اوج گیری دامنه دار جدایی ها!

مساله طلاق و آمار افزایشی آن در یک دهه اخیر بررسی شد

مرد سنش 65 ساله و شاید حتی بیشتر است و زن نیز حدود 60 سالی دارد. پسر جوانی با سنی کمتر از 30 سال دورشان می چرخد و دست و پا می زند که راضیشان کند اما به نظر می رسد هر دو مصمم هستند برای جدایی. روی صندلی های انتظار می نشینم و مترصد هستم تا بتوانم با هرکدام که شد حرف بزنم. منشی محضرخانه صدایشان می زند و می روند برای ثبت نام و تحویل شناسنامه ها و حالا پسر دیگر کاملا کلافه است. در بازگشت زن روی صندلی کنار من می نشیند. سرم را به سوی او می چرخانم و لبخندی نامحسوس می  زنم. زیر لب می پرسد برای طلاق آمده ای و سری به نشانه تکذیب تکان می دهد. زن می گوید اما من برای طلاق آمده ام. یک عمر تحمل و صبوری کردم تا کوچکترین پسرم نیز برود سر خانه و زندگی خودش و جانم را بردارم و بروم. رو به من تکرار می کند یک عمرها، یک عمر!
می پرسم سن و سالی از شما و همسرتان گذشته است و راهی ندارد ادامه بدهید. می گوید نه اصلا ، باید همان 30 سال پیش می رفتم و این بچه ها پایبندم کردند و ماندم.
پسرش که صدای ما را شنیده است می گوید: مادر بس کن دیگر، چقدر میخواهی ادامه بدهی . از شب عروسی من این ماجرا را شروع کرده ای و بعد از 3 سال حالا اینجایی ، اولش گفتیم تهدید است برای بهتر شدن و اصلاح پدر اما جدا می خواهی تا انتها ادامه بدهی ، زن اندکی و فقط اندکی صدایش را بالاتر می برد و می گوید یک عمر تحمل کردم دیگر تمام شد. 4 تا بچه بزرگ کردم و فرستادم خانه خودشان و می خواهم حالا بروم دنبال زندگی خودم.
زن از جا بلند می شود، خسته و خمیده به سمت راهرو دفترخانه می رود و پشت در می ایستد، پسر به دنبالش می رود و هم چنان در حال پچ پج کردن است.

چشم که می گردانم حداقل دو زوج دیگر در نوبت طلاق هستند و عجیب است در یک عصر بهاری به جای شور و شوق به هم پیوستن آدم ها بیشتر شاهد از هم گسیختن پیوندهای دیگر هستیم. زوج هایی که برای جدایی آمده اند قبول نمی کنند حرف بزنند. اما منشی محضرخانه دار و یکی از کارمندان حرف می زند. هر دو می گویند از زوج هایی که کمتر از یک سال ازدواج کرده اند تا زوجی که 45 سال بعد از ازدواج برای طلاق آمده اند را این مدت دیده اند. و البته هر دو تاکید دارند که در سه سال اخیر این روند افزایش بیشتری نسبت به قبل داشته است.
از دفترخانه که بیرون می روم ، همچنان مادر و پسر جوان را می بینم ، پسری دارد از خانواده همسر و آبرو می گوید و مادر از خستگی یک عمر زندگی اجباری .
به خیابان که می رسم، گرمای زیر ماسک و اندوه آن چه شاهدش بودم در هم می امیزد و ناگهان یاد این روایت می افتم که می گویند میزان طلاق در دوران کرونا و همزمان با قرنطینه چقدر اوج گرفته است و فکر می کنم که بعد از انتشار آمار طلاق ها در سال 99 با چه شگفتی ممکن است رو به رو شویم.

* کرونا متهم اوج گیری طلاق در جهان
یک سال است که کووید ۱۹ همه چیز زندگی‌مان را تغییر داده است و کرونا بر روابط اجتماعی تاثیر زیادی گذاشته و حتی آمار پیوندها و جدایی‌ها را تغییر داده است. در همان روزهای نخست پس از قرنطینه رسانه‌های چینی به عنوان اولین کشور درگیری ویروس هم از افزایش خشونت خانگی گزارش دادند و تشکیل صف‌های طولانی طلاق در این کشور حکایت از دامنه‌دار بودن مسئله داشت. در چنین شرایطی سوال این است که آیا ایران وضعیتی مشابه با اغلب کشورهای دنیا دارد؟ آیا آمار جدایی در ایران نیز افزایش پیدا کرده است؟
این سوال البته در شرایطی مطرح می شود که آمارهایی که اخیرا از وضعیت جدایی و طلاق در کشور منتشر شده است نیز به اندازه کافی تکان دهنده هستند.
از سوی دیگر «مدیرکل مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور» اخیرا گفته که «از سال ۹۵ تا سال ۹۸ میزان ازدواج‌ها براساس آماری که در سایت ثبت احوال نیز منعکس شده، کاهش داشته است و همچنین در بحث طلاق تغییر چندان محسوسی وجود نداشته است.»

*طلاق بحرانی جدی در کمین کانون های خانواده
مساله جدایی زوج ها هر چند مساله ای شخصی تلقی می شود اما در جامعه ای که این جدایی افزایش غیرعادی پیدا کند توجه جامعه شناسان را به طور جدی به خود جلب می کند.
طلاق در لغت به معنای رها کردن و آزاد کردن و در اصطلاح به معنای «ازاله قید النکاح بصیغه مخصوصه» (یعنی گسستن پیوند ازدواج با لفظی مخصوص) است. طلاق نوعی گسست و جدایی و اخلال در بنیان‌های اساسی خانواده است که منجر به جدایی همیشگی می‌شود.
صاحبنظران طلاق را اغلب راه حل رایج و قانونی عدم سازش زن و شوهر، فرو ریختن ساختار زندگی خانوادگی، قطع پیوند زناشویی و اختلال ارتباط والدین با فرزندان تعریف کرده‌اند. در حقیقت همانگونه که پیوند بین افراد طبق آیین و قراردادهای رسمی و اجتماعی برقرار می‌شود، چنانچه طرفین نتوانند به دلایل گوناگون شخصیتی، محیطی و اجتماعی با یکدیگر زندگی کنند، به ناچار طبق مقررات و ضوابطی از هم جدا می‌شوند.

*آمارهای ازدواج و طلاق در 4 دهه گذشته
بررسی آمار و محاسبه شاخص‌هایی چون نسبت طلاق به ازدواج و یا نسبت ازدواج/طلاق به کل جمعیت (ازدواج/طلاق نسبی) نشان دهنده آن است که این آمار طی سال‌های مختلف با نوساناتی روبه‌رو بوده است. برای مثال در سال‌های بین ۵۵ تا ۵۷ ما با رشد ملایم در آمار ازدواج رو به رو هستیم.اما در سال ۵۸ به یکباره با رشد ناگهانی مواجهیم.
در سال ۵۹ دوباره نرخ مطلق ازدواج با شیب ملایمی افزایش یافت، اما در سال ۶۰ طی روندی معکوس این نرخ با کاهشی چشم­گیر، به میزانی کمتر از سال ۵۸ رسیده است. این کاهش را نیز می­‌توان در پرتو توجه به شرایط ملتهب جامعه و درگیری‌­ها و جدال‌­های سیاسی در آن سال و در نتیجه افزایش دوباره مهاجرت تفسیر کرد.

در سال­‌های ۶۱ و ۶۲ دوباره با افزایش نرخ ازدواج رو به رو هستیم به طوریکه تا سال ۶۵ ادامه داشت و در مقابل میزان طلاق کاهش داشت.در سال ۷۵ نسبت طلاق به ازدواج به ۷.۸۹ درصد رسید. یعنی در برابر هر ۱۰۰ مورد ازدواج ۸  مورد طلاق به ثبت رسیده است. این نسبت در سال ۷۶ افزایش یافت به طوریکه به ۸.۱۸ درصد رسید. یعنی در برابر هر ۱۰۰ مورد ازدواج تقریبا ۹ مورد طلاق به ثبت رسیده است. در این سال نرخ رشد تعداد ازدواج ۶.۷۱ و نرخ رشد طلاق ۱۰.۵۷ بود.

در سال ۸۰ نسبت طلاق به ازدواج به ۹.۴۲ درصد رسید یعنی در برابر هر ۱۰۰ مورد ازدواج بیش از ۹ مورد طلاق وجود داشت. در این سال نرخ رشد ازدواج به ۰.۷۱درصد و نرخ رشد طلاق به ۱۲.۴۶ درصد رسید. از سال ۸۱ نسبت طلاق به ازدواج به ۱۰.۳۳ درصد رسید. یعنی در برابر هر ۱۰۰ مورد ازدواج ۱۱ مورد طلاق وجود داشت که این آمار نشان از رشد ۱۲ درصدی میزان طلاق در جامعه دارد. در سال  ۸۳نسبت طلاق به ازدواج به ۱۰.۲۱ درصد و در سال ۸۴ به ۱۰.۶۹درصد و در سال ۸۵ به ۱۲.۰۸ درصد رسید.

همچنین، آمارها حاکی از این هستند که میزان ازدواج ها و طلاق ها از سال ۸۷ تا ۹۷ با نوساناتی همراه بوده است. به طوری که از سال ۸۷ تا ۸۹ میزان ازدواج رو به افزایش بوده و از  ۸۸۱۵۹۲ مورد تعداد مطلق ازدواج در سال ۸۷ به ۸۹۱۶۲۷ مورد در سال ۸۹ افزایش یافته است.
همچنین نسبت طلاق به ازدواج نشان می‌دهد در سال ۸۷ در برابر هر ۱۰۰ مورد ازدواج حدود ۱۳ مورد طلاق و در سال ۸۸ در برابر هر ۱۰۰ مورد ازدواج ۱۴ مورد طلاق و در سال ۸۹ در برابر هر ۱۰۰ مورد ازدواج حدود ۱۶ مورد طلاق وجود داشت. اگرچه در سال ۹۰ از تعداد ازدواج ها کاسته شد اما در مقابل تعداد طلاق ها افزایش داشت و در برابر هر ۱۰۰ مورد ازدواج حدود ۱۷ مورد طلاق وجود داشت. روند کاهشی ازدواج تا سال ۹۱ ادامه داشت اما در مقابل طلاق در این سال به بالاترین حد خود رسید.

از سال ۹۳ تا ۹۷ همچنین با کاهش تعداد ازدواج‌ها و در مقابل با افزایش طلاق‌ها رو به رو هستیم به طوریکه از ۷۲۴۳۲۴ مورد ازدواج در سال ۹۳ به ۵۴۹۸۶۱ مورد ازدواج در سال ۹۷ کاهش داشتیم. در مقابل کاهش ازدواج، با افزایش تعداد طلاق رو به رو هستیم، به طوریکه از ۱۶۳۵۶۹ مورد طلاق در سال ۹۳ به ۱۷۴۶۹۸ مورد در سال ۹۷ رسید. همچنین نسبت طلاق به ازدواج نشان می‌دهد در سال ۹۳ در برابر هر ۱۰۰ مورد ازدواج ۲۳ مورد طلاق وجود داشت در حالی که در سال ۹۷ در برابر هر ۱۰۰ مورد ازدواج ۳۲ مورد طلاق وجود داشت.این امر حاکی از افزایش میزان طلاق نسبت به میزان ازدواج است.

*سال 98 ، سال انفجار

آمارها اما نشان می دهد که سال ۹۸ بار دیگر رکورد تعداد طلاق در جامعه ایران شکسته شد و در این سال به ازای هر یکهزار ازدواج ثبت شده در کشور، ۳۳۱ مورد طلاق هم ثبت شده است. علاوه بر این آمار رسمی سازمان ثبت احوال نشان می دهد که شیوع ویروس کرونا روند روبه رشد گسست خانواده ها در ایران را با افزایش جدی مواجه کرده است و در بهار و تابستان ۹۹ حتی بیشتر از مدت مشابه سال ۹۸ طلاق ثبت شده است.
«همشهری» اخیرا در گزارشی با اشاره به وضعیت رخ داده گزارش داده بود که؛ مرجع رسمی آمار ازدواج و طلاق در ایران سازمان ثبت احوال است و حتی مرکز آمار ایران نیز اطلاعات خود را در این زمینه از ثبت احوال می گیرد.
بررسی و تحلیل اطلاعاتی که این سازمان در اختیار همشهری قرار داده اند، نشان می دهد که در ۲ دهه گذشته تعداد طلاق ثبت شده در ایران سال به سال افزایش یافته، اما درباره ازدواج روند تغییرات، کمی متفاوت است؛ تعداد ازدواج های سالانه ثبت شده در جامعه ایران از سال ۷۹ تا ۸۹ روند افزایشی داشته تا اینکه در سال ۸۹ به اوج خود رسیده و پس از آن سال به سال کاهش یافته است. همچنان بالاترین تعداد ازدواج سالانه ثبت شده در تاریخ ایران در سال ۸۹ و برابر با ۸۹۱ هزار و ۶۲۷ مورد است. در فاصله سال های ۷۸ تا ۹۸ تعداد ازدواج ها ۱۷درصد کاهش یافته، اما تعداد طلاق ها رشد ۲۲۶ درصدی داشته است؛ به عبارت دیگر تعداد طلاق های ثبت شده در سال ۹۸ بیش از ۳ برابر سال ۷۸ است. علاوه براین در سال ۹۸ از هر هزار مرد متاهل ایرانی ۸ نفر و از هر هزار زن متاهل هم ۸.۱ نفر طلاق گرفتند. البته برای بررسی روند تحولات یک جامعه درباره زندگی مشترک، تعداد ازدواج و طلاق به تنهایی معیار کاملی نیست؛ چراکه ممکن است در این سال ها جمعیت در سن مناسب ازدواج هم تغییر کند. کاهش تعداد ازدواج سالانه جامعه ایران درحالی است که در این ۲دهه تعداد افراد در سن مناسب ازدواج کشور هم افزایش پیدا کرده است.
از سوی دیگر مطابق با گزارش منتشره مرکز آمار ایران، تعداد طلاق ثبت شده با مدت ازدواج کمتر از یک سال از ۲۱۹۸ طلاق در بهار سال جاری با رشد ۳۹ درصدی به ۳۰۶۸ طلاق در تابستان ۹۹ رسیده است.
گرچه به طور کلی آمار طلاق با مدت ازدواج کمتر از یک سال در شش ماهه اول سال ۹۹ نسبت به سال گذشته کاهش ۱۳ درصدی داشته است اما مطابق با آمار همین گزارش، تعداد طلاق ثبت شده در بهار ۹۸ با مدت ازدواج کمتر از یک سال ۲۸۷۳ بوده است که با رشد ۱۱ درصدی طی سه ماه به ۳۲۰۹ طلاق در تابستان ۹۸ رسیده است. از این رو روند رشد طلاق با مدت ازدواج کمتر از یک سال از بهار به تابستان که در سال گذشته ۱۱ درصد بوده است و اکنون به ۳۹ درصد رسیده است؛ قابل تامل است.
آمار مربوط به طلاق با مدت ازدواج‌های بیشتر از یک سال در تابستان ۹۹ نیز نسبت به بهار سال جاری رشد داشته است.تعداد طلاق ثبت شده با مدت ازدواج یک تا پنج سال از ۹۹۸۲ طلاق در بهار ۹۹ با رشد ۳۷ درصدی به ۱۳۶۹۱ طلاق در تابستان ۹۹ رسیده است.
تعداد طلاق ثبت شده با مدت ازدواج پنج تا ۱۰ سال نیز از ۸۵۵۱ طلاق در بهار ۹۹ با رشد ۳۵ درصدی به ۱۱۵۸۸ طلاق در تابستان ۹۹ رسیده است.
اما به گزارش ایسنا ۳۴۹۱۰ رویداد طلاق ثبت شده در بهار ۹۹ با رشد ۳۷ درصدی تنها طی سه ماه به ۴۸۱۲۲ رویداد طلاق در تابستان ۹۹ رسیده است. در حالی که همین آمار در سال گذشته تنها ۱۵ درصد رشد داشت و اکنون با رشدی بیش از دو برابر مواجه است.

تعداد رویداد ازدواج ثبت شده در بهار ۹۹ نیز که ۱۲۷ هزار و ۴۱۷ ازدواج بود با رشد ۲۶ درصدی به ۱۶۱ هزار و ۵۵۶ رویداد در تابستان ۹۹ رسیده است. از سوی دیگر اما اگر تعداد رویداد ازدواج ثبت شده در شش ماهه نخست سال جاری را با همین آمار در شش ماهه نخست سال گذشته مقایسه کنیم در می‌یابیم که به طور کلی تعداد رویداد ازدواج ثبت شده شش ماهه نخست امسال ۲ درصد کاهش داشته است.

*سامانه تصمیم برای مصمم ها
پنجم بهمن ۱۳۹۸ بخشنامه تازه ای درباره ثبت طلاق در ایران اعلام شد که با نام «سهمیه بندی طلاق» پس از آن معروف شد. این بخشنامه خبرساز ابتدا تلاشی برای جیره بندی یا کاهش طلاق خوانده شد، اما مسولان گفتند که هدف ایجاد عدالت بین دفترخانه های ثبت طلاق و همچنین مبارزه با فساد است. هم چنین حامیان این روش تازه معتقد بودند که در این حالت رقابت دفترخانه ها برای ثبت طلاق بیشتر و درآمد بالاتر از بین می رود و ممکن است آمار طلاق هم کاهش یابد.

سامانه «تصمیم» نیز یکی از این موارد است که افراد متقاضی طلاق توافقی باید پس از طی برخی مراحل و پیش از معرفی به دفتر ثبت طلاق، در این سامانه ثبت نام کنند و دست کم ۴ جلسه مشاوره را پشت سر بگذارند. براساس توضیحات بهزاد وحیدنیا، معاون مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور در ۸ سال گذشته ۳۳۸ هزار پرونده طلاق توافقی در این سامانه ثبت شده است. آمار رسمی سازمان بهزستی می گوید که از این ۳۳۸ هزار پرونده تنها ۴ هزار و ۹۰۰ پرونده به سازش و انصراف از طلاق رسیده است و در بقیه موارد متقاضیان طلاق بر خواسته خود یعنی ثبت طلاق توافقی حتی پس از این جلسات مشاوره اصرار داشتند و در نهایت هم از جدا شدند. این سامانه البته تاکنون شهرهای بالای ۵۰ هزار نفر جمعیت را پوشش می دهد و سال به سال استان های بیشتری را تحت پوشش قرار خواهد داد.

مساله طلاق اقتصادی یا عدم مهارت زندگی؟؟
پس از اوج گرفتن تعداد طلاق های ثبت شده در کشور و مساله گسست جدی در ارکان خانواده بدون هیچ مرز سنی ، بسیاری از جامعه شناسان نسبت به این مساله واکنش نشان دادند. برخی از کارشناسان در همین باره معتقد هستند که پایین بودن سن بخشی از زوجین به هنگام ازدواج و نداشتن مهارت‌های کافی برای شروع زندگی، تکرار اشتباهات گذشته در ازدواج مجدد، ازدواج عجولانه و… از جمله دلایلی است که به افزایش آمار طلاق کمک می‌کند. بر اساس این نظریه این گروه از کارشناسان مشاوره‌های پیش از ازدواج در شرایط فعلی را بیشتر از قبل لازم می دانند.
اما اکنون بخش بزرگی از کارشناسان اصلی ترین دلیل جدایی ها را بحران های اقتصادی می دانند. مساله پیشرفت ها در زندگی روزمره ، همزمان رفاه نسبی بیشتر از اوایل دهه 70 هر چقدر بیشتر شده است، همزمان با این رفاه نسبی به نظر می رسد مساله بحران های اقتصادی نیز خود را بیشتر نشان داده و از ابتدای دهه 90 با اوج گیری بحران ها ، به طور مشخص این بحران اقتصادی خود را در مساله ازدواج و جدایی زوج ها به رخ کشیده است. عدم آگاهی لازم و کافی زوج ها به مساله بنیان خانواده و هم چنین تغییر باور عمومی به تحمل کسی برای یک عمر در کنار گسترش شبکه های اجتماعی دست به دست هم داده است و آمار طلاق را افزایش داده است.
حالا دیگر با توجه به آمار و شرایط رخ داده ، حل مساله آموزش در کنار حل بحران های اقتصادی اکنون بیشتر از همیشه برای جامعه ایران لازم است.