمد قابل در کلیپی بود که به مناسبت یادبود او تهیه شده بود.کلیپی که فضای حاکم بر مراسم بزرگداشت احمد قابل در پاریس را دگرگون کرد و شرکت کنندگان را تحت تاثیر آخرین صحبت های قابل بر تخت بیمارستان قرار داد. هنگامی که کلیپ پخش شد جمعیت شدیدا متاثر شد. جمعیتی که درهوای مطبوع این روزهای پاریس خود را به سالنی کوچک در مرکز شهر پاریس رسانده بودند تا یاد استاد قابل را گرامی بدارند.
کنشگران ملی –مذهبی خارج از کشور به همراه جمعیت رحمان «مسلمانان فارسی زبان پاریس» و کانون دکتر علی شریعتی دانشجویان ایرانی در فرانسه مراسم یادبود شاگرد آیت الله منتظری را تدارک دیده بودند . سخنران ها همه بر منش قابل و تاکید او بر شریعت عقلانی و دردمندی اش برای ارائه چهره ای رحمانی از اسلام تاکید کردند.
اسلام شاد قابل در برابر اسلام افسرده فقیهان
محمد جواد اکبرین که خود روزگاری لباس روحانیت را به تن داشت سخنان کوتاهش را با عنوان «فقه الحیاه و فقیهان افسرده» آغاز کرد.این فعال سیاسی از تقابل مدرسه فکری قابل با فقیهان افسرده سخن گفت و تاکید کرد قابل در طول عمرش بر دو محور مفاهمه با فقیهان افسرده و مبارزه با ولایت مطلقه فقیه حرکت کرد. او سپس اشاره کرد چگونه فقیهان افسرده برداشتی غمبار از متن قران دارند و انسان را تک بعدی می نگرند و در مقابل استاد قابل در خوانش ار متن قرآن به انسان اصالت می دهد و به تنوع و تکثر قائل است.
اکبرین توضیح داد چگونه پیش فرض قابل در مورد انسان با فقهای افسرده متفاوت است و این تفاوت نگاه مهرورزانه و زنده او را از متن به او هدیه کرده بود. به اعتقاد وی قابل دین را نه مقصد که نشانه می دانست ودر متن در جستجوی نشانه ها بود.
او سپس اشاره کرد چگونه قابل در برابر ولایت فقیه که از سوی آقای خامنه ای عرضه شده ایستاد، ولایت فقیهی که چشم ها را بسته می خواهد و حاضر نیست انسان را با تنوع هایش ببیند.
پس از آنکه مجری برنامه پیام بیت آیت الله منتظری و احمد منتظری را خواند اسماعیل ختایی از طرف اتحاد جمهوریخاهان پیامی کوتاه را به مناسبت درگذشت احمد قابل و در تجلیل از آزدای خواهی و استداد ستیزی وی خواند و خود نیز در سخنانی یاد آن مبارز اجتماعی و سیاسی را گرامی داشت.
شریعت عقلانی و نگاه مترقی به زن
پس از او پروین بختیار نژاد از کنشگران ملی-مذهبی خارج از کشور از نوآوری استاد قابل در عرصه دین پژوهی تقدیر کرد و شریعت عقلانی وی را مهم ترین پروژه این اندیشمند دینی دانست وتوضیح داد قابل چگونه بر خلاف اسلام فقاهتی رایج از برابری زن و مرد دفاع می کند و حاکمیت مرد سالار را به چالش می کشد. او ادامه داد قابل در جایی که عقل و شرع در برابر یکدیگر قرار می گیرند جانب عقل را می گیرد و با اجتناب از اخباری گری و اصالت بخشیدن به روایات به متن رجوع می کند. بختیار نژاد توضیح داد در سراسر اندیشه قابل احترام به حقوق زنان مشاهده می شود و این احترام برخاسته از نوع نگاه وی به شریعت است . نگاهی که بر ارجحیت عقل صحه می گذارد.
در اعدام های 67 حداقل سه هزار نفر کشته شده اند
پس از اینکه پیام آیت الله صانعی قرائت شد . مجری مراسم ( ارشاد علیجانی) یکی از دانشجویان حاضر در نشست را دعوت کرد تا خاطره ای که از مرحوم قابل دارد را برای جمع تعریف کند. روح الله شهسوار خاطره ای را از استاد قابل در مناظره با روانبخش روحانی طرفدار مصباح یزدی مطرح کرد و گفت وقتی روانبخش بی محابا وبا بی ادبی به قابل حمله میکرد او با متانت و استدلال اورا به عقب میراند . و وقتی او کم آورد شروع به حمله به آیت الله منتظری کرد و اشاراتی به اینکه او اعدام چند زندانی را بزرگ نمایی کرده است. قابل اما با قاطعیت گفت حداقل سه هزار نفر زندانی اعدام شده اند. وافزود اگر فکر میکنید حتی یک نفر کمتر ازاین تعداد اعدام شده اند یعنی 2999 نفر بوده اند میتوانید من را هم اعدام کنید تا ادعای من درست باشد. به گفته شهسوار با کشیده شدن بحث به اعدام های تابستان 67 نفس های طرف داران هر دوطرف مناظره در سالن مناظره حبس شد . وی افزود موقع خروج پیروزمندانه ما از سالن شاهد بودم که بین برخی بسیجی ها حرفهای قابل تاثیر گذاشته بود وبرخی از یکدیگر می پرسیدند واقعا این تعداد اعدام شده اند و یکی به دیکری میگفت اگر درست نبود جوابش را آقای روانبخش می داد!
اصلاح سنت و ترازوی خرد
پس از ذکر خاطره این دانشجو نوبت نوبت به حسن فرشتیان رسید تا او در مقام یک روحانی از هم صنف خود بگوید. عنوان سخنان فرشتیان ترازوی خرد در اندیشه ها و رفتارهای اجتماعی بود و این موضوع که چگونه در اندیشه استاد قابل عقل و خرد ابزار درک می شود را بسط داد.
در نظر فرشتیان قابل همیشه در نزاع نهایی جانب عقل را می گرفت و به پالایش روایات اعتقاد عمیقی داشت. وی توضیح داد قابل قائل به این بود که هر روایتی که در تعارض با عقل باشد را باید رد کرد و حتی برای اجماع فقیهان در مورد یک روایت شرطی قائل بود و ان هم اعتبار سند بود. به اعتقاد وی حتی برای احادیث متواتری که در تعارض با عقل هستند و مورد اجماع فقها هستند باید سند معتبر ارائه شود. فرشتیان از نگاه سنتی قابل گفت و تاکید کرد او به پالایش سنت برای بنای جامعه آزاد اعتقاد داشته و بر اولویت حق الناس بر حق الله تاکید کرده است. فرشتیان قابل را خردورزی معرفی کرد که هیچ گاه در اندیشه مصلحت ورزی نبود و شجاعت و صراحت همیشه همراهش بود.
قابل شاگرد مدرسه منتظری
بعد از اینکه کلیپ تاثر برانگیز علی فاتحی در مورد استاد قابل به نمایش در آمد تقی رحمانی کنشگر ملی –مذهبی خارج از کشور در سخنانی از مدرسه منتظری سخن گفت . وی اثر ، نهاد و شاگرد را علائم ماندگاری یک مدرسه دانست و احمد قابل را یکی از شاگردان این مدرسه دانست. رحمانی بین قرائت منتظری از دین با قرائت اسلام دولت مدار آیت الله خمینی فرق قائل شد و تاکید کرد منتظری رویکردی نوین از سنت استدلالی آیت الله بروجردی ارائه کرده است. به اعتقاد رحمانی در مباحث بروجردی اسلام وجود دارد اما این اسلام افسرده است و این رویکرد در مواجهه با دولت ملی و دموکرات مصدق بروز داشته است. اما از تجربه تلخ حکومت دینی و رویکرد قوی استدلالی آیت الله بروجردی شاگردی به نام منتظری خلق شد. وی سپس اشاره کرد چگونه در مدرسه منتظری شاگردهایی مانند قابل، ایازی، موسویان و… تربیت شده اند و همه اینها هم وامدار صالحی نجف آبادی هستند. وی توضیح داد قابل نیز در خط این تفکر جای می گیرد، تفکری که به رفرم اسلامی اعتقاد دارد وچون بخشی از مردم به سازمان رسمی دین نیاز دارند، می تواند بسیار اثرگذار باشد.
رحمانی ادامه داد این جریان که قابل نیز جرئی از آن است امیدوار کننده است زیرا به اصلاح سنت اعتقاد دارد و اصلاح سنت هم بخش مهمی از صورت مسئله خاورمیانه امروز است. این جریان به تعامل با روشنفکری مسلمان اعتقاد دارد و شهید سامی به خاطر تلاش برای ایجاد پیوند میان روشنفکران مسلمان و روحانیت سنتی ترور شد. رحمانی با اشاره به اینکه باید به این تعامل ارج نهاد یاد قابل را به پاس تمامی رنج هایی که متحمل شده بود گرامی داشت.
نماد شجاعت در فضای رعب
سراج الدین میردامادی نیز سخنران آخر بود. او نیز در سخنان خود از قابل به عنوان مروج شریعت عقلانی نام برد و او را نمادی از شجاعت در فضای ترس و رعب و روحانی که مرعوب حکومت نشد معرفی کرد. به اعتقاد این فعال سیاسی او در برابر برچسب ها و انگ های ضد دینی مقاومت کرد و بر متن محوری تاکید کرد. میردامادی در خاتمه با ذکر خاطره ای به نوع مواجهه بدون سانسور احمد قابل جوان در محضر درس استادش آیت الله منتظری اشاره کرد و توضیح داد چگونه ارادت استاد دیرینه اش باعث نمی شد قابل از ابراز نظر خود منصرف شود.
این مراسم نیز پایان یافت تا فعالان سیاسی در پاریس در روزهای سخت ایران یاد مردی را گرامی بدارند که خطاب به زندانبانهایش گفت:«شما گمان می کنید با این غل و زنجیرها که بر پای من بستید من تحقیر می شوم اما من با این زنجیرها احساس غرور می کنم.»
فایل صوتی سخنرانی تقی رحمانی در مراسم بزرگداشت مرحوم هادی قابل در پاریس:
