گزارش جهانی شکاف جنسیتی اولین‌بار در سال 2006 توسط مجمع جهانی اقتصاد به‌عنوان چارچوبی برای ارزیابی معضلات مبتنی بر جنسیت و دستاوردهای حاصله انتشار یافت. این برنامه پیشرفت کشورها یا چالش‌های مطرح در رابطه با شکاف‌های جنسیتی را در سطوح ملی، منطقه‌ای و جهانی مورد ارزیابی قرار خواهد داد. گزارش جهانی سالانه شکاف جنسیتی نیز به‌منزله چارچوبی برای تمرکز و اعلام نابرابری‌های جنسیتی در سطح جهانی مطرح است که در حوزه‌های اقتصاد، آموزش، سلامت و سیاست وضعیت شکاف جنسیتی را بررسی می‌کند
گفتنی است شاخص شکاف جنسیتی عددی بین صفر و یک می باشد. هرچه این رقم بالاتر باشد به برابری نزدیک تر است و هرچه پایین تر باشد، دلالت بر شکاف بیشتر جنسیتی دارد. به عبارت دیگر عدد 5/0 بیان-کننده شکاف عمیق بین زن و مرد است و عدد85/0 رقم قابل قبولی است زیرا نشان دهنده نزدیک شدن جایگاه زنان و مردان در ابعاد مورد بررسی است.
در طی سالهای 2014 تا 2016 هشتمین ، نهمین و دهمین گزارش مجمع جهانی اقتصاد منتشر شده است این گزارشها با ارائه تحلیل‌هایی در رابطه با تغییر الگوهای برابری جنسیتی در سراسر جهان ، امکان مقایسه میان کشورهای مختلف را فراهم می¬اورد .
گزارش جهانی شکاف جنسیتی در چهار زمینه اقتصاد، سیاست، آموزش و سلامت، شکاف‌های جنسیتی را در سطح ملی مورد توجه قرار داده و ترتیب‌بندی دولت‌ها و منطقه‌ای را در هر یک از موارد مذکور ارائه کرده است که این امر مقایسه منطقه‌ای و ملی را موجب خواهد شد. مشارکت و فرصت اقتصادی زنان یکی از شکاف¬های عمده جنسیتی را در این گزارش تشکیل می¬دهد .
مشارکت و فرصت اقتصادی
این معیار متضمن سه مفهوم شکاف مشارکت، شکاف درآمد و شکاف پیشرفت است. شکاف مشارکت، ناظر بر تفاوت میان زنان و مردان در میزان نیروی کار است. شکاف درآمد، تفاوت درآمد زنان و مردان را مورد توجه دارد و ازجمله متضمن درآمد یکسان در مقابل کار برابر است. شکاف پیشرفت زنان و مردان، آمار حضور زنان در میان قانون‌گذاران، مناصب مدیریتی و مشاغل حرفه‌ای و فنی را در مقایسه با مردان نشان می¬دهد
شکاف جنسیتی در زمینه فرصت و مشارکت اقتصادی، به‌عنوان بیشترین شکاف جنسیتی در منطقه خاورمیانه مطرح است. میزان مشارکت اقتصادی زنان در دو کشور قطر و کویت بالاتر از حد میانگین در این منطقه اعلام شده است.
نگرش متفاوت به زنان و مردان در حوزه هایی مانند فرصت‌های شغلی، مشارکت در بازار کار و میزان دستمزد همواره وجود داشته است. البته در طول سال¬های اخیر پیشرفت‌هایی صورت گرفته است ولی همچنان زنان کمتر از مردان حقوق می گیرند و کمتر احتمال دارد به ویژه در کشورهای درحال توسعه از مزایا و فرصت های شغلی برابر بهره مند شوند. ایجاد برابری جنسیتی در حوزه اقتصاد جدا از این که بخشی از حقوق فرد به شمار می رود، برای توسعه و ارتقا بهره¬وری اقتصادی کشورها نیز دارای اهمیت است. مجمع جهانی اقتصاد نیز با تاکید بر این امر شاخص ها را انتخاب کرده است. زیر شاخص مشارکت و فرصت های اقتصادی خود دارای زیرشاخه¬های زیر است :
1- مشارکت نیروی کار زن در مقایسه با نیروی کار مرد
2- برابری حقوق میان زنان و مردان برای کار برابر
3- میزان درآمد دریافتی زنان در مقایسه با مردان
4- تعداد قانون‌گذاران، صاحبان مناصب عالی‌رتبه و مدیران زن در مقایسه با مردان
5- تعداد کارگران زن حرفه‌ای و فنی در مقایسه با مردان
جایگاه ایران در گزارش شکاف جنسیتی مشارکت و فرصت¬های اقتصادی
2006 – 2004
مشارکت و فرصت اقتصادی زنان در 2014
محور رتبه سهم زنان در مقایسه با مردان
(عدد 1 برابری زنان و مردان)
مشارکت و فرصت اقتصادی 139
مشارکت نیروی کار 140 0.17
مزد برابر برای کار مشابه 98 .059
درآمد دریافتی 138 0.59
میزان حضور زنان در مناصب بالا و مدیریتی 105 0.15
کارگران فنی و حرفه‌ای 107 0.35
مشارکت و فرصت اقتصادی زنان در 2015
محور رتبه سهم زنان در مقایسه با مردان
(عدد 1 برابری زنان و مردان)
مشارکت و فرصت اقتصادی 141
مشارکت نیروی کار در بازار کار 143 0.23
دستمزد برابر برای کار مشابه 90 0.59
درآمد دریافتی 142 0.17
میزان حضور زنان در مناصب بالا و مدیریتی 106 0.17
کارگران فنی و حرفه‌ای 110 0.52
بنا بر تازه‌ترین گزارش مجمع جهانی اقتصاد ، از شکاف جنسیتی و تحقق برابرحقوقی زنان و مردان در سال 2016 در عرصه اقتصادی کاسته شده و تحقق این اهداف و رفع این شکاف¬ها شاید ۱۷۰ سال زمان ببرد. ایران در حال حاضر در میان ۱۴۴ کشور رتبه ۱۳۹ را دارد.
تهیه‌کنندگان گزارش شکاف جنسیتی 2016 مجمع جهانی اقتصاد معتقدند تا آنجا که به برابری عمومی زن و مرد مربوط می‌شود، یعنی با درنظرداشت کل چهار شاخص، ایسلند بهترین موقعیت را در میان سایر کشورهای جهان دارد و در هشت سال گذشته مقام اول در اختیار این کشور بوده است. اختلاف میان زن و مرد در ایسلند در حال حاضر به ۱۳ درصد کاهش یافته است.
فنلاند، نروژ و سوئد در سکوهای بعدی ایستاده‌اند. کشور آفریقایی رواندا مقام پنجم را دارد، فیلیپین در سکوی هفتم ایستاده و نیکاراگوئه دهم است. آلمان با اختلاف ۲۴ درصدی در شاخص‌های چهارگانه، مقام سیزدهم جدول را دارد.
ایران در میان ۱۴۴ کشور در مجموعه ۴ شاخص در سکوی ۱۳۹ قرار دارد. در شاخص مربوط به فرصت‌های شغلی و اقتصادی ایران مقام ۱۴۰ را دارد، در مشارکت سیاسی رتبه ۱۳۶ را از آن خود کرده و در شاخص‌های مربوط به سلامتی و آموزشی به ترتیب در مقام‌های ۹۴ و ۹۸ قرار گرفته است. در واقع ایران به لحاظ رتبه در ته جدول شکاف جنسیتی قرار دارد .
مشارکت و فرصت اقتصادی زنان در 2016
محور رتبه سهم زنان در مقایسه با مردان
(عدد 1 برابری زنان و مردان)
مشارکت و فرصت اقتصادی 140
براساس گزارش «مجمع جهانی اقتصاد»، شکاف جنسیتی میان مردان و زنان طی سال های اخیر در بسیاری از کشورها کمتر شده است اما این وضعیت در ایران، تغییر چندانی را نشان نمی دهد. در گزارش اخیر این نهاد، ایران تنها بالاتر از پنج کشور قرار دارد که این جایگاه در شان زنان ایرانی نیست. بیشترین نابرابری در ابعاد اقتصادی و سیاسی دیده می شود که جایگاه ایران را نسبت به ترکیه و عربستان به مراتب پایین تر نشان می دهد. به نظر می رسد میزان مشارکت زنان در این عرصه ها به دلایل ساختاری و گاه فرهنگی به مراتب کمتر از مردان است؛ در حالی که شکاف در زیربخش های بهداشتی و آموزشی بسیار کمتر است. در هر حال باید توجه داشت زنان نیمی از سرمایه انسانی هر کشور و فعالیت هر سازمان تجاری را تشکیل می دهند و هر جامعه ای از استفاده نکردن از توانمندی های زنان، زیان خواهد دید.
نرخ مشارکت اقتصادی زنان در ایران در شرایطی کمتر از کشورهای خاورمیانه است که زنان ایران از نظر میزان سواد و تحصیلات با سطح کشورهای پیشرفته قابل مقایسه است. با اقبال گروه سنی زیر ۲۵ سال به آموزش و تحصیلات و همچنین با توجه به این نکته که در سالهای اخیر بیش از ۶۰ درصد کل ثبت‌نام‌کنندگان دانشگاهی را زنان به خود اختصاص داده‌اند، به نظر می‌رسد در سالهای آتی شاهد ورود چشمگیر زنان (و همچنین مردان) تحصیلکرده به جمعیت فعال اقتصادی باشیم که در صورت نبود تدابیر لازم برای ایجاد اشتغال برای این گروه سنی شاهد افزایش نرخ بیکاری خواهیم بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد تفاوت مشارکت اقتصادی زنان در کشورهای مختلف بیش از آنکه ناشی از عوامل اقتصادی باشد، از عوامل مربوط به نظام‌های ارزشی و سنتی و نهادهای فرهنگی و اجتماعی آن کشور ناشی می‌شود. نهادها چارچوبی هستند که روابط متقابل انسان‌ها با یکدیگر را شکل می‌دهند. وضعیت بازار کار زنان در خاورمیانه نشان می‌دهد یکی از علل اصلی پایین بودن نرخ مشارکت زنان، نهادها و سنت‌های حاکم در این کشورها است؛ به این ترتیب که نقش‌های سنتی رایج در فرهنگ، مسئولیت خانه داری را برای زنان تصویر می‌کند که این تقسیم جنسیتی خود سبب شکاف جنسیتی نیروی کار می‌شود.
———————-
ایران فردا ، شماره 26
