وضعیت صیادان جنوب کشور با وجود کشتی های ماهیگیری چینی و مساله قرارداد 25 ساله ایران و چین از همیشه اسفبارتر است
حالا دیگر سال‌هاست که تصورمان از جنوب کشور با دریا و صیادان آفتاب‌سوخته‌‌اش گره خورده است. اما به نظر می رسد آن تصور از دریا و جنوب و صیادانش با حضور کشتی های ترال چینی دیگر چندان به واقعغیت نزدیک نیست . حقیقت این است که صیادان در ایران یکی از اقشار محروم جامعه محسوب می‌شوند، آنانی که در استان مرزی کشور در حالی به زندگی خود ادامه می‌دهند که نه از راه دریا می‌توانند ماهی صید کنند و نه شغلی وجود دارد که بتوانند از آن راه درآمدی کسب کنند.
فرسوده بودن لنج‌های ماهیگیری، سنتی بودن ادوات صید، عدم توانایی برای نو کردن لنج‌ها و ادوات صید، عدم داشتن بیمه‌ای مشخص از جمله مشکلاتی است که صیادان در کشور با آن درگیر هستند.
یکی از عمده مشکلاتی که در سال‌های اخیر برای صیادان به وجود آمده است حضور کشتی‌های ترال چینی است که اجازه صید را به صیادان بومی نمی‌دهد و آنها هم مجبورند یا به شغل‌های کاذب روی بیاورند و یا اینکه به کارگری در دیگر حوزه‌ها بپردازد.
اما این اتفاق ها هیچ کدام دیگر برای صیادان جنوب تازه نیست و این سناریو شروع آن در سال ۹۷ اتفاق افتاد و به برکناری رییس سازمان شیلات وقت منجر شد. در آن سال که با حضور کشتی‌های صنعتی چینی و انجام صید ترال بسیاری از صیادان محلی بیکار شده و قایق‌ها و تورهایشان را در گوشه‌ای از ساحل پارک کرده بودند، سازمان شیلات به صیادان محلی هشدار داده بود، درصورتی که با رسانه‌ای مصاحبه کنند، مجازات خواهند شد.
قصه‌ای که به نظر می‌رسد هنوز در جریان است و علاوه بر تهدید زیست‌بوم دریا، معیشت صیادان را نیز به خطر انداخته است. صیادانی که حتی تور ماهیگیری خود را با وام خریده‌اند و حالا زیر آفتاب آن را رها کرده‌اند.
حالا خبر می رسد که در یک سال گذشته بیش از ده شناور و کشتی ترال از دریای عمان و خلیج فارس توقیف شده است. یک مورد آن همین چند وقت قبل بود که 6 کشتی ترال در آب‌های جنوب توقیف شده و بارها چینی بودن آنها تکذیب شد.
همه آن کشتی‌ها چینی هستند
اسماعیل کهرم در سال 1399 و در همین باره گفته بود که: «همه آن کشتی‌ها چینی هستند و «جاشو» یا ملوان این کشتی‌ها اهل بنگلادش و هند و فیلیپین و یا خود چین هستند. هر چند که شیلات گفته ما یک ناظر در هر کشتی گذاشته‌ایم تا تنها فانوس‌ماهی‌ها را صید کنند، اما این خواسته در صید ترول امکان پذیر نیست و هر چه را که در کف دریا باشد با خود صید می‌کند. هر آن چه غیر از این ماهی در تور گرفتار شود، بر اثر فشاری که این نوع صید به آنان وارد می‌کند از بین می‌روند و لاشه آنان در دریا رها می‌شود. این کف‌روبی با توجه به اکولوژیک که بر اساس آن موجودات از عمق 200 متری تا سطح به یکدیگر متصلند، مانند کندن ریشه است و دریا را از موجود تهی می‌کند. کما این که حالا هم شده و صیادان صدایشان درآمده که دیگر ماهی نیست. یک صیاد با قایق فکسنی خود چه کار می‌تواند مقابل آن کشتی‌های بزرگ کند؟»
نگرانی مضاعف صیادان از قرارداد 25 ساله ایران و چین
اسحاق تندرو، رییس اتحادیه صیادان ایران نیز اخیرا با اشاره به مشکلاتی که صیادان ایران دارند به فراز گفته است که: «در شرایطی که ذخایر آبزیان در آب‌های اطراف ایران رو به کاهش است باید بگوییم که در سال‌های اخیر بسیاری از صیادان به سمت شغل‌های کاذب رفته‌اند زیرا دیگر نمی‌توان انتظار درآمد از این راه را داشته باشیم.»
ین فعال صنفی با اشاره به کشتی‌های صیادی چنی که در آب‌های خلیج فارس صیادی می‌کنند اضافه می‌کند: «یکی از عمده مشکلاتی که در سال‌های اخیر به صیادان جنوب کشور فشار بسیاری آورده است. کشتی‌های ترال یا کشتی‌های کف‌روب چینی با قراردادهای که وجود دارد همه آبزیان را از سطح تا کف دریا صید می‌کنند. این نوع کشتی‌ها نه‌تنها ذخایز ماهیان را با خودشان به چین می‌برند بلکه زیست بوم منطقه را هم با خطر نابودی روبه‌رو می‌کنند. در این شرایط ما با صید سنتی و لنج‌های فرسوده نمی‌توانیم با آنها در صید رقابت کنیم و مجبوریم که مسیر طولانی‌تری را برای صید طی کنیم که آن هم با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستیم.»
تندرو در پاسخ به این که آیا حضور کشتی‌های ترال با توجه به قرارداد ۲۵ ساله چین با ایران در آب‌های خلیج فارس، ادامه خواهد داشت، اضافه می‌کند: «ما این قرارداد را ندیده‌ایم و اطلاعات دقیقی هم از آن وجود ندارد ولی طبق شنیده‌ها از مسوولان استانی گویا کشتی‌های صیادی چینی در آب‌های ایران حضور خواهند داشت و همچنان باید سایه آنها را بالای سر خود ببینیم. البته ناگفته نماند که ما تلاش‌های خودمان را برای جلوگیری از این موضوع انجام داده‌ایم و مکاتباتی با مسوولان کشوری و استانی انجام داده‌ایم ولی تا کنون جوابی به ما نداده‌اند. با این شرایط نمی‌دانیم که چه باید بکنیم از یک سو راهی جز به دریا زدن نداریم و از سوی دیگر صیدی برای صیادی وجود ندارد. وضعیت بیماری کرونا هم به صورتی است که نسبت به گذشته کمتر برای صید ماهی به آب می‌زنیم و همینطور نشسته‌ایم تا ببینیم چه خواهد شد.»
سرنوشت کشتی‌های ترال توقیف شده چیست؟
بر اساس گزارش‌ها یک کشتی 400 تنی ترول در یک هفته به اندازه 50 تا لنج صید می‌کند. هر لنج برای 30 نفر اشتغال ایجاد می‌کند. با فعالیت کشتی‌های چینی نان هزار و 500 نفر آجر می‌شود. یک کشتی که 400 تا 500 تن ظرفیت دارد، فقط برای 15 نفر اشتغال ایجاد می‌کند. این در حالی است که ارزش محموله‌ای که در یک شب شکار می‌شود، گاه به اندازه قیمت خود کشتی‌هاست.
بر اساس اظهارت کهرم کشتی‌ها توقیف نمی‌شوند. او این گونه استدلال می‌کند که: « آیا بعدا می‌گویند که آن کشتی‌های توقیف شده کجاست؟ چه شد؟ آیا آن را به پارکینگ منتقل می‌کنند؟ یا با زنجیر آن را می‌بندند؟ خیر! این کشتی‌ها آنقدر زیاد نیست که هر روز 6 تا از آنها توقیف شوند. این کشتی‌ها در نهایت روز بعد آزاد می‌شوند! من این را با اطمینان می‌گویم و این گفته‌های خود صیادانی است که چهل سال است آنان را می‌شناسم. ودروغی از آنان نشنیدم.»
در‌حال‌حاضر از 91 کشتی چینی که فعالیت صید و صیادی در ایران را به نزدیک دو دهه عقب‌تر بازگردانده‌اند، هنوز 17 کشتی باقی مانده است. شیوه صیادی این کشتی‌ها در دهه 70 در ایران رایج بود و سازمان شیلات با صرف پول و خرید کشتی‌های صید ترال آنها را از دریا جمع کرد اما در کمال تعجب، در دولت یازدهم به بهانه استفاده از ذخایر میکتوفیده مشترک بین ایران و عمان دوباره این شیوه بازیابی می‌شود.
مجموع این عوامل شیلات را وادار به پاسخگویی کرده است. اما این پاسخ‌ها ابهاماتی دارد. آنها می‌گویند کشتی‌ها ساخت چین هستند اما پرچم ایران را دارند یا در مورد دیگری گفته شده بود یک ناظر در کشتی‌های ترال گذاشته شده است. این در حالی است که به گفته کهرم این ناظر حقوق خود را از کاپیتان کشتی می‌گیرد! چاقو هم هیچوقت دسته خود را نمی‌برد! بنابراین تنها کاری که می‌تواند بکند این است که اجازه ندهد از ۴ صبح به این سو صید کنند. همه اینها در حالی است که جامعه صیادی 25 هزار نفر هستند. و وقتی به شیلات گفته می‌شود به اینها مجوز صید بدهید که به‌صورت قانونی سوخت تهیه کرده و صید کنند، شیلات هرگز زیر بار مجوز‌دادن به این افراد نمی‌رود؛ زیرا معتقد است ذخایر آبزیان ما را از بین می‌برند اما آنجایی که صید ترال می‌آید و آش را با جایش می‌برد، هیچ اشکالی از نظر دوستان وجود ندارد و حتی در این شیوه صید از سوخت یارانه‌ای هم استفاده می‌کند.
بستر بی‌حفاط دریا
اسماعیل کهرم به فراز می‌گوید: «سال‌ها پیش برای حفاظت از دریا سازمان بنادر و کشتیرانی عده‌ای را به ایتالیا وانگلیس فرستاد تا دوره دیدند. و قرار بود کشتی‌هایی که برای خرید نفت وارد خلیج فارس می‌شوند را کنترل کنند که آب توازن آنها یعنی آبی که برای خالی نبودن کشتی استفاده می‌شود و در مقصد تخلیه می‌شود، آلوده نباشد. این آبی که وارد می‌شود اغلب آلوده به نفتی است که دریا را آلوده می‌کند واقعا هم این اتفاق افتاد. در کشورهایی مانند استرالیا وسط آب و در دریای عمیق کشتی می‌ایستند و انبار خود را خالی می‌کند و بعد آب دریای عمیق را در انبار منتقل می‌کند و بعد متخصصانی که دوره دیدند باید بینند که آن آب درون انبار آب دریای عمیق هست یا نه. حتی در بندر سیدنی در استرالیا آنقدر حساسیت زیاد است که بطری آب مصرفی شمارش می‌شود تا مبادا یکی در دریا افتاده باشد. به نسبت تعداد کارکنان کشتی و روزهایی که درآب بودند عددی را در نظر می‌گیرند و هنگامی که کشتی به بندر می‌رسد آنها چک می‌کنند تا حتی یک بطری را در آب‌های عمیق رها نکرده باشند.
اما در کشور ما آن افرادی که دوره دیده بودند برای کنترل و حفاظت از آب‌ها حالا در دفتر کار انجام می‌دهند و بایگانی می‌کنند! حتی یک نفرشان در خلیج فارس نیست که کیفیت آب را بررسی کند. این می‌شود که هر کشتی از هرجای دنیا که بیاید به راحتی وارد می‌شود و هرکاری که دلش خواست انجام می‌دهد». در حال حاضر با توجه به ۶۲۰۰ کیلومتر ساحل و ۵۵ جزیره ایران، معاونت دریایی حفاظت محیط زیست اعلام کرده است که برای رفتن به دریا، کنترل و نظارت بر وضعیت اکوسیستم تجهیزاتی در اختیار ندارد.
با همه این اوصاف باید گفت حکایت صید ترال و کشتی‌های چینی حکایت خانی است که نه رفته و نه آمده!
