کردها و سنی‌های درون حکومت عراق، ادعا می‌کنند که دولت نوری مالکی اسب جناح خود را به تنهایی در میدان مسابقه می‌دواند و به شکل کاملا تمامیت‌خواهانه کلیه تصمیمات مهم را در سیاست داخلی و خارجی می‌گیرد مطلبی که مورد تایید احزاب مهم شیعی منتقد دولت هم قرار گرفته است
بعد از مصاحبە آقای مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق با خانم امانپور کە از شبکە CNN پخش شد، بحث اعلام استقلال کردستان عراق بە یکی از مهمترین خبرهای روز تبدیل گشت.
رئیس اقلیم کردستان عراق بە این پرسش کریستین امانپور:”آیا عراق می تواند بیش از این یکپارچگی خود را حفظ کند؟ چنین پاسخ دادند:” به دشواری می‌توان چنین تصوری داشت زیرا شرایط کنونی نشان می دهد ادامه این وضعیت بیش از این میسر نیست. عراقی که اکنون در آن زندگی می کنیم با کشوری که همیشه می شناخته ایم، تفاوت زیادی دارد؛ حتی با عراقی که یکی دو هفته پیش می شناخته ایم، تفاوت دارد.”
برای درک درست و تحلیل صحیح سخنان پریزدنت بارزانی و پی‌بردن بە دغدغەهای وی، علاوە بر بازبینی وقایعی کە عراق را بە وضعیت دردناک امروز رساندە است، باید شرایط و جغرافیای صف بندیهای مذهبی و گروهی عراق امروز را هم مورد توجە قرار داد.
قطعا رئیس اقلیم کردستان علاوە بر اینکە نسبت بە وضعیت نە چندان مانوس مردمان عراق آشناست خود درعمق کشمکش‌های مذهبی، قومی و جناحی عراق حضورداشتە و بیش از دە سال است کە شاهد نزاع مذهبی، سیاسی و جناحی و دخالت‌های مشهود کشورهای منطقە در امور عراق است. بارزانی واقعیت‌های و وضعیت بغرنج امروز عراق و ناکامی‌های دەسال گذشتە را بە خوبی درک و تحلیل نمودە است و عبور ازاین شرایط را بسیار دشوار میبیند. ایشان می‌گویند : “طی 10 سال گذشته، ما هر کاری که از دستمان بر می آمد انجام دادیم تا در شکل گیری یک عراق دموکراتیک نقش داشته باشیم اما متاسفانه این تجربه موفق نبوده است”.
بعد از خروج نیروهای آمریکایی از عراق، شکاف بین سنی‌ها و شیعیان روز بروز عمیق‌تر و تارهای پیوستگی‌ها آنها گسستەتر شد. دولت نوری مالکی بە جای تلاش برای ترمیم این گسست‌ها، سعی نمودە کە وزن جناح شیعی را سنگینتر و سنی مذهبان را حاشیە نشین نماید. در قضیە طارق هاشمی معاون ریاست جمهوری و یکی از شخصیت‌های سنی مذهب، نخست وزیر نپذیرفت کە دادگاە وی در اقلیم کردستان برگزار گردد. جلال طالبانی کە کلید حل مشکلات میان جناح‌های عراق بود، بیمار شد و بحران تداوم یافت. اصطکاک بە وجود آمدە بیشتر بین جناح سنی و جبهە شیعی بود و کردها با هر دو جناح ارتباط داشتند هرچند دولت مرکزی و حکومت اقلیم کردستان هرگزموفق بە درک مشترک از مسائل مورد اختلاف نگردیدند. مثلا یکی از موارد اختلاف اقلیم کردستان و دولت مرکزی، خواست مالکی برای سیطرە دولت مرکزی بر لشکر پیش‌مرگە بود امری کە با مخالفت شدید کردها مواجە شد. شاید کردها می‌دانستند کە در صورت تحقق چنین امری اکنون پرچم داعش بر فراز شهرهای کرد نشین هم در اهتزاز می‌بود. مهمترین اختلاف دولت مرکزی با کردها وضعیت شهر نفت خیز کرکوک و نواحی کردنشین خارج از محدودە اقلیم کردستان بود کە طبق توافق اولیە قرار بود بر اساس مادە ١٤٠ رفراندوم وضعیت منطقەای این مناطق را مشخص نماید کە بخشی از اقلیم کردستان خواهند بود یا تحت تسلط دولت مرکزی باقی خواهند ماند. البتە دولت مرکزی در چهار سال گذشتە حاضر بە انجام رفراندم در این مناطق نشد. عاقبت تسخیر کرکوک بە وسیلە نیروهای پیش‌مرگە، بعد ازفرار نیروهای دولت مرکزی در مقابل نیروهای داعش بە وقوع پیوست. دیروز مسعود بارزانی در بازدید از کرکوک گفتند:” شعار ما از ابتدای انقلاب در سپتامبر 1964 میلادی، ” یا سیطرە بر همەی کردستان یا نیستی ما بودە و امروز این امرمحقق شدە است. ایشان هشدار داد در صورت تعرض هر گروهی بە کرکوک خود نیزآمادە است بە صفوف پیش‌مرگە بپیوندت “. بارزانی در بخش دیگری از سخنانش تاکید نمود:” کرکوک باید نمونە واقعی زیست مشترک ساکنانش با زبان‌های متفاوت و ادیان مختلف باشد و تاکید نمود کە حقوق همە قومیتها و مذاهب باید بە نحو قابل قبول مراعات گردد. “
درک این واقعیت چندان پیچیدە نیست کە جناح‌های سیاسی و اقلیمی این کشوردردە سال گذشتە قادر بە گفتگو و حل منازعات بین خود نبودەاند اکنون هم نباید انتظار داشت در وضعیتی کە سپاە داعش در نزدیکی بغداد در حال نبرد سرنوشت ساز است و شیعیان با دردست داشتن انواع احکام جهاد و بهرمندی ازسازماندهی بسیج مردمی بە وسیلە سپاە قدس و کمک لجسستیکی ایران خود را آمادە نبرد با داعش سنی مذهب نمودەاند، این جناح‌ها برای سازش از خود انعطاف نشان بدهند. بە همین سبب است کە آقای بارزانی در این مصاحبە تاکید کردە است :” عراق در حال تجزیە است ، دولت مرکزی کنترل بر کشور را از دست دادە و همە چیز درحال فروپاشی است. او ضمن رفع مسئولیت از جناح کردی، دیگر طرف‌ها را مسبب سقوط و فروپاشی عراق دانست”.
کردها و سنی‌های درون حکومت عراق، ادعا می‌کنند کە دولت نوری مالکی اسب جناح خود را بە تنهایی در میدان مسابقە می‌دواند و بە شکل کاملا تمامیت خواهانە کلیە تصمیمات مهم را در سیاست داخلی و خارجی می‌گیرد مطلبی کە مورد تایید احزاب مهم شیعی منتقد دولت هم قرار گرفتە است. سیاست‌مداران سنی معترضند کە مالکی عراق را درگیر بحران سوریە برای حمایت از یکی از طرف‌های درگیر نمودە است آنها مدعی هستند کە دولت بدون مشورت و رضایت آنها، تلاش کردە با ایران و حکومت سوریە پیمان “هلال شیعە” را سازمان دهد امری کە سنی مذهبان شدیدا نسبت بە آن حساسیت دارند. گروە دولت اسلامی عراق و شام در اتحاد با بعثی‌ها در صدد جلب حمایت کامل سنی‌مذهبان عراق است و تلاش دارد کە با سبعیت میدان تک تازی شیعیان در عرصە قدرت را مسدود ونوار هلال شیعی تحت رهبری ایران را درعراق قیچی نماید.
حکومت اقلیم کردستان مشکل موجود را با راهکارهای آزمودە شدە اتلاف وقت می‌داند و اصرار دارد کە برای حل معضل موجود، باید علاوە بر مشارکت کردها بە عنوان یک ضلع مثلث قدرت در عراق، بە سنی‌مذهبان هم موقعیت ضلع سوم قدرت واگذار گردد. تا آنها از ارادە کافی برای عبور از بحران برخوردار شوند و تاکید می‌کنند کە دولت مالکی در دە سال گذشتە ثابت نمودە کە مایل بە مشارکت دادن کردها و سنی‌ها در پروسە قدرت نیست و بارزانی اصراردارد کە واگذاری قدرت از جانب مالکی باید اولین گام گذراز بحران باشد. آیت‌اللە سیستانی مهمترین مرجع تقلید در عراق و بسیاری از گروەهای شیعی هم با کنار رفتن نوری مالکی از دولت موافق هستند. اما آیت‌اللە خامنەای دردیدار با مسئولان قضایی در این مورد گفتند: ” آمریکا از روال کنونی در عراق یعنی برگزاری انتخاباتی با مشارکت خوب مردم و تعیین گزینه های مورد اعتماد مردم، راضی نیست زیرا آمریکا به دنبال آن است که عراق تحت سلطه قرار گیرد”. بسیاری از تحلیل گران این سخنان آقای خامنەای را حمایت از نوری‌مالکی قلمداد کردند.
درواقع، نە دولت مالکی بە استدلال بارزانی بهایی می‌دهد و نە ایشان می‌تواند جناح سنی را از رویاروی با شیعیان بر حذر دارد. بر همین اساس، بارزانی با مطرح نمودن مسئلە “تعیین سرنوشت” برای کردستان، در گام نخست می‌خواهد برجناح شیعی و دولتهای حامیش، فشاروارد کند کە بە عبور از مالکی و تشکیل حکومت ائتلافی و فراگیر رضایت دهند. در صورت محقق نشدن این امر، تداوم بحران از نظر اقلیم کردستان محرزاست. گرچە بارزانی معتقد است کە، بسیار دشوار است کە هیچ راهکاری عراق را بە وضعیت قبل از ظهور داعش برگرداند و باید تقسیم عملی عراق بە سە منطقە مجزا را برای سالیان سال همچون امر واقع پذیرفت بە گزینە دوم “استقلال کردستان” کە آرزوی دیرینە کردهاست، می‌اندیشد امری کە بە خاطرمخالفت آمریکا، انگلستان و ایران و عدم تثبیت الحاق مناطق تازە ملحق شدە بە اقلیم کردستان دشوار بە نظر می‌رسد.
قطعا حکومت اقلیم کردستان بە اهمیت شهر نفت خیز کرکوک و مناطقی کە اکنون بە تسخیر نیروهای پیش‌مرگە درآمدەاند برای هر سە جناح درگیردر بحران عراق آگاە هستند. بعید بە نظر می‌رسد تا تثبیت موقعیت خود بر این مناطق بە ریسک اعلام استقلال دست بزنند و خود را آماج تیر کینەآلود همسایەگان پر نفوذ و هدف آتش توپخانە گروەهای شیعی و سنی قرار دهند.
بە احتمال بسیاراقلیم کردستان در هر توافق احتمالی با دولت مرکزی غیر از نوری مالکی، اجرای مادە ١٤٠ و تثبیت صدور نفت بە صورت مستقل را در دستور کارخود قرار خواهد داد و در این برهە از اعلام استقلال کردستان صرف‌نظر خواهد نمود.
استقلال کردستان آرزو یا واقعیت
گسست ملی و فروپاشی روانی عراق با آغاز نظام استبدای حزب بعث، جنایت‌ها کە در داخل این کشور صورت گرفت و بحران‌های بین‌المللی خود ساختە مانند جنگ با ایران و حملە بە کویت، شروع شد و با حکومت فرقەای مالکی، آشوب‌های مذهبی و قتل و عام‌های دستەجمعی شیعی و سنی کە بعد از حملە آمریکا بە عراق انجام گرفت، تکمیل گردید. در واقع “داعش” مسبب این بحران نیست بلکە خود محصول این نزاع است.
وقتی کە مردم یا بخشی از مردم یک کشور نسبت بە پرچم کشورشان کە قاعدتا باید مظهر غرورشان باشد، احساس تنفر دارند و سرود ملی کشورشان را آواز قاتلان خویش می‌پندارند، چە چیزی می‌تواند آنها را نسبت بە کشور وفادار نماید یا وفاداری اجباری مردم بە سیستم و مرزهای یک کشور چە ارزشی دارد؟
حقیقتا سخن ازعراق متحد برای کردها، همانند ازدواج اجباری است کە زندگی کردها در چارچوب عراق تا فرصت و موقعیت مناسب علی‌رغم میل باطنی باید ادامە یابد. گرچە استقلال کردستان برای بسیاری ازکردها آرزوی تاریخی بودە اما طلاق و جدایی روانی از عراق در اندیشە جمعی کردها هنگام وقوع جنایت‌های انفال وحلبچە بە وقوع پیوستە است. در واقع عراق حاملە کشوری بە نام کردستان هست فقط تاریخ تولد آن مشخص نیست.
2014-06-28
