ملی مذهبی _ یکی از آثار پژوهشی و مهم در کارنامه دکتر سعید مدنی جامعه‌شناس ایرانی، پژوهش و نگارش کتاب جامعه‌شناسی روسپی‌گری است. اهمیت اصلی این اثر، تغییر نگاه جرم انگارانه و ایدئولوژیک به این پدیده اجتماعی به سوی رویکرد و نگاه آسیب شناسانه بدان به‌عنوان یک مسئله اجتماعی در ایران است.
رویکرد غالب به روسپی‌گری در ایران چه پیش از انقلاب و چه پس از آن اغلب مبتنی بر نگاه جرم‌انگارانه، سنت گرایانه و ایدئولوژیک بوده است. این نگاه، روسپی‌گری را صرفاً به عنوان یک عمل مجرمانه و انحراف اخلاقی تلقی می‌کند و بر مجازات افراد درگیر در آن تمرکز دارد. البته با این نکته محوری که عاملیت جرم و مجازات بیشتر بر عهده زنان در نظر گرفته می‌شود. در این رویکرد، عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی زمینه‌ساز این پدیده نادیده گرفته می‌شوند و انگ و تبعیض شدیدی نسبت به افراد فعال در این حوزه به‌ویژه زنان وجود دارد.
اما کتاب جامعه‌شناسی روسپی‌گری با ارائه یک رویکرد آسیب‌شناسانه و جامعه‌شناختی، دریچه‌ای نو به این مسئله برای شناخت هرچه بیشتر آن گشوده است.
برخی از رویکردهای جدید این اثر پژوهشی را با هم مرور می‌کنیم:
1 روسپی‌گری را به عنوان یک مسئله اجتماعی پیچیده در نظر می‌گیرد؛ به نحوی که به جای تقلیل آن به یک انتخاب فردی یا صرفاً یک عمل مجرمانه؛ این رویکرد به بررسی عوامل ساختاری، اقتصادی، فرهنگی، و اجتماعی به‌عنوان ترکیبی از تأثیرگذاری عاملیت و ساختار، می‌پردازد که افراد را به سوی این پدیده می‌کشاند یا آن‌ها را پس از جای گیری در این وضعیت؛ نگه می‌دارد.
2 بر آسیب‌ها و پیامدهای ناشی از روسپی‌گری، در جامعه بصورت آشکاری متمرکز و متذکر می‌شود. این آسیب‌ها نه تنها متوجه افراد درگیر این پدیده است، بلکه بر خانواده‌ها، جوامع محلی و کل جامعه نیز تأثیرگذار است. بررسی و شناخت علمی و جامعه‌شناسانه این پدیده می‌تواند زمینه‌ساز سیاست‌گذاری‌های مبتنی بر کاهش این آسیب‌ها، حمایت از افراد آسیب‌پذیر، و جلوگیری از گسترش کنترل نشده آن در جامعه شود.
3 نگاه همدلانه و غیرقضاوتمندانه و بدون سوگیری نسبت به روسپی‌گری به‌عنوان یک مسئله اجتماعی؛ از ویژگی‌های بارز و مثبت این اثر به خوانندگان و پژوهشگران است. پژوهشگر جامعه شناس این اثر، به ما می‌گوید که با درک پیچیدگی‌های این پدیده و عوامل زمینه‌ساز آن، می‌توان از قضاوت‌های محض اخلاقی و انگ‌زنی افراد گرفتار در این مسئله دوری کرده و به جای آن، بر یافتن راهکارهای حمایتی و توانمندسازی ایشان برای رهایی از آسیب‌ها تمرکز نمود.
4 مطالب و محتوای این اثر مبتنی بر بررسی، مطالعه و پژوهش علمی و داده‌های واقعی یک جامعه‌شناس با دغدغه‌ها و مسئولیت اجتماعی است تا بتواند به درک بهتر واقعیت‌های موجود و طراحی مداخلات مؤثرتر حل مسئله در کشور کمک کند.
باور دارم اگر ایشان اکنون آزاد بودند، با توجه به دانش عمیق جامعه‌شناختی، تجربه پژوهشی ارزشمند و دغدغه‌های اجتماعی‌شان، قطعاً می‌توانست آثار بسیار جامع و روشنگرانه‌ای در مورد مسائل اجتماعی مهم ایران به صورت تطبیقی با سایر کشورهای جهان، بر اساس تغییر و تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و داده‌های پژوهش های دیگر اندیشمندان دنیا به جامعه علمی؛ پیشکش کند.
اجازه دهید برخی از دلایل آن‌که چرا بر این باور هستم را با شما در میان بگذارم:
1 دکتر سعید مدنی با اشراف بر ادبیات پژوهشی جهانی و آشنایی با تجربیات سایر جوامع در مواجهه با مسائل اجتماعی مشابه، می‌توانست تحلیل‌های مقایسه‌ای ارزشمندی ارائه دهد. نمونه این اشراف را در کتاب جامعه‌شناسی روسپی‌گری می‌خوانیم. این رویکرد تطبیقی می‌توانست نقاط قوت و ضعف رویکردهای مختلف را آشکار کرده و راهکارهای نوینی را برای ایران پیشنهاد دهد.
2 تغییرات سریع در ارزش‌ها، باورها و نگرش‌های اجتماعی و به‌طور کلی تحولات دوران اجتماعی در ایران و جهان ، نیازمند تحلیل‌های جامعه‌شناختی به‌روز و دقیق است. سعید مدنی با حساسیت و دقتی که در پژوهش‌های پیشین خود نشان داده، می‌توانست این تحولات هنجاری را در نظر گرفته و تاثیر آن‌ها را بر پدیده‌هایی مانند روسپی‌گری مورد بررسی قرار دهد.
3 با توجه به پیچیدگی مسائل اجتماعی، یک اثر جامع علمی، نیازمند در نظر گرفتن ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، روانشناختی و حقوقی است. سوابق و پیشینه مطالعات و پژوهش‌های دکتر مدنی نشان می‌دهد، او می‌توانست این ابعاد را به شکلی منسجم در تحلیل‌های خود ادغام کند و یافته‌های کامل‌تر و تازه‌تری در اختیارمان بگذارد.
4 پژوهش‌های عمیق و مبتنی بر شواهد جامعه‌شناختی سعید مدنی می‌توانست مبنای مستحکمی برای سیاست‌گذاری‌های اجتماعی مؤثر و مبتنی بر کاهش آسیب‌های روبه فراوانی در جامعه امروز ما فراهم کند. تحلیل‌های او می‌توانست با تأثیر بر سیاست‌گذاری های کلان کشور، در به چالش کشیدن رویکردهای سنتی سلبی و شکست خورده و ارائه راهکارهای نوآورانه کمک کند.
5 آثار دکتر سعید مدنی همواره از عمق و دقت علمی برخوردار بوده و در عین حال برای مخاطب عام نیز قابل فهم بوده‌اند. حضور هم‌زمان او در فضای آکادمیک و عمومی با انتشار آثار همراه با نظرگاه‌های جدید و متناسب با تغییرات اجتماعی و سیاسی ایران، می‌توانست به افزایش سطح آگاهی و بحث‌های سازنده در مورد مسائل اجتماعی کمک نموده و موجب ارتقای سطح گفتمان عمومی به‌ویژه در میدان تحلیل و تفسیر مسائل اجتماعی کشور شود.
انجمن جامعه شناسی ایران چند سالی است که نشان تخصصی علوم اجتماعی را به برخی از استادان، پژوهشگران و اندیشمندان این حوزه با عنوان نشان دکتر غلامحسین صدیقی، اهدا می‌کند. اولین نشان انجمن علوم اجتماعی کشور با تصویب هیات مدیره، در مراسمی به دکتر غلامعباس توسلی که پس از سال ۵۷ و انقلاب فرهنگی نقش مهمی در حفظ و حراست از علوم اجتماعی و تاسیس و ریاست انجمن جامعه شناسی کشور داشت، اهدا شد. این نشان چهار دوره دیگر در سال‌های ۸۷، ۹۱، ۹۴ و ۱۴۰۴ به تعدادی از مترجمین، پیشکسوتان و پژوهشگران ممتاز حوزه مسائل اجتماعی اهدا گردید.
با احترام و ارادت به دریافت کنندگان نشان علوم اجتماعی از ابتدا تاکنون، و سپاسگزاری ویژه از انجمن جامعه‌شناسی ایران برای این کنش گرانسنگ؛ به عنوان عضو کوچکی از خانواده بزرگ این انجمن، جای دکتر سعید مدنی در اهدای نشان علوم اجتماعی را به پاس پژوهش‌های ارزشمند، کنش‌گرانه و جسورانه ایشان در حوزه مسائل و آسیب‌های جامعه ایران؛ خالی دیدم.
متاسفانه دربند بودن ایشان، هم‌کنشی و بهره‌مندی دوسویه‌ی وی و جامعه از دستاوردهای مطلوب دانش و دیدگاه‌های ارزشمند او و داده‌ها و واقعیت‌های نظام اجتماعی را متوقف نموده و کاستی بزرگی را در فضای پژوهشی علوم اجتماعی کشور ایجاد کرده است. امید آن که شرایطی فراهم شود تا ایشان و سایر پژوهشگران آگاه، کنش‌گر و ایران دوست بتوانند آزادانه به فعالیت‌های علمی و اجتماعی خود ادامه دهند و در جهت توسعه‌ی دانایی و آگاهی جامعه گام بردارند.
———————
*جامعه‌شناس و پژوهشگر گروه‌های اجتماعی
