نگاهی به پایین بودن حقوق سربازان و گرایش به شغل‌های کاذب و فشارهای روزافزون اقتصادی بر آنان
نزدیک به 400 هزار جوان هر ساله داوطلبانه یا غیرداوطلبانه به خدمت سربازی اعزام می‌شوند که بخشی از این تعداد را جوانان متاهل تشکیل می‌دهند. حقوق سربازان نسبت به تحصیلات و محل خدمت از 225 هزار تومان با درجه سربازی آغاز و در مقطع ستوانیکم به 337 هزار تومان در مناطق عادی می‌رسد. البته این رقم در مناطق عملیاتی رقم بیشتری می‌شود.
سربازان متاهل هم به نسبت مجردها درصدی بیشتر حقوق می‌گیرند اما به گفته برخی از این سربازان این حقوق حتی کفاف رفت و آمدشان را نمی‌دهد. از سوی دیگر به گفته سردار موسی کمالی، رییس اداره سرمایه انسانی سرباز ستاد کل نیروهای مسلح حقوق سربازان باید 60 تا 90 درصد حقوق پایه پرسنل کادر باشد که به دلیل نبود اعتبار ما شرمنده سربارن هستیم.
وضعیت زندگی برخی از سربازان متاهل بغرنج است و آن ها مجبورند برای تامین هزینه‌های زندگی، عصرها مسافرکشی و دستفروشی کنند؛ این خبر را چندی پیش حجت‌الاسلام محمدرضا تقوی‌مقدم، رئیس عقیدتی سیاسی فرماندهی انتظامی خراسان رضوی داده بود.
جوراب‌‌فروشی در واگن‌های مترو
با سر تراشیده و ماسکی که در این گرمای هوا به صورتش زده وارد واگن مترو می شود. کیسه‌ای شبیه به کیسه زباله به دست گرفته و جوراب می‌فروشد. ساق بلند و نیم ساق و کالجی. مدل جورابی‌هایی که می‌فروشد همین 3 مدل است. در این گرمای کلافه‌کننده که از شانس سیستم تهویه مترو هم خراب شده، او در طول مسیر واگن‌های مترو را چندین بار سر و ته می‌کند تا جنسش را بفروشد.
ایستگاه شهید بهشتی سربازی سوار مترو می‌شود. سرباز وظیفه‌ای که تازه پشت لبش سبز شده. از دست قضا فروشنده جوراب را با وجود ماسک پهنی که به صورتش زده، می‌شناسد. با او خوش و بش می‌کند و چند جمله نامفهومی با یکدیگر رد و بدل می‌کنند و فروشنده جوراب دستی برایش تکان می‌دهد و می‌رود ته قطار.
کنجکاو می‌شوم که فروشنده جوراب چه کسی است. از سرباز جوان می‌پرسم که آیا او را می‌شناسد؟ بدون اینکه برای جواب دادن طفره‌ای برود می‌گوید:«هم خدمتی هستیم با هم. عصر یکی دو ساعت زودتر از بقیه از فرماندمون مرخصی می‌گیره میاد بیرون برای دستفروشی. بنده خدا زن و بچه‌دار. نمی‌دونم چرا اومده خدمت؟»
شاخک‌هایم تیز می‌شود که گپی با این سرباز دستفروش بزنم. تا به حال با چنین سوژه‌ای در مترو روبه‌رو نشده بودم. او را هنگامی که در ایستگاه راه‌آهن پیاده می‌شوم، صدا می‌زنم. پیش از اینکه فرصتی برای جواب دادن داشته باشد از او می‌پرسم سرباز است؟ با تعجب نگاهم می‌کند و در برزخ جواب دادن و ندادن گرفتار می‌ماند. شاید می‌ترسد از بازرسی یا دژبان باشم، شاید هم تصور می‌کند مامور سد معبرم!
با چشمانی که دو دو می‌زند و لب‌هایی که از تشنگی سفید شده‌اند جواب می‌دهد:« بله، سربازم.» از او می‌خواهم چند دقیقه‌ای وقتش را به من بدهد تا گپی کوتاه با او بزنم. بچه جنوب شهر است. 4 سال پیش ازدواج کرده و یک پسر 18 ماهه دارد. زمانی که به خدمت رفته پسرش 4 ماهه بوده است.
می‌دانم عجله دارد و باید سر شب برود خانه آن هم با کیسه خالی از جوراب! می‌روم سر اصل مطلب و می‌پرسم چرا زمانی که مجرد بوده خدمت نکرده و حالا در متاهلی و چنین وضعیتی برای خدمت حاضر شده؟
«راستش اگه با من بود اصلا خدمت نمیومدم ولی چاره‌ای نداشتم. تا چند سال پیش کارگاه جوراب‌بافی داشتم که از شانس با این وضعیت بازار و از طرفی سرم کلاه رفت و ورشکسته شدم. می‌خواستم دست زن و بچمو بگیرم و برم آلمان که نشد. من مثل خیلی‌ها جیگر قاچاقی رفتن رو ندارم به همین خاطر گفتم برم خدمت و کارت رو بگیرم و بعدش گذرنامه رو تا با خیال راحت بریم استانبول و از اون طرف هم خدا کریمه.»
از دستفروشی در مترو می‌پرسم که خرج زندگی‌اش از این راه در می‌آید یا نه؟ «خدا می‌رسونه. چاره‌ای ندارم. یک کم پول دارم که گذاشتم بانک برای مهاجرت و با دستفروشی هم خرج زن و بچه و اجاره رو درمیارم. چاره دیگه‌ای جز دستفروشی ندارم.
-تا به حال شده آشنا یا فامیلی رو توی مترو ببینی؟
– تا دلت بخواد. دیروز پسرعموی زنمو دیدم. هی چشماشو تنگ و باز می‌کرد تا منو پشت همین ماسک بشناسه که خودمو توی این شلوغی گم و گور کردم فردا روزی پشت من و زنم حرف و حدیث در نیارن. داداش پول حلال در آوردن هم توی این دوره و زمونه خیلی سخت شده.
-بین سربازهای پادگان فقط تو دستفروشی می‌کنی؟
– سربازهایی که متاهل هستن بیشترشون بعد از ساعت اداری میرن سرکار. بعضی‌هاشون مغازه و کار و کاسبی دارن، بعضی‌ها هم مثل من بدبخت و بیچاره هستن و باید دستفروشی کنم.
او عجله دارد و می‌خواهد به آنسوی سکو برود تا راه آمده را برگردد. پیش از رفتن آدرس سربازی را در منطقه امامزاده حسن می‌دهد که عصرها در کوچه «جعفر جنی» شال و روسری بساط می‌کند.
حقوق سربازی خرج رفت و آمد می‌شود
نشانی جوانی را که به من داده اند در خیابان مورد نظر پیدا می کنم. ساعت 5 عصر است و او روسری و شال بساط کرده و گرم مشتری راه انداختن است. 25 ساله به نظر می رسد، لاغراندام با صورتی استخوانی و چشمانی بالا آمده. وقتی سرش خلوت می وشد از او درباره کار و کاسبی اش می پرسم. می گوید:« شکر خدا بد نیست، خوب هم نیست بالاخره با دستفروشی چرخ زندگی مان می چرخد. خدمتم تمام شود حتما درآمدم بیشتر می شود.»
او نیز از وضعیت کار و زندگی و خدمتش می گوید .از این که چیزی به پایان خدمتش نمانده و لحظه شماری می کند که سریع تسویه حساب بگیرد و از کار و نان آوری باز نماند. می پرسم که در طول این ماه ها که مشغول خدمت بوده فرمانده یا مسول مستقینش به خاطر این که متاهل است امتیاز خاصی به او داده یا نه؟ آیا حقوق سربازی کفاف گذراندن زندگی اش را می دهد یا نه؟ لبخندی به نشانه تاسف می زند. «آقا دویست و خرده ای خرج رفت و آمد تا پادگانم هم نمی شود چه برسد به خرج خانه. امسال مبلغ ناچیزی به حقوق مان اضافه شده. از امتیاز هم این را بگویم که متاهل ها را می فرستند شهر محل سکونت شان که کنار خانوده شان باشند. پست نگهبانی هم یک نوبت کمتر لز سربازان مجرد است. گهگداری هم فرمانده لطفی می کند و زودتر از بقیه مرخصی می دهد تا به زندگی ام برسم. ولی در کل امتیاز خاص یا حقوق بالاتری نداریم. همینکه عصر می تونم از پادگان بزنم بیرون و به بساط شال و روسری برسم خودش جای شکر داره.»
دستفروشی و مسافرکشی سربازها را پیش می کشم. در پاسخ می گوید هیچ کجا به جوان هایی که سرباز هستند کار نمی دهند و چاره ای جز دستفروشی و بساط و مسافرکشی نمی ماند. او عقیده دارد حقوق سربازها کمتر از آن چیزی است که قانون تعیین کرده و اگر سربازی در ایران مثل بعضی کشورهای دیگر حرفه ای شود حقوق سربازان بالا می رود و در حد پرسنل کادر می شود و از طرفی دیگر نیاز نیست خیلی از جوان ها به خدمت بروند.
سربازها چقدر حقوق می‌گیرند
بر اساس دستورالعمل جدید ستاد کل نیروهای مسلح یک سرباز عادی اگر تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی باشد حقوق 787 هزار تومان می گیرد و اگر متاهل باشد یک میلیون و 125 هزار تومان. میزان حقوق سربازان عادی در سطح گردان و پایین تر به 562 هزار و در همان منطقه و بالاتر از گردان به 472 هزار تومان می رسد. حقوق در در مناطق نوع 2 به 398 هزار و در مناطق عادی به 225 هزار تومان کاهش پیدا می‌کند. البته حقوق سربازان بر اساس نوع مدرک تحصیلی و منطقه عادی یا ویژه تغییر می کند به عنوان مثال گروهبانیکم وظیفه ای که در مناطق عملیاتی و سطح گردان خدمت می کند 647 هزار و در در سطح بالاتر از گران 543، در مناطق عادی نوع دوم 452 و مناطق عادی258 هزار تومان حقوق می‌گیرد.
چرا حقوق سربازان پایین است؟
نظر سردار موسی کمالی، رییس اداره سرمایه انسانی سرباز ستاد کل نیروهای مسلح درباره پایین بودن حقوق سربازان به خصوص سربازان متاهل چیست. آیا حقوق سربازان بر اساس قانون همین چند صد هزار تومان است؟
او پیش از این در گفت و گویی با روزنامه ایران ، ماده 49 قانون را منبع دانسته بود و با عنوان این که حقوق سربازان پایین است و باید مبلغ بالاتری از این باشد ، گفته بود که :«سربازان وظیفه 60 تا 90 درصد حداقل حقوق کارکنان کادر را که چیزی نزدیک به یک میلیون و 800 هزار تومان می‌شود باید دریافت کنند. به عنوان مثال امسال حداقل حقوق کارکنان پایور یک میلیون و ۸۷۵ هزار و ۶۰۰ تومان است که ۶۰ درصد آن برابر یک میلیون و ۱۲۵ هزار و ۳۶۰ تومان و ۹۰ درصد آن حدوداً معادل یک میلیون و ۶۸۸ هزار تومان می‌شود که این مبلغ با توجه به درجه سربازان به آنان تعلق می‌گیرد و بر این اساس فردی با درجه سرباز یا ناوی معادل ۶۰ درصد و فردی با درجه ستوان یکم پزشک یا ناوبان یکم پزشک معادل ۹۰ درصد این مبلغ را دریافت خواهد کرد که در حال حاضر به دلیل بار مالی فعلا چنین قانونی اجرا نمی‌شود.
در ماده ۵۰ قانون اصلاح موادی از قانون خدمت وظیفه عمومی آمده است که بار مالی ناشی از اجرای این قانون در سال ۱۳۹۰ بر اساس بند ۸۲ قانون بودجه سال ۱۳۹۲ کل کشور تامین می‌شود.
در ماده ۵۰ از قانون اصلاح موادی از قانون خدمت وظیفه عمومی آمده است که اجرای احکام مواد ۳۰، ۳۸ و ۴۰ ماده الحاقی ۷۴ موضوع ماده ۴۸ و مواد الحاقی ۷۸ و ۸۱ موضوع ماده ۴۹ این قانون در سال‌های آتی منوط به تأمین بار مالی مورد نیاز در بودجه‌های سنواتی است.
در تمامی این سال‌ها هر ساله ستاد کل این موضوع را پیگیری می‌کند ولی خب به نتیجه‌ای نمی‌رسد هرچند که ما در همان سال‌ها هم به مجلس گوشزد کردیم که این قانون را با یک بودجه مشخص تصویب کنند و یک ردیف بودجه درنظر بگیرند، ولی مجلس گوش نکرد و این قانون را بدون هیچ پشتوانه‌ای تصویب، سربازان را متوقع و دست ستادکل را برای پرداخت تمامی حق سربازان خالی گذاشته است.»
سردار کمالی پیش از این درباره دستفروشی و بساط کردن و حتی مسافرکشی برخی از سربازان بویژه سربازان متاهل، ضمن تایید چنین پدیده‌ای گفته بود که :«سربازان چه مجرد و چه متاهل در مناطق عملیاتی گذشته از اینکه فوق‌العاده عملیاتی می‌گیرند هزینه سفر و حق بدی آب و هوا هم می‌گیرند البته در مناطق عادی حقوق‌ها به مراتب پایین‌تر است و به عنوان متولی امور سربازان وظیفه شرمنده این عزیزان هستم. هزینه‌هایی که به خانواده‌ها تحمیل می‌شود گاهی سنگین است و ما باید حقوق، مزایا و امکانات مناسبی در اختیار سربازان قرار بدهیم ولی متاسفانه اینگونه نیست و تقاضای ما در ستاد کل نیروهای مسلح از نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی این است که توجه خاصی به بودجه سربازان داشته باشند. »
باید تفاوت‌ها را کم کنیم
یک سال پیش نیز حجت‌الاسلام محمدرضا تقوی‌مقدم، رئیس عقیدتی سیاسی فرماندهی انتظامی خراسان رضوی در گفت و گو با یک خبرگزاری عنوان کرده بود که سربازان زیادی هستند که با وجود سنین بالا یا با داشتن همسر و فرزندان مشغول به خدمت هستند و مجبورند برای تامین معاش خود در شیفت بعد از ظهر سر کار بروند و از ما درخواست می‌کنند شیفت بعدازظهر آنها خالی شود چرا که شغل اکثرشان در بعد از ظهر کار در تاکسی تلفنی، دستفروشی و… است.
او در مصاحبه با «ایران» ضمن تایید این موضوع، اشاره می‌کند که تعدادان سربازان کم از پیش شده و معمولا جوانانی به خدمت اعزام می‌شوند که از لحاظ مالی در مضیقه هستند یا توانایی خرید خدمت را در سال‌های گذشته نداشته‌اند. وی در این باره می‌افزاید:«آنهایی که توانایی مالی داشتند، خدمت را خریدند مثل آن هایی که چند سال غیبت داشتند ولی کسانی که مستضعف و از اقشار کم‌درآمد و حتی بدون درآمد هستند مجبورند به خدمت بروند و این یعنی تفاوت و فرق میان غنی و فقیر. به نظر باید خدما را حرفه‌ای کنیم تا کسانی که علاقه دارند به خدمت اعزام شوند و دستکم در این مورد شاهد تفاوت نباشیم. البته در این موضوع قانون‌گذار باید تصمیم بگیرد و ما در مجموعه عقیدتی سیاسی سعی کرده‌ایم با ملاقات چهره به چهره و جویا شدن احوالات این سربازان تا جایی که ممکن است کمک‌شان کنیم.»
تقوی مقدم در ادامه نیز گفته بود که:«سربازان متاهلی که به خدمت اعزام می‌شوند همه تلاش‌ها این است که بعد از آموزشی به شهر خود منتقل شود یا در صروتی که آن شهر پادگان یگان مورد نظر را نداشت به نزدیکترین شهر اعزام شود و از تسهیلات عائله‌مندی بهره‌مند شود. البته مصوبه‌ای هم داریم که حسب دستور مقام معظم رهبری، سربازان متاهل باید هفته‌ای 3 روز بعدازظهرها مرخص شوند و تعداد روزهای مرخصی‌شان هم با کارکنان کادر یکی است و بیمه هم به آنان تعلق می‌گیرد.»رییس عقیدتی سیاسی فرماندهی انتظامی خراسان رضوی اعتقاد دارد حرفه‌ای شدن خدمت سربازی می‌تواند کمک بسیار بزرگی برای کسانی باشد که داوطلبانه به خدمت اعزام می‌شوند و حقوق و مزایای آن می‌تواند کفاف زندگی آنها را بدهد.
سابقه یک قرن خدمت سربازی
نزدیک به یک قرن است که خدمت سربازی اجباری در کشورمان به اجرا درمی‌آید و بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران این حوزه عنوان می‌کنند تنها راه به حداقل رساندن تبعیض و بالا بردن حقوق سربازان را در حرفه‌ای کردن نیروهای مسلح می‌دانند یعنی جوان‌های داوطلب برای 5 سال به خدمت ارتش یا ارگان‌های نظامی دیگر درآیند و با حقوق نزدیک به پرسنل کادر و با کارایی بیشتر به کشور خدمت کنند.
سرهنگ محمدرضا اکبر حلوایی، معاون اسبق سازمان نظام وظیفه عمومی نیزدر این باره عقیده دارد که با طرح معافیت و خریدن سربازی کاری کرده‌ایم گویی جبران نیامدن دیگران را باید کسانی بکشند که به سربازی آمدند و طبق قانون عمل کرده‌اند ما با طولانی بودن مدت سربازی آن را یک اقدام سخت و طاقت فرسا برای آنها کرده‌ایم که خیلی ها فکر کنند دو سال از بهترین روزهای عمرشان تلف شده است.
او پیش از این هم گفته بود که نیاز نیروهای مسلح حداکثر 50 درصد از ظرفیت سربازانی است که به خدمت اعزام می‌شود. البته باید گفت بر اساس آمارها از سال 61 نزدیک به 37 درصد از مشمولان هرگز خود را برای خدمت به سازمان نظام وظیفه معرفی نکرده‌اند و بین 10 تا 15 درصد هم از مشمولان جدید از خدمت رفتن سر باز می‌زنند.
