با افزایش بحران ها پس از شیوع ویروس کرونا سالن های سینما در کشور در مسیر تعطیلی و تغییرکاربری قرار گرفته اند/ حتی با پایان دوران همه گیری کرونا، سینماها فوری به شرایط عادی باز نخواهند گشت
سال 2020 برای ابد در تاریخ سینمایی جهان ثبت خواهد شد. سالی که انفجار گسترش ویروس کرونا انگار قلب تپنده سینما را برای ادامه مسیر نیازند باتری تقویتی کرد و نفس هایش را به شماره انداخت.
همه‌گیری ویروس کووید19 در سال 2020 سالن‌های سینما را از عشاق سینما دور نگه داشت و حالا تشنه صندلی‌های پر و نگاه‌های مشتاق است. اما تجربه حضور در سالن‌های سینما بعد از این تا ابد تغییر خواهد کرد. در آغاز ۲۰۲۰ آینده سالن‌های سینما روشن به نظر می‌آمد. تمام استودیوهای مهم هالیوود در پی خلق جهان سینمایی خود بودند و تمام فیلم‌هایی که با بودجه کلان ساخته شده بودند در پی ساخت قسمت دوم. مخاطبان هم مشتاق فیلم‌های تازه کارگردان‌ها و بازیگران محبوب خود بودند؛ مثل تریلر تازه کریستوفر نولان و آخرین نسخه جیمز باند دنیل کریگ و هم سری تازه فیلم‌های مارول. چنان‌که نشریه‌ها تیتر زدند: «امسال سینما دوباره زنده خواهد شد.»
حالا همه می‌دانیم که ۲۰۲۰ بر این سودا سایه انداخت. همه‌گیری ویروس کووید۱۹ جلوی حضور مخاطبان سینما در سالن‌های دربسته را گرفت، بزرگ‌ترین استودیوهای هالیوود پخش فیلم‌های خوش‌آتیه‌شان را به تعویق انداختند و کرکره سالن‌های سینما پایین آمد. و همه اینها دست به دست هم داد تا پلتفرم‌های پخش آنلاین فیلم رونق بی‌سابقه‌ای پیدا کنند. صنعت سینما در آمریکا که در سال ۲۰۱۹ رکورد ۴۲.۳ میلیارد دلاری را به نام خود ثبت کرده بود، سال گذشته با سقوط ۷۲ درصدی مواجه شد.
بحران سینما اما تنها تولیدکنندگان بزرگ را درگیر خود نکرد، تقریبا همه جهان به جز یک کشور و آن هم چین ، بحران فروش و تولید فیلم ها را تجربه کرد. عجیب این که از میان همه کشورهای جهان این تنها چین به عنوان کشور پخش کننده ویروس کرونا بود که سینماهایش در دوران شیوع ویروس رشد کردند و تنها 6 ماه بعد از انتشار ویروس توانست هم چون اقتصادش ، وضعیت سینما و تولید فیلم هایش را نیز نه تنها متعادل بلکه مثبت کند.
بازگشایی سالن‌های سینما به معنای رونق دوباره‌شان نیست. در واقع، یک‌شبه بازار سالن‌های سینما دوباره سکه نمی‌شود. چنان‌که گفته شد، چالش‌های زیادی پیش روی صاحبان صنعت وجود دارد. نگرانی بابت آینده این صنعت طبیعی است. البته که بسیاری همچنان خوش‌بین‌اند و پلتفرم‌های پخش آنلاین فیلم را هنوز رقیب جدی‌ای برای سینما نمی‌دانند. عوامل و صاحبان این صنعت امید دارند که عشاق سینما چراغ این صنعت را روشن نگه خواهند داشت و خلاقیت‌هایی که بسیاری از سینماداران برای جذب مخاطب به کار گرفته‌اند کارساز خواهد بود. از سویی، هستند افرادی که حتی معتقدند تمام مشکلات صنعت، ناشی از بحران همه‌گیری و عواقبش نیست بلکه محصولات سینماست که دیگر همچون سابق نمی‌تواند مخاطب را به سالن‌های سینما بکشاند. بدیهی است که سینما نه فقط در آمریکا، در تمام دنیا با بحران و چالشی بزرگ مواجه خواهد بود و هنوز برای قضاوت درباره آینده این صنعت زود است. صاحبان سینما در آمریکا معتقدند در ۲۰۲۲ می‌توان فهمید که آیا سینما به روزهای عادی خود بازخواهد گشت یا نه.
*بحران های کرونا گریبان گیر سینمای ایران
در این میان سینمای ایران یکی از بحرانی ترین دوران هایش را از اسفند سال 98 تا امروز تجربه کرده است. بازوبسته کردن مداوم سال های سینما ، عدم ثبات در وضعیت اکران فیلم ها و در کنار بی اعتمادی شهروندان باعث شد که سالن های سینما در کنار تولیدکنندگان آثار بیشترین آسیب را ببینند.
تقریبا تمام سینماداران معتقدند که در دوران کرونا سالن‌های سینما با رعایت پروتکل‌های بهداشتی یکی از کم‌خطرترین مکان‌ها برای تفریح خانواده‌ها می‌توانستند باشند، اما عدم اطلاع‌رسانی درست نسبت به فعالیت سینماها همان چند فیلم اکران‌شده را هم ناکام و سالن‌های سینما را خالی نگه داشت و خیلی‌ها امید چندانی به بهبود اوضاع ندارند.
* تهیه کنندگان از اکران فیلم هایشان اجتناب می کنند
در یک سال و چند ماه گذشته بارها گله‌ها و انتقادهای سینمادارها نسبت به تعطیلی سینماها انعکاس یافته و مشکلاتی همچون نبود حمایت کافی و مورد انتظار از سوی دولت، اکران نشدن فیلم‌های جذاب و مخاطب‌پسند و فشار مالی برای پرداخت حقوق و حق بیمه پرسنل سالن‌ها سبب شده عده‌ای از صاحبان سینماها به فکر تغییر کاربری بیافتند و اقداماتی هم در این راستا انجام دهند.
اعلام تعطیلی سینما «عصر جدید» تهران برای بررسی شرایط و تصمیم‌گیری در مورد آینده فعالیت این سینما یکی از مهم‌ترین خبرهایی بود که در همین رابطه منتشر شد، ضمن این‌که این اولین مورد نبود و مدتی قبل گفته شد که مدیران چند سینمای دیگر تهران هم برای تغییر کاربری درخواست داده‌اند.
به این ترتیب از آن‌جا که تهیه‌کننده‌هایی که فیلمِ آماده اکران دارند ریسک نمایش فیلم‌های خود را در روزهای کرونایی کمتر به جان می‌خرند، باید ادامه این روند را انتظار داشت و نکته مهم این است که این مشکلات فقط مختص تهران نیست و سینماهای شهرهای دیگر که بیشتر آن‌ها زیرمجموعه موسسه «بهمن سبز» حوزه هنری هستند، وضع بهتری ندارند.
* بدهی های سینماداران روی هم انباشته شده است
از سوی دیگر کم کم موعد پرداخت بدهی‌های سینماداران نیز فرا می رسد و این بحران اکنون از اصلی ترین مصائب این صنف است.. آن ها که به امید فروش با پخش کنندگان قرارداد بسته و برای هزینه های جاری وام گرفته بودند، به خصوص در سینماهای قدیمی‌تر و خصوصی، حتی هزینه آب و برق شان را نیز نمی‌توانند تامین کنند . از طرف دیگر توقف تولید پروژه‌های مختلف سینمایی و تلویزیونی، تعطیلی طولانی‌مدت سالن‌های سینما و تعدیل و اخراج برخی پرسنل ناوگان نمایشی کشور، بیکاری و مشکلات اقتصادی و معیشتی تعداد زیادی از سینماگران و خسارات مالی فراوان و چندین میلیادری به صنعت سینما، از جمله بحران‌هایی است که سینمای ایران با آن مواجه است و حتی تصمیمات و حمایت‌های مالی سازمان سینمایی در قالب اعطای وام و پرداخت بدهی سینماداران به صاحبان آثار سینمایی و تمهیداتی از این قبیل نیز جبران کامل خسارات را نمی‌کند؛ در همین راستا و طبق آمار منتشر شده از سازمان سینمایی، بیش از ۱۶ میلیارد تومان تنها مبلغ بدهی سینماداران به شرکت های پخش و توزیع کنندگان ثبت شده که با وعده وام ، روز به روز بر مبلغ آن افزوده نیز می شود!
حمید اعتباریان تهیه‌کننده سینما در همین رابطه به مشرق می گوید که کمک به سینما در شرایط بحرانی امروز در همه جای جهان جزو اولویت‌ها بوده ولی در ایران این اتفاق نیفتاد.
این تهیه‌کننده هم چنین می گوید که: «کرونا لطمه زیادی به سینما و تئاتر زده و معلوم نیست چه زمانی از این شرایط خارج می‌شویم. من شاهد بودم که سینماها به خوبی پروتکل‌ها را رعایت کرده‌اند حتی نوع چینش صندلی و ضدعفونی‌ها قبل از هر سانس به خوبی رعایت شده است اما مردم تحت تاثیر این تعطیلی‌های چندباره و البته وحشت از کرونا قرار گرفته‌اند در حالی که سینماها کمترین آلودگی را دارند.»
اعتباریان تصریح کرده که : «به نظرم در این شرایط بحرانی دولت کمک چندانی به سینماها نکرده است. هرچند وعده‌هایی دادند اما این وعده‌ها چندان محقق نشد و سینماها همچنان آسیب می‌بینند.»
این تهیه‌کننده هم چنین توضیح داد:«در همه جای دنیا دولت‌ها به صنایع به ویژه صنعت سینما کمک کردند. حتی در ترکیه این اتفاق رخ داد. البته قرار بود در ایران هم شاهد این موضوع باشیم که چندان نبودیم به هر حال هر سینمایی چند نیروی فعال دارد که با تعطیلی سینماها بیکار می‌شوند. سالن‌داران هم با تعطیلی سینما قدرت پرداخت حقوق کارکنان باقی مانده را ندارند چون حتی آن مبلغ کمی که از محل حضور تماشاگران حاصل می‌شود، حالا دیگر قطع شده است. قرار بود وزارت ارشاد کمک‌هایی کند ولی آنقدر کند عمل می‌کند که این کمک‌ها کارگر نبوده است.»
*اختلافات ریشه دار بین تهیه کنندگان و سینماداران
معضل کرونا جدا از ایجاد رکود اقتصادی در سینما، بسیاری از مشکلات درون صنفی در این حوزه را تشدید کرده است. مصداق بارز این مدعا، ماجرای کهنه اختلاف سینماداران با تهیه کنندگان و دفاتر پخش است. مدت هاست که تهیه کنندگان از سینماداران می‌خواهند، طبق قانون، بخشی از درآمد حاصل از فروش فیلم‌ها را به آن ها پرداخت کنند، اما این فرایند با مشکل انجام می‌شود. از طرف دیگر، از زمان شيوع ويروس كرونا، گرفتاري‌هاي زيادي نصيب سينماداران نیز شده؛ از تعطيلي‌هاي پي‌درپي سالن‌هاي سينما گرفته تا بيكاري كارمندان سالن‌ها كه باعث شد سينماداران خواستار حمايت مالي دولت براي جبران ضررهاي پيش‌آمده باشند. حال اعتراض دوباره جمعی از تهیه کنندگان كه سال قبل فيلمي روي پرده داشتند، مزید بر علت شده که فشار وارده بر سینماداران گسترده و بدهی آن ها افزون شود؛ بدهی که فشار آن بنا بود با ارائه تسهیلات از سمت دولت سرشکن شود.
* دولت برای حل معضل سینمایی ها وعده های تکراری و بی حاصل می دهد
در تاريخ ۶ مرداد، روابط عمومي سازمان سينمايي به نقل از محمد مهدي طباطبايي‌نژاد، معاون نظارت و ارزشيابي سازمان سينمايي اعلام كرد:«پيرو جلسات متعددي كه در خصوص بدهي سينماداران با پخش‌كنندگان داشتيم اين ليست نهايي شد كه جمع آن شامل سينماهاي سراسر كشور، ۱۶.۵ میلیارد تومان مي‌شود. اين ليست امروز به صندوق اعتباري هنر اعلام مي‌شود و مقرر شد از طريق صندوق اعتباري وام ۴ درصدي جهت تسويه حساب پخش‌كنندگان به سينماها پرداخت شود.»
در همين گزارش طباطبايي نژاد با بيان اينكه سينماداران متعهد به پرداخت اين بدهي مي‌شوند ادامه داد:«اين پول بايد به چرخه توليد برگردد تا براي دست اندركاران سينما ايجاد شغل كند و زنجيره توليد تا اكران كامل شود». از طرف دیگر طبق آیین نامهای که در سازمان سینمایی موجود است، تمامی سینماداران بعد از اتمام اکران فیلم‌ها تا دو هفته فرصت دارند که با صاحبان آثار تسویه کنند.
«پس از آن که دولت اعلام کرد بدهی سینماداران را به صاحبان اثر پرداخت می‌کند، وعده دولت باعث شد سینمادارانی که می‌خواستند پول ما را بدهند، کمی عقب بکشند و از پرداخت پول منصرف شوند. اگر دولت برای دادن این بدهی پا جلو نمی‌گذاشت، صاحبان آثار بلد بودند که با مذاکره پول‌های خود را از سینما داران بگیرند»؛ این را سعید خانی تهیه کننده سینما می گوید. طبق ادعای این تهیه کننده وعده های دولت هنوز عملی نشده و سینماداران هم برای گرفتن وام هایشان اقدامی نمی‌کنند. در این میان برخی از سینمادارها می‌گویند پول فروش فیلم‌ها را برای بدهی‌های پیشین فیلم‌ها و نیز امورات مربوط به سالن سینما خرج می‌کنند، اما برخی سینماگرها هم می‌گویند سینمادارها با پول فروش فیلم‌های آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند. اگرچه هیچ کدام از این بحث‌ها تا به حال رسمی و تایید نشده، اما نیاز به تغییر در روند پرداخت را ضروری کرده است. این مشکل قرار بود با راه‌اندازی سامانه مدیریت و فروش فیلم (سمفا) برطرف شود که وضعیت بلاتکلیف سینماها در ماه‌های اخیر هنوز مجالی به ارزیابی دقیق از کارایی این سامانه نداده است.
در ماجرای بدهی سینماها به دفاتر پخش با توجه به فروش بلیت نقدی، مشخص نیست پول‌ها به ویژه در سازمان‌هایی مثل سازمان سینمایی، حوزه هنری یا دستگاه‌های دیگر در کجا خرج شده اند.
این مشکل قرار بود با راه‌اندازی سامانه مدیریت و فروش فیلم (سمفا) برطرف شود که وضعیت بلاتکلیف سینماها در ماه‌های اخیر هنوز مجالی به ارزیابی دقیق از کارایی این سامانه نداده است. این جا بود که وزارت ارشاد اسلامی و معاونت سینمایی کشور تصمیم گرفتند که با پرداختن وام و میانجی‌گری میان سینماداران و دفاتر پخش این مشکل را حل کنند؛ اما بیانیه تهیه کنندگان در اعتراص به این بدهی ها که هنوز وصول نشده گویا خبر از عدم حل این مسأله و اختلاف قدیمی دارد. از طرفی با ادامه تعطیلی و شرایط بحرانی سینماها به نظر نمی رسد سینمادارانی که بیش از ۵۰ درصد پرسنل خود را تعدیل کرده اند و علنا فقط هزینه می دهند، توان پرداخت بدهی های خود را داشته باشند . روندی که موج نگران کننده تغییر کاربری را نیز بین سینماداران شدید تر کرده است.
*موج تغییر کاربری سالن های سینما را در می نوردد!
سال گذشته درباره برخی سینماها به ویژه آن هایی که تک‌منظوره بوده و با یکی دو سالن فعالیت داشتند، خبرهایی مبنی بر تعطیلی، فروش یا تغییر کاربری بیش از ده سینما منتشر شد از جمله «عصر جدید» که با اعلام تعطیلی موقت آن برای تصمیم‌گیری واکنش‌های مختلفی را به همراه داشت.
آذرماه سال قبل حکم تخریب سینما «ایران» در لاله‌زار سر و صدای زیادی به پا کرد و البته سرانجام این سینمای قدیمی مشخص نشد. سینما «بلوار» در بلوار کشاورز هم که زمانی یکی از سینماهای مدرن تهران بود، سال گذشته تغییر کاربری پیدا کرد و به مرکز همایش‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران تبدیل شد.
سینماهای «پارس» و «مرکزی» با قدمت بیش از ۴۰ سال نیز از سالن‌هایی است که اکنون تعطیل شده اند و احتمالا تغییر کاربری خواهند داد. از طرفی چندی پیش هم سینما «گلریز» که یکی از قدیمی‌ترین سینماهای پایتخت واقع در محله یوسف‌آباد تهران است و سال ۱۳۸۳ در یک مزایده به قیمت حدود ۱۸۰ میلیون تومان به مالک جدید و فعلی‌اش فروخته شد، دچار مشکلاتی بین مالک و مستاجر است که گویا با ورود شهرداری منجر به پلمپ هم شده است و احتمال تعطیلی و تخریب یا تغییر کاربری آن نیز وجود دارد.
اکنون در کل کشور کمتر از ۶۰۰ سالن سینما وجود دارد که از این تعداد برخی نیز به علل مختلف از جمله فرسودگی چندان قابل استفاده نیستند. این در حالی است که ۲۲۰ شهر در ایران با جمعیت بالای ۲۰ هزار نفر سالن سینما ندارند. هم چنین ۷۵ شهر با جمعیت بالای ۵۰هزار نفر نیز در ایران بدون سالن سینما هستند.
حالا در حالی که بسیاری از سینماداران در فکر تغییر کاربری سینماها هستند، بخش قابل توجهی از سینماگران نیز استانداردهای تازه‌ای در فیلم‌سازی را با هدف اکران در شبکه‌های خانگی و اینترنتی در پیش گرفته‌اند. اما هم چنان ، مشکل قاچاق فیلم گریبانگیر این آثار است. به هر صورت در این طوفان کرونایی که حتی آفتاب تابستان نیز حریف آن نمی شود، هر فرد در هر طیف و حوزه ای تلاش می کند به ریسمان های باقی مانده چنگ بیندازد، بلکه راهی برای نجات و بقای خود و سرمایه اش بیابد . امید که ریسمان ها را زخم کهنه رکود نپوسانده باشد.
