دو تالاب کشور طعمه حریق شده‌اند؛ آتش هم به جان تالاب انزلی و امیرکلایه در شمال افتاده و هم به جان هورالعظیم در جنوب. هرچند آتش تالاب انزلی به دست افرادی شروع شد که طمع زمین‌خواری داشتند اما در هورالعظیم، که در هفته‌های گذشته بارها گرفتار آتش شده، حریق دیگری از جمعه‌شب به جان تالاب تشنه افتاده که به دلیل خشکسالی و تغییر اقلیم است. البته این تالاب در بخش عراقی می‌سوزد اما دود آن شهرستان‌های هویزه، دشت آزادگان، حمیدیه و اهواز را سیاه کرده است. حالا اما فارغ از آنکه توسط انسان‌ها به آتش کشیده شده‌اند یا گرمی هوا جرقه آتش را زده، این جان بی‌رمق تالاب‌های شمال و جنوب کشور است که مدام از آن کم می‌شود.
آتش از دوشنبه قبل به تالاب‌های گیلان رسید و نخستین تالابی که طعمه حریق شد «تالاب امیرکلایه» بود؛ تالابی در نزدیکی لاهیجان که حریق در قسمت جنوبی آن حد فاصل پایین محله «ناصرکیاده» تا روستای «تی‌تی پری‌زاد» شروع شد و بالا گرفت. چند روزی محیط‌بانان درگیر خاموش کردنش بودند که خبر آمد پارک ملی «بوجاق» در نزدیکی کیاشهر درگیر آتش شده و بعد هم که خبر از آتش‌سوزی در «تالاب انزلی» به گوش همه رسید. هرچند در میان خبرها کمتر نامی از آتش در امیرکلایه و بوجاق را شنیده‌ایم و نام تالاب انزلی بیشتر شنیده می‌شود اما یکی از محیط‌بانانی که در روزهای اخیر در هر سه محل حاضر بوده و نمی‌خواهد نامش در این گزارش بیاید به «پیام ما» می‌گوید: «آتش در امیرکلایه هم جدی بود. آنجا هم گفته می‌شد عامل انسانی در آن نقش داشته است.» فرماندار لاهیجان هم با اشاره به حضور دو بالگرد آبپاش برای تثبیت خاموشی حریق در تالاب امیرکلایه گفته: «عصر جمعه نیز یک بالگرد دیگر به منطقه اعزام شد.» ماجرای آتش در تالاب انزلی اما به این سادگی‌ها نیست. محیط‌بانی که در محل بوده می‌گوید در ساعات گذشته آتش بار دیگر جان گرفته است: «آتش آنچنان زبانه کشید و مجبور به بستن جاده کنارگذر انزلی شدند. دود اجازه رفت و آمد به ماشین‌ها را نمی‌داد. همه در تلاش برای مهار آتش هستند. نیروهای مختلف از ارگان‌های مختلف حاضرند و بالگرد هم آمده اما گرمای هوا باعث شد که از ساعت یازده صبح بار دیگر آتش زبانه بکشد. تنها امید ما به باران است.» سازمان هواشناسی اعلام کرده از سه‌شنبه این هفته آسمان گیلان ابری خواهد شد اما تا آن زمان چند روزی باقی است.
اما ماجرای حریق فعلی تالاب انزلی از عصر پنجشنبه، دهم شهریور شروع شد. آتش از محدوده چراغ‌پشتان شروع و منطقه را دربرگرفت. نیزارها به سرعت آتش را در آغوش گرفتند و چنان زبانه کشیدند که نیروهای امدادی هم نتوانستند تا ۱۵ ساعت راهی برای رسیدن به قلب آتش و مهار آن بیابند. دامنه آتش‌سوزی تا جمعه شب به ۴۰ هکتار رسید و چند هلیکوپتر هم برای مهار آتش راهی منطقه شدند. دیروز خبر آمد که آتش‌سوزی عمدی بوده و مدیرکل مدیریت بحران استان گیلان از دستگیری عامل آتش‌سوزی خبر داد. به گفته امیر مرادی، این آتش‌سوزی ابتدا به صورت لکه‌ای در نقاط دور از دسترس ضلع غربی تالاب انزلی در روستای کوچک محله به وقوع پیوست که با وزش باد شعله‌ورتر شد. او با اشاره به اینکه این آتش‌سوزی عمدی بود، افزود: «فردی که تالاب را به آتش کشیده بود دستگیر شد.»
آتش‌سوزی فعلی در تالاب در حالی رخ داده و ادامه‌دار است که در سال‌های گذشته بارها و بارها شاهد آتش‌سوزی‌هایی عمدی در تالاب انزلی بوده‌ایم. شهریور پارسال هم آتشسوزیهای عمدی در تالاب انزلی درست از منطقه چراغ‌پشتان شروع شد. این حریق از هشتم شهریور پارسال تا سه روز بعد ادامه داشت و در نهایت اعلام شد که پنج نفر بازداشت شده‌اند. اسفند پارسال هم یک پهنه ۸۰ هکتاری از عرصه‌های تالاب انزلی درگیر آتش‌سوزی شد و ۲۵ هکتار از اراضی حاشیه تالاب درگیر حریق شد و خسارت دید. با وجود خسارت‌های زیاد و البته دستگیری عده‌ای، اما همچنان این روند ادامه دارد و این ماجرا نشان از ناتوانی قانون و کم بودن مجازات‌ها دارد.
تصاویر ماهواره‌ای، روز جمعه از آغاز آتش‌سوزی در بخش عراقی هورالعظیم خبر دادند. این تالاب، بزرگترین تالاب مرزی ایران و آخرین بازمانده تالاب‌های بین‌النهرین، در جنوب غربی کشور در خوزستان و در انتهای حوضه آبی کرخه قرار دارد. همچنین یک سوم آن در ایران و دو سومش در عراق قرار گرفته و آتش‌سوزی فعلی آنطور که محمود اشرفی، مدیرکل حفاظت خوزستان گفته در نیزارهای بخش عراقی تالاب هورالعظیم بوده اما دود آن به شهرستان‌های هویزه، دشت آزادگان، حمیدیه و اهواز رسیده است.
به گفته اشرفی، با توجه به خشکسالی گسترده امسال، بیش از ۹۰ درصد مساحت بخش عراقی تالاب هورالعظیم دچار خشکی کامل شده است و به همین دلیل بخش عراقی این تالاب گاه و بی‌گاه دچار حریق می‌شود.
خشکسالی یکی از دلایل آتشسوزیهای مدام در هورالعظیم است و آنطور که سید عادل مولا، معاون محیط طبیعی اداره‌کل حفاظت خوزستان به ایسنا گفته «عمده این آتش‌سوزی‌ها به دلایل انسانی و طبیعی رخ می‌دهد؛ از بین بردن علوفه‌های خشک و قدیمی برای استفاده دام یا باز کردن عرصه‌ها به منظور دید و تردد بهتر، از مواردی هستند که در عراق قابل کنترل نیستند. با توجه به خشکی، تالاب مستعد حریق است و دمای بالا و دیگر عوامل طبیعی نیز در وقوع این حریق‌ها تأثیر دارند.» به گفته او رطوبت فعلی هوا مانع مشتعل شدن حریق در تالاب است و در صورت کاهش رطوبت و وزش باد به سمت شرقی تالاب، ممکن است در روزهای آینده دود ناشی از حریق بخش عراقی هورالعظیم مجددا شهرهای دشت آزادگان، هویزه و اهواز را درگیر کند. طبق اعلام خوزستان، امسال حدود ۳۵۰ هکتار از عرصه بخش ایرانی تالاب هورالعظیم دچار حریق شده اما در همین مدت در بخش عراقی تالاب حدود ۲۲ هزار هکتار در آتش سوخته است.
آتشسوزیهای هورالعظیم در حالی رخ داده است که در ماه‌های گذشته هور بارها و بارها طعمه حریق شده است؛ اوایل شهریور شعله‌ها به دامن این تالاب در بخش عراقی افتاد و پیش از آن نیز در ماه‌های مرداد و تیر و خرداد هم بارها هوای شهرهای استان خوزستان به خاطر سوختن تالاب در بخش عراقی سیاه شد.
«تالاب میانگران» بدون پاسگاه محیط‌بانی
هورالعظیم با وجود همه اهمیتی که در میان زیستگاه‌های جنوبی کشور دارد، سال‌هاست مورد بی‌مهری است. برداشت بی‌رویه نفت از آن و راه‌اندازی میدان‌های جدید نفت سبب شد حیات این اکوسیستم تهدید شود و علاوه بر این آتشسوزیهای مدام گریبان منطقه مرزی را بگیرد. جدیدترین طرح توسعه نفتی در هورالعظیم هم به «طرح میدان نفتی سهراب» برمی‌گردد که هرچند محیط زیست می‌گوید بدون مجوز ارزیابی است اما گویا قرار است بدون مجوز و با قدرت وزارت نفت کارش را آغاز کند. حالا هژیر کیانی، فعال محیط زیست خوزستان و دبیر انجمن دوستداران طبیعت ایذه به «پیام ما» می‌گوید: «عزمی برای ساماندهی این تالاب نه در طرف ایرانی وجود دارد و نه در طرف عراقی. بلکه هر دو کشور بدون توجه به اهمیت تالاب و آثار مخرب نابودی آن مشغول بهره‌برداری هستند. به این ترتیب دیپلماسی محیط زیست شعارگونه به نظر می‌رسد چون در عمل اتفاقی رخ نمی‌دهد.»
او معتقد است که باید آژانس مشترکی برای حفاظت از این تالاب تشکیل شود و از کمک فعالان دو کشور برای حفاظت استفاده شود. «مشکل هورالعظیم پیچیده و سخت نیست. فقط باید بخواهند حل شود. تشکیل یک آژانس حفاظتی شاید کمک شایانی به این اتفاق باشد. این در حالی است که هیچ آمار و پژوهش مستقل و دقیقی درباره ویرانی‌های این تالاب انجام نگرفته و اطلاعات موجود به‌روز نیست. این آتش‌سوزی‌ها فقط تالاب را ویران نمی‌کند، بلکه جامعه محلی و شهری را هم به خطر می‌اندازد. مردم از ایجاد تغییر و بهبود اوضاع ناامیدند و در نتیجه در این بررسی‌ها نباید فقط آثار اکولوژیکی را مورد بررسی قرار داد. بلکه باید گفت تخریب‌ها بسیار گسترده‌تر از این موارد است.»
کیانی معتقد است تغییر اقلیم و خشکسالی تنها یک بعد آتشسوزیهای اخیر است و نباید نقش عوامل انسانی را در این موارد نادیده گرفت. «به غیر از تالاب هور، تالاب‌های دیگری در استان داریم که درگیر زمین‌خواری شده‌اند. نمونه‌اش «تالاب میانگران» در شمال خوزستان است که بالای ۲۵۰۰ هکتار وسعت دارد و اطراف این تالاب یکی از بزرگترین نقش برجسته‌های ایلامی قرار دارد و در واقع مجموعه‌ای از میراث طبیعی و باستانی داریم. اما از شر زمین‌خوران در امان نیست. از شهریور تا اواسط پاییز هر ساله شاهد آتش گرفتنش هستیم اما هیچکس هیچ کاری نمی‌کند. این منطقه حتی یک پاسگاه محیط‌بانی هم ندارد.»
او به تالاب دیگری هم در استان اشاره می‌کند که در سال‌های اخیر در امان نبوده؛ تالاب «شیمبار» در اندیکا که پوشش گیاهی‌اش انگور وحشی است و زیبایی‌اش وصف نشدنی اما «در این تالاب هم به‌قصد زمین‌خواری آتش‌سوزی به راه می‌اندازند و کسی جلودارشان نیست.»
