مبارزه با فقر و نابرابری، آرمانی ملی – مذهبی

سالها پیش در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۷۶، خبرنگار خبرگزاری دویچه وله آلمان در جلسه مصاحبه مطبوعاتی مهندس عزت الله سحابی به عنوان یکی از نامزدهای مطرح ریاست جمهوری در انتخابات و شنیدن دیدگاه‌های وی در خصوص سیاسی و اقتصادی از وی پرسید: باتوجه به مکاتب سیاسی جاری، شما و همفکرانتان ( ملی – مذهبی‌ها) را باید کدام گرایش بنامیم؟ زنده‌یاد مهندس سحابی پاسخ داد: “ما سوسیال – دموکرات هستیم.”
سعید مدنی، پژوهشگر مسایل اجتماعی و مؤلف کتاب فقر و نابرابری در ایران که هم اکنون دوران محکومیت خود، به اتهام فعالیتهای سیاسی و اجتماعی را در زندان رجایی شهر می‌گذراند؛ یکی از ده ها درس آموخته مکتب  ملی مذهبی  است که در استمرار این سنت  بر عدالت به مثابه آرمانی انسانی، دینی و ملی تأکید دارد. وی در مقالات و کتابهای منتشره بر فقر و نابرابری به عنوان یکی از مهمترین عوامل توسعه‌نیافتگی و فساد روز افزون ، و گسترش فزاینده آسیبهای و مشکلات اجتماعی تأکید دارد.
مدنی در آثار خود بر التزام و پیوند بین آزادی و برابری اصرار می‌ورزد و تلاشها و مبارزاتش برای کسب آزادی‌های سیاسی – اجتماعی و حقوقی شهروندی هرگز او را در گرداب مواضع لیبرالیستی نیانداخته‌است.
مدنی در کتاب” جماعت گرایی “ با نقد مواضع و دیدگاه‌های لیبرال در خصوص مسایل اجتماعی و آزادسازی اقتصادی، بویژه رویکردهای فراواشنگتنی تأکید می‌کند: بدون اتکاء به اخلاق، ارزش‌ها و مصالح جمعی، امکان حصول جامعه‌ای سالم ناممکن است و اصرار بر آزادی‌های فردی در اقتصاد، اجتماع و سیاست بدون ملاحظه نابرابری‌ها و تضادهای موجود اجتماعی، جامعه را در چرخه معیوب آسیب‌پذیری قرار داده، فقیر‌ها را فقیرتر و ناایمن‌تر و داراها را داراتر و ایمن‌تر خواهد ساخت.
بنابراین همچنانکه در کتاب “ فقر و نابرابری در ایران” نوشته سعید مدنی ملاحظه می‌شود؛ مؤلف با نقد و عبور از “ عدالت بی انصاف” لیبرالهای کلاسیک و جدید که تنها بر آزادی و برابری (حقوقی) تأکید می‌کنند؛ ولی حد و مرزی برای مالکیت و ثروت قایل نیستند؛‌حتی نظریه راولز در خصوص آزادی و برابری در جامعه منصف و ضرورت فرصتهای برابر برای همگان بویژه در آموزش را نیز پاسخگوی بحران عدالت نمی‌داند و بر چارچوب نظری جماعت گرایی (Communitarianism) به عنوان فلسفه‌ای که بر روابط فرد با جمع تأکید دارد؛‌پای می‌فشارد تا بنیادی استوار و مستحکم برای مبارزه با فقر و نابرابری فراهم شود.
کتاب فقر و نابرابری که اخیراً از سوی انتشارات آگاه در ۴۶۰ صفحه منتشر شده ، شامل پنج فصل است. فصل اول به تعریف مفاهیم و نظریه‌ها درباره فقر و نابرابری اختصاص داده شده است و در آن نویسنده تحول نظریه‌ها در این زمینه را در حد فاصل دهه‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۹۰ بررسی کرده‌ است. فصل دوم به مروری بر تجارب مبارزه با فقر و نابرابری در دیگر کشورها اختصاص داده‌شده‌ است تا به این ترتیب نشان داده شود که در دنیای امروز دستیابی به عدالت بیشتر و محرومیت کمتر برای فقرا و محرومان، مطالبه‌ای ممکن است که موکول به وجود اراده جدی ساختارهای موجود می‌باشد.
فصل سوم ایده مبارزه با فقر و نابرابری در قرائن و مقررات کشور را واکاوی کرده و از قوانین عام به ویژه قانون اساسی تا قوانین خاص مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته‌اند. مؤلف در این فصل نشان داده‌است که قانون اساسی رویکرد کاملاً روشنی به منظور تأمین عدالت، رفاه و کاهش فقر و نابرابری داشته، امری که سالها است مانند بسیاری دیگر از اصول دیگر قانون اساسی فراموش یا نادیده گرفته‌ شده است.
رفاه اجتماعی و مبارزه با فقر در برنامه‌های توسعه قبل و بعد از انقلاب،‌موضوع فصل چهارم کتاب فقر و نابرابری در ایران است. در این فصل روند وضعیت سه نوع فقر شدید یا فقر غذائي،‌فقر مطلق و فقر نسبی،‌طی چهار برنامه توسعه پس از انقلاب و به مثابه شاخصی برای سنجش موفقیت یا شکست برنامه‌های توسعه بررسی شده‌اند.
طی سالهای پس از انقلاب، دستگاه‌های متعدد و عریض و طویلی با شعار کاهش محرومیت و مبارزه با فقر و نابرابری تشکیل و فعالیت کرده‌اند. از سازمان برنامه و بودجه سابق و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی امروز تا وزارت رفاه و تأمین اجتماعی، سازمان بهزیستی و کمیته امداد فهرست سازمانهای متولی مبارزه با فقر هستند که بررسی عملکرد آنها می‌تواند به ارزیابی روشنی از دیدگاه‌های حاکم بر آنها و عملکردشان منجر شود.
فصل پنجم کتاب فقر و نابرابری، این نهاد‌ها و مؤسسات را مورد تحلیل و واکاوی قرار داده‌است. در پایان این فصل مروری هم بر عملکرد و فعالیت سازمانهای مردم نهاد در زمینه فقر و نابرابری شده‌‌است.
کتاب فقر و نابرابری در ایران گزارشی از فعالیت‌های تحت عنوان مبارزه با فقر و نابرابری پس از انقلاب بر این ادعای “توماس پیکتی” در کتاب “سرمایه در قرن بیست و یکم” صحه می‌گذارد که توزیع ثروت هرگز به خودی خود و از طریق رشد اقتصادی بهبود پیدا نمی‌کند؛ پس باید به فکر چاره‌ بود.