مرگ در تابوت فرونشست زمین
عرق شرم بر جبین تاریخ خواهد نشست وقتی که آثار تاریخی اصفهان به یک باره فرو بریزند. آثار و تبعات ناشی از خشکسالی زاینده رود و خشک شدن سفره های زیرزمینی درحالی پدیده فرونشست زمین را ایجاد کرده که کارشناسان و دوست داران میراث فرهنگی اصفهان به تازگی از آسیب عمارت هایی خبر می دهند که حیات آنها به دلیل کاهش سفره های زیرزمینی به خطر افتاده است.
آثار تاریخی اصفهان هم اکنون در بحران فرو نشست قرار گرفته است. یکی از این آثار تاریخی که به عنوان بزرگترین میراث اصفهان به شمار می رود و مورد تهاجم پیامدهای بی آبی قرارگرفته، میدان نقش جهان و پل های تاریخی اصفهان است.
* ریشه بحران
نتیجه پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی در اصفهان، تهدیدی جدی برای بناهای تاریخی است. تا زمانی که آبخوان ها یا همان سفره های آب زیرزمينی باعث پرشدن گسلها و مانع حرکت آن ها می شد، مشکل جدی وجود نداشت، اما اکنون که ذخایر این سفره ها کم یا تخلیه شده اند احتمال خطر فرونشست زمین در اصفهان به یک بحران تبدیل شده است.
* زنگ خطر به صدا درآمده است
پدیده فرونشست زمین در اصفهان اکنون به قدری جدی است که چندی پیش بالاترین مقام استان در جلسه ستاد پیشگیری، هماهنگی و فرماندهی عملیات پاسخ به بحران تاکید کرده که سازمان زمین‌شناسی با اختصاص اعتبار ویژه برای مطالعه، اجرایی‌شدن طرح‌های تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی و طرح‌های پایش فرونشست و گرد و غبار در این استان توجه خاص داشته باشد.
در همین زمینه رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان با اعلام هشدار در این زمینه گفت: پایین رفتن سفره های زیرزمینی و نشست زمین مدرسه چهارباغ و میدان امام(ره) و پل های تاریخی را در بحران قرار داده و باید در این زمینه مسئولان هشیارانه تر عمل کنند.
* ایستادگی بناهای قدرتمند در مقابل فرستایش مداوم
رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان پیرامون اینکه بعد از مشاهده علائم نشست در مساجد امام(ره) و شیخ لطف الله، این اداره کل از ظرفیت مهندسین مشاور در این باره استفاده کرد، می گوید: «به زبان ساده باید گفت که اگر تاکنون بناهای تاریخی اصفهان از جمله میدان نقش‌جهان، سی و سه پل و پل خواجو نشست نکرده‌اند معجزه رخ داده است و امیدواریم که این اتفاق هرگز نیافتد.»
* آثار دوام آورده اند چون خوب ساخته شدند
در همین زمینه علیرضا جعفری زند، باستان شناس نیز می گوید که:«زمانی که آب‌های زیر زمینی افت پیدا کند، زمین نشست کرده و پدیده فرونشست زمین اتفاق می‌افتد. زیر پی‌های آثار تاریخی سست شده و امکان نشست این آثار نیز وجود دارد. همان طور که اکنون نیز نشانه‌هایی از ترک خوردگی روی آثار تاریخی شهر را شاهد هستیم، با توجه به اینکه در گذشته میلگرد و بتن نبوده، بنابراین فنداسیون‌های این آثار آهکی و ساروجی ساخته شده و استحکام لازم را ندارد و در اثر خشکی و همچنین به دلیل تکان خوردن ترک خورده است. البته این آثار آنقدر با کیفیت ساخته شده که تا به حال توانسته دوام بیاورد، اما بیش از این نمی‌توانند این فشار را تحمل کند.»
جعفری زند با بیان اینکه برای پیشگیری از نشست تنها راه، جلوگیری از افت سطح آب زیرزمینی است، نیز گفته بود که: «با توجه به اهمیت افزایش ضریب اطمینان بناهای تاریخی اصفهان با ادامه خشکی زاینده رود، در بیشتر مواقع پس از ایجاد خسارت در یک بنا و ترمیم دوباره آن ضریب ایمنی سازه افزایش می‌یابد، اما در بناهایی مانند میدان نقش جهان و پل‌های تاریخی نباید منتظر آسیب رسیدن به بنا شویم و سپس ضریب اطمینان سازه را افزایش دهیم، اما به نظر می‌رسد دوستان نشسته‌اند تا خسارت اتفاق افتد و بعد تصمیم گیری کنند.»
این باستان شناس ادامه می دهد: «باز و بسته شدن آب خود باعث آسیب های بی شماری به آثار تاریخی می شود و ما باید برای این موضوع چاره اندیشی کنیم و با گذاشتن سنسور میزان نشست آثار تاریخی را محاسبه کنیم.»
*ترسالی های از دست رفته و زمین شکاف خورده
به گفته حسن قاضی عسگر در مواقع ترسالی 14 میلیارد متر مکعب به دریا می رود و از دست ما خارج می شود،درحالی که کسری آب 12میلیارد متر مکعب است که اگر هدایت شده بود کسری مخزن آب سفره های زیرزمینی استان تکمیل شده بودومشکلات کمتر می شد.
نشست زمین موضوعی قابل تأمل ونگران کننده است،مساله ای که اکنون به جان آثارتاریخی اصفهان چنگ انداخته و معلوم نیست با پایین رفتن سفره های زیرزمینی چه بر سر اصفهان بیاید. زاینده رود یک رودخانه دائمی است که همواره آب در آن جریان داشته است،اما متاسفانه مدیریت نادرست جغرافیای طبیعی یک منطقه را دچار تغییرکرد، واکنون با قطع جریان آب نباید انتظار داشته باشیم خطر آثار تاریخی اصفهان که وابسته به آب هستند را تهدید نکند.
